Kesapat indet kelip, qoǵamnyń talaı kertartpa kem-ketigin kórsetip berdi. Ásirese karantın kezinde turmystyq zorlyq-zombylyq máselesiniń zoraıyp bara jatqany qatty baıqaldy. Bul rette jubaıyna judyryq jumsaǵan jaǵdaı ǵana jurtqa jıi aıan bolyp jatady. Al kúsh qoldanbaı-aq seriginiń sanasyn sansyratyp, kún bermeıtinder de kóptep kezdesedi.

Karantın rejimi engizilip, jurt úıinde oqshaýlanǵaly keıbireýler úshin otbasy degen turmystyq zorlyq-zombylyqtyń oshaǵyna aınalǵandaı. О́ıtkeni indet qos ókpeden qysqan osy jyly otbasynda qysym kórgenderden túsetin shaǵym jıilep ketti. Aıtalyq bıylǵy 8 aıdaǵy jaǵdaı boıynsha shańyraǵy shaıqalyp, kúıeýinen kóresini kórgen 130 myń adam quqyq qorǵaý organdaryna aryzdanyp, arasha suraǵan. Onyń tek 2,5 myńyna qatysty qylmystyq is qozǵalyp, 30 myń is ákimshilik qaraýǵa jiberilgen.
Bul bassyzdyq, basynǵandyq – jábirlenýshiniń batyly jetip, ashyp aıtqannan keıingi belgili bolǵan jaıttar. Al urmaı-soqpaı, jubaıynan zábir kórip otyrǵandar tipten aýzyn asha almaıdy. О́ıtkeni ondaılardyń otaǵasy otbasynda ozbyr bolǵanymen, syrt kózge sypaıy, ortasyna syıly bolyp keledi. Sondyqtan mundaı qysastyqty jarııa etkenniń ózinde bylaıǵy jurttyń ılanýy ekitalaı. Iаǵnı, bul – kúıeýi kúsh qoldanbaı-aq kúıesin jaǵyp, kúıdiretin, júıkesin tozdyratyn psıhologııalyq zorlyq-zombylyq.
Bir aı buryn turmystyq zorlyq-zombylyq jábirlenýshilerine arnalǵan Arasha baspanasyn panalaǵan Aıym esimdi kelinshek basynan osyndaı jaǵdaı ótkenin, otbasynda oǵan qatty psıhologııalyq qysym kórsetip kelgenin aıtady. «Kúıeýim únemi meniń namysyma tıip, qorlap keldi. Qandaı da bir keleńsizdik bola qalsa, meni kinálap, kústanalap shyǵa keledi. Ondaı kezde ony ata-anasy da qolpashtap otyrady. Ábden shydamym taýsylyp ketiseıik desem, joldasym bári jaqsy, jaı ǵana túsinispeýshilik ekenin, maǵan kóńili tolatynyn aıtyp, perishte keıipke ene qalady. Osy on jylda osyndaı sandyraqqa senip qalǵanymdy baıqamaı qaldym», deıdi ol.
Qazir Google-de jıi izdeletin «gazlaıtıng» degen sóz bar. Bul – biz aıtyp otyrǵan psıhologııalyq zorlyq-zombylyqtyń bir túri. Eger adam seriginiń basyn aınaldyryp, sanasyn ýlap, óz ótirigine ılandyrsa, bul da álimjettik bolyp sanalady jáne muny gazlaıtıng dep ataıdy. Iаǵnı, adam zábir kórsetýshige ımandaı senip, aınalasyndaǵy bolyp jatqan jaıtqa adekvatty qaramaı, óz aqyl-esiniń durystyǵyna shek keltire bastaıdy.
Gazlaıtıng termıniniń túp-tórkini Patrık Gamıltonnyń 1938 jylǵy «Gaz shamy» (Gas light) pesasynda jatyr. 1944 jyly bul shyǵarma boıynsha dál osy ataýmen fılm túsirildi. Sıýjette kúıeýiniń psıhologııalyq aıla-sharǵysynyń qurbany bolǵan áıel týraly aıtylady. Ozbyr kúıeýi úıdegi zattardy jasyryp, ornyn aýystyryp áıelin ábden shatastyrady. Ol úıdiń basqa bóligindegi gaz shamyn jaǵyp, áıeliniń bólmesindegi jaryqty báseńdetip qoıady. Biraq er adam áıeline jaryqtyń álsireýi men zattardyń joǵalýy oǵan ǵana solaı kórinetinine tabandy túrde sendiredi. Mundaı manıpýlıasııalar áıeldi este saqtaý qabiletinen aıyryp, aqyl-esinen adastyrý úshin jasalady. Sol arqyly kúıeýi jymysqy áreketterin jasyryp qalady.
Osydan keıin gazlaıtıng termıni psıhologııalyq zorlyq-zombylyqtyń bir túri retinde qalyptasyp ketti. Iаǵnı, qandaı jaǵdaı bolsyn zábir kórsetýshi túrli aıla-sharǵymen, sóz qubyltýmen jubyn ábden shatastyryp, kináli etip shyǵarady jáne óz ótirigine sendire biledi. Gazlaıtıngti ózimizshe jaryǵy túbine túspeıtin sham dep túsinýge de bolatyn sııaqty. Iаǵnı, syrtqa jaqsy kóringenimen, shańyraǵynyń shyrqyn buzyp, otbasyna sharapatyn tıgizbeıtinder.
Mundaǵy eń qıyn másele, bul – zorlyq-zombylyqty anyqtaý. О́ıtkeni jábirlenýshi kóbine óziniń psıhologııalyq qysymǵa ushyrap jatqanyn sanaly túrde uǵyna bermeıdi. Qazir kóp ata-analar álpeshtep ósirgen qyzynyń teris aǵymdaǵy azamatpen turmys quryp, osyndaı zorlyq-zombylyqtyń qurbany bolyp otyrǵanyn aıtyp zar qaqsap júr.
Gazlaıterler ótirikti qaıtalaı berseń, shynǵa aınalady dep sanaıdy. Qaıtalaý – psıhologııalyq soqqy berip, shynaıy jaǵdaıdan shatastyrady. Búginde jurtty jappaı úıirip júrgen túrli trenıngterdegi affırmasııa da osy ádiske jatady.
Psıhologter óz kúshine senbeıtinder, qashanda ózin bireýge kiriptar, táýeldi sanaıtyndar gazlaıtıngtiń qurbanyna aınalatynyn aıtady. «О́z ózińdi jattaı syıla, jat janynan túńilsin» degendeı, sanany sansyratatyn mundaı zorlyq-zombylyqpen kúresýdiń joly – óz-ózińdi damytý, qurmetteý, zerdeńdi keńeıtý. Ata zań boıynsha adamnyń qadir-qasıetine qol suǵylmaıdy, árkimniń ar-namysy men abyroıly atynyń qorǵalýyna quqyǵy bar. Endeshe adamnyń psıhıkasyna qasaqana áser etý, namysyna tıip, kemsitý áreketteri de ashyq aıtylyp, jazasyz qalmaýy kerek.
Qazaqstan • Keshe
Azyq-túlik beldeýiniń áleýeti nyǵaıyp keledi
Qoǵam • Keshe
Sport • Keshe
Ekonomıkany nesıeleý óse bastady
Ekonomıka • Keshe
Onlaın-petısııa: Qoǵamnyń barometrine aınala ala ma?
Qazaqstan • Keshe
Gaz máselesiniń túıini tarqatylady
Ekonomıka • Keshe
Konsorsıým múmkindigi taǵy tómendedi
Ekonomıka • Keshe
Qarjy • Keshe
Sapaly ınternetpen túgel qamtylý kózdelip otyr
Aımaqtar • Keshe
Ata-ana jáne urpaq tárbıesi: Kiná men renish
Qoǵam • Keshe
Balalar básekelestigine baıyppen qarasaq...
Qoǵam • Keshe
Ońaltý ortalyǵyna oń kózqaras qajet
Medısına • Keshe
Abaı • Keshe
Rýhanııat • Keshe
«Qıly zaman» qalaı túsirilip jatyr?
Kıno • Keshe
Dári-dármekpen qamtamasyz etý qarqyndy júrgizilýde
Medısına • Keshe
Esirtki saýdasy órship, páter tonaý azaıdy
Qoǵam • Keshe
Qoǵam • Keshe
Muqan jáne onyń týǵan topyraǵy
Qazaqstan • Keshe
Tehnologııa • Keshe
11 eldi mekende mobıldi ınternet joq
Aımaqtar • Keshe
Baıraqty báseke jalaýyn kóteredi
Sport • Keshe
О́ner • Keshe
Qoǵam • Keshe
Polısııa Uzynaǵashtaǵy atysqa qatysty pikir bildirdi
Aımaqtar • Keshe
Avtobýsta burynǵy áıelin pyshaqtamaq bolǵan almatylyq qamaýǵa alyndy
Aımaqtar • Keshe
Aýa raıyna baılanysty birneshe óńirde eskertý jarııalandy
Aýa raıy • Keshe
Ekibastuz qalasynyń ákimi qyzmetinen ketti
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstanda genderlik kórsetkish jaqsaryp keledi
Qazaqstan • Keshe
JOO oqytýshylarynyń jalaqysy ósti
Úkimet • Keshe
11 jastaǵy qyz Badam ózenine batyp ketti
Oqıǵa • Keshe
Qyzylorda oblysy prokýrorynyń úsh orynbasary taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
Úkimet «Zerde» holdıngin jabý jóninde qaýly qabyldady
Úkimet • Keshe
Kıberfýtboldan Qazaqstan quramasy FIFAe reıtınginde joǵarylady
Qazaqstan • Keshe
Ań aýlap júrgen er adam abaısyzda serigin atyp óltirdi
Oqıǵa • Keshe
Elordada Uly dala dańǵylyndaǵy kópir ashyldy
Elorda • Keshe
«Aqbaqaı» altyn shyǵarý fabrıkasynyń ekinshi kezeńi iske qosyldy
Aımaqtar • Keshe
Uqsas jańalyqtar