Kózqaras

Árıne, aqıqat tek Allaǵa aıan. Degenmen óz kózqarasyńdy qorǵaý arqyly seniń tulǵalyq qasıetiń daralanady. Geometrııadan biletinimizdeı, sılındrge jaryqty ústinen túsirseń kóleńkesi – sheńber, qyrynan túsirseń kóleńkesi – tiktórtburysh. Bizdiń shyndyq degen shymyr ustanymymyz aqıqattyń bir ǵana bólshegi ekenin osy bir mysal jaqsy túsindirip turǵan sııaqty. Sol sekildi siz ber jaǵynan qarap  «9» dep topshylaǵanyńyzǵa, ar jaqtan qarap turǵan ekinshi bireý «6» dep aıtýy ábden múmkin. Onyki de durys. Sizdiki de qate emes.  Máseleniń bári kózqarasta, demek. Jaı kózqaras emes, sizdiń ómir súrip jatqan keńistigińiz, ýaqyt jıiligi, rýhanı rakýrs, ishki-syrtqy faktorlardyń barlyǵy bir núktede toǵysyp, oı eleginen suryptalyp shyqqan toqeter toqtam. Sol sebepti de eshkim saǵan ákelip tańbaǵan, eshkimniń yqpalynsyz ózindik qalyptasqan baıypty kózqaras asa qajet. Qoǵamdy alǵa jeteleýge de pafostan góri sol paıymdy pikir kóbirek kerek.

Aısbergtiń bizge az ǵana bóligi kórinip tura­dy, muhıttyń astynda alyp muzdyq­tyń adam sengisiz joıqyn qabaty jatady. Árıne jattandy mysal. Osy sııaqty muzart shyńdardyń basyndaǵy qar bizge appaq bolyp kóringenmen ol eń taza qar deýge kel­meıdi eken. Tipti eń las qar – sol qar. Muny qaıbir jyly aqbas Alataýǵa qarap kele jatyp, shalqar shabyt ústinde álgi máńgi muz­dyq­tardy tazalyq sımvolyna teńep jiberippiz. Artynsha Altaıdyń baýyrynda ósken qalam­das dosymyz bıik taýlardyń basyndaǵy qar óte kir bolatynyn aıtyp óleńge janashyr syn bildirdi. «Biraq endi tap-taza dep oılaý, solaı sýretteý de qate demeımin», dedi. Oılanyp qaldyq. Bul da bir ǵana kózqaras tolyq aqıqatqa jetkizbeıtinin uqtyrdy.

Kózqaras degenimiz sol, shama kelgenshe oqshaý oılaý, pikirdiń ornyǵýy, ómirlik usta­nym, senim, tipti ıdeıa deýimizge bolady. Kórý, qabyldaý, zerdege toqý, oı eleginen ótkizý arqyly tájirıbelik tanymnyń qalyptasýy kózqarastyń berik irgetasyn qalaıdy. Biraq erekshe bir eskeretin jaıt, Abaı hakim aıtatyn «Kókirekte sáýle joq, kóńilde senim joq. Qur kózbenen kórgen bizdiń haıýan maldan nemiz artyq? Qaıta, bala kúnimizde jaqsy ekenbiz. Bilsek te, bilmesek te, bilsek eken degen adamnyń balasy ekenbiz. Endi osy kúnde haıýannan da jamanbyz. Haıýan bilmeıdi, bilemin dep talaspaıdy. Biz túk bilmeımiz, biz de bilemiz dep nadandyǵymyzdy bilimdilikke bermeı talasqanda, óler-tirilerimizdi bilmeı, kúre tamyrymyzdy adyraıtyp kete­miz» degen nadandyqty  ańǵaldyqpen shatas­tyrýǵa bolmaıdy. Baıaǵyda úlken analarymyz Semeı polıgonynda synalǵan Atom bombasynyń qorqynyshty kórinisin alys­tan sańyraýqulaqqa uqsaq qyzyq qubylys retinde uzaq tamashalaǵandaryn aıtady. Bul árıne ańǵal, sharasyz tanym.

Sózimizdiń basynda kózqaras adamnyń minezine tikeleı qatysty qasıet dep aıtyp óttik. Jeke adamnyń minezi bolatynyndaı, ulttyń da ózge ulttarǵa uqsamaıtyn dara minezi bolady. Qazaq minezi, qazaq kózqarasy kóbine qaıyrymdylyqqa, baýyrmaldyqqa, janashyrlyqqa negizdeledi.

Taǵy da sol úlken analarymyz aıtyp otyratyn eski áńgimelerdiń birin sózimiz­diń sońynda mysal ete ketkimiz keledi. Zamanynda Lenınniń eskertkishi joq aýyl kem de kem boldy ǵoı. Keńes halyqtaryna arnap qolyn kókke soza kósilip turǵan kún kósemniń tas músinin alystan kórgen áje nemerelerinen «ana baıǵus ne surap tur?» deıdi eken.  Qý balalar ondaıda aq ájeniń ańǵaldyǵyn asyra paıdalanbaı qoısyn ba, dereý: «Áje, ol qarny ashyp, qurt, kámpıt surap turǵan jolaýshy» deıdi eken. Jaryqtyq sonda búksheńdep baryp: «Músápirge aparyp berińder» dep qyzyl kebejeden shyǵarǵan tátti-dámdisin ýystap ustatady eken.

Sol taptyq kózqaras, keıinge jalǵas qandy qasaptar qazaqty qandaı qyrǵyndar­ǵa ushyratpady deısiz. Bir ǵana adamnyń kózqarasy jer betindegi orny tolmas nebir apattarǵa alyp keledi. Bir ǵana adamnyń kózqarasy mıllıondaǵan adamnyń qazasyna sebepker bolady.

Biraq bizdi sol ozbyr júıelerdiń kóz­qarastaryna qaısybir shalǵaı aýyldyń eleýsiz bir buryshynda júzinen meıirim shýaǵy tógile qarap turǵan ańǵal ájeniń álgi kózqarasy tipti kereǵar ekeni oılantady, tolqytady.