Investigative Reporting Seminar degen sabaqty mektep­ke jaqynda kelgen professor, bu­ǵan deıin New York Times gazetinde jyl­dar boıy jýrnalısttik zertteý jasaǵan, jýrnalıstıkalyq zertteý boıyn­sha Pýlıtser syılyǵyn tórt ret­ jeńip alǵan álemdegi jalǵyz adam Devıd Barstoý júrgizetinin estip, onyń stýdenttermen kezdesý jıynyna je­tip keldim. Kýrsymda alpystyń tóńireginde stýdent bolsa, sonyń úsh­ten ekisi jınalǵan eken. Tek jıyr­ma tórt oryn bar. Stýdent sany kóp. So­dan eki saǵat boıy otyryp, professordy kóndirdik – barlyq stýdentti sabaǵyna qatystyratyn boldy. Osylaısha bul meniń Berk­lıdegi eki jylymnyń eń sú­ıikti, eń kóp úırengen saba­ǵyma aınaldy.

Bir aıdan keıin, mektep ja­nyndaǵy Investigative Reporting Program atty non profıt medıa ortalyǵyna stýdentterdi ju­mysqa alatyny týraly ha­barlandyrý keldi. Ol uıym­dy da Devıd Barstoý bas­qa­ratyn. Orta­lyq­tyń basty maqsaty – tá­jirı­beli jýr­na­lıstik zertteý tilshi­leri stý­denttermen birlese otyryp, túr­li, tereń zertteýler júrgizedi, jýr­na­lıster prak­tıkalyq túrde ma­man­dyq­tyń qyr-syryn meńgeredi. Birden ótinish jazdym. О́ti­ni­shimdegi basty oı mynaý boldy: Qazaqstan sııaqty damýshy elden kelgen men sııaqty stý­dent jýrnalıstıkalyq zert­teýdi úırenýge muqtaj. Meni jumysqa alsańyz, tek ma­ǵan emes, búkil elge kómek­te­sesiz, óıtkeni bizde jýrna­lıstik zertteý joqtyń qasy. Sóı­tip meni jumysqa aldy. О́te kóp nárse úırendim. Bala­larǵa jasalatyn zor­lyq-zom­bylyqtyń aldyn alýda úki­met­tiń jumysyn synap jazyp júr­gen Garret Zerolf esim­di bedeldi jýr­nalıstiń qol as­tynda jumys istedim. Gar­ret­tiń Gabrıel Fernandes atty balaqaıdyń ólimine qa­tys­ty jasaǵan zertteýi jaqyn­da Netflıkstiń derekti fılm­der serııasyna arqaý boldy.

Jýrnalıstik zertteý baǵ­darlamasy ortalyǵynda myń­daǵan qujattardy aqtardym, memlekettik organdardan FOIA zańy boıynsha, ishki qujat­taryn aldyrdym, olardy zerttedim, suhbat­tar júrgizdim.

Naýryz aıynda koronavırýspen aýyr­ǵan adamdar sany men oqıtyn Kalıfornııa shtatynda da kóbeıe bas­ta­dy. Professor Barstoý búkil mektep ujymyna jáne stýdentterge hat joldady. «Bul – ómirde bir-aq ret bolatyn daǵdarys. AQSh ta mundaı deńgeıdegi densaýlyq saqtaý daǵdarysy buryn-sońdy bolyp kórmegen. Meniń ómirim­de 11 qyrkúıekten keıin bo­lyp turǵan, búkil elge tikeleı yqpalyn tıgizip tur­ǵan aý­qymdy oqıǵa. Shtatta jarııa­lan­­ǵan karantın men pande­mııaǵa baı­l­anysty jańalyq­tardy «Nıý Iork Taımsqa» ja­zyp tursaq, qalaı qa­raı­syz­dar? Jobaǵa qatysqysy kele­­tin stýdentter men oqytý­shy­lar sabaq­tarynan bosatylady, sabaqqa qatysý úshin beriletin kredıtter osy jobaǵa qatysý arqyly jabylady», dedi.

Aıta ketý kerek, AQSh-ta «Nıý Iork Taıms» sekil­di bedeldi basylymdar stýdent­terdiń jumysyn jarııalaý túgili, praktıkaǵa óte sırek alady. Bul buryn-sońdy bolyp kórmegen oqı­ǵa. Kalıfornııa sekildi iri shtatta kor­pýnktteri bar. Gazet basshylary Bar­stoýdy jaqsy bilgendikten jáne sen­gendikten, onyń usynyna oń ­jaýap bergen.

Eki kýrstaǵy júzge jaqyn stýdent­tiń sekseni osy jobaǵa qaty­samyz dep ótinish berdik. Men burynnan Garret Zerolf­pen birge jumys istep kele jat­qandyqtan, Denıel Lempres atty birin­shi kýrs stýdentimen birge «pandemııa­ balalardy zor­lyq-zomby­lyq­tan qorǵaı­tyn memlekettik agent­tik­terdiń (bizshe mınıstrlik pen bas­qar­malar) jumysyna qalaı áser etti?» degen suraqqa jaýap izdeý baǵy­tyndaǵy jumysty bastap kettik. Sáýir­den bas­tap Kalıfornııadaǵy elýden­ astam okrýgtiń (shtatty bizdegi oblyspen salys­tyrsaq, okrýg bizdegi aýdandar­ se­kildi. Biraq Kalıfornııanyń ózinde qyryq mıllıonǵa jýyq halyq tura­ty­nyn, shtatta Los Anjeles sekildi mıl­lıondaǵan halyq turatyn iri okrýgter bar ekenin eskersek, jumys aýqymynyń qandaı ekenin tolyǵyraq túsinýge bolady) árqaısyna qońyraý shalyp, áleýmettik jumys basqarmalarynyń basshylarymen sóılesip shyqtym. AQSh-ta FOIA (Freedom of Information Act) degen zań bar. Ol zań boıynsha, elde turatyn árbir azamat kez kelgen memlekettik organǵa aqparat surap ótinish jiberýge quqyly. On kúnniń ishinde jańaǵy memlekettik keńse jaýap berýi kerek. Bermese, basy daýǵa qalady. Árbir okrýgke osy zań arqyly aqparat alý týraly ótinish jiberdik, olardan kelgen júzdegen paraq jaýaptardy saraladyq. Bizde oblys, aýdan­dy ákim basqarsa, AQSh-ta olardy halyq saılaǵan bes adam basqarady, Board of Supervisors dep atalady. On mıllıon halyq turatyn Los Anjeles okrýgynyń bir sýper­­vaı­zerinen suhbat aldym. Ju­mys­tyń barlyǵy ınternet, te­lefon arqyly júrdi.

Maqalaǵa keletin bolsaq, ondaǵy árbir sóz, árbir faktini birneshe ret tekserdik. Mamyr, maýsym aılaryn­da alǵan aq­paratymyz áli de shyn­dyqqa sáıkestigin tekserý úshin, ta­myz aıynyń basyna deıin, de­rek­kóz­derimizge habarlasyp turýmen bol­dyq. «Nıý Iork Taımstyń», jalpy ame­rıka jýrnalıstıkasynyń talaby osyn­daı. Jalǵan aqparat taratyp, ha­lyq­tyń senimin joǵaltýǵa bolmaıdy.

Tamyzdyń jetisi kúni tórt aı boıy jazǵan maqalamyz «Nıý Iork Taımstyń» basty betinde jarııalandy. Álemdegi eń bedeldi basylymnyń birin­shi betine maqala jarııalaý – amerıkalyq jýrnalısterdiń ara­synda da qol jetpes arman bolyp esepteledi.

Mamyr aıynda ýnı­ver­sıtettegi oqýym aıaqtaldy. Jýrnalıstıka ma­gıs­tri degen dáreje aldym. Alaıda atqar­ǵan jumysym unaǵan bolýy kerek, Investigative Reporting Program meni jazǵy praktıkaǵa shaqyrdy. Onda­ǵy jumysym jaqynda aıaqtaldy. Endi shekara ashylǵan soń elge kelýdi jos­parlap otyrmyn.

Aqsáýle Áljan,

jýrnalıst