Aýyl sharýashylyǵy aqparattyq júıege engizilýde

Birinshi másele boıynsha baıandaǵan Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Saparhan Omarov agroónerkásiptik keshendi sıfr­landyrý táýekelderdi tómendetýge, klı­mattyń ózgerýine beıimdelýge, aýyl sha­rýashylyǵy daqyldarynyń túsimdiligi men maldyń ónimdiligin arttyrýǵa, agrotehnologııalardy ýaqtyly josparlaýǵa múmkindik beretinin aıtty. Máselen, búginde kórsetiletin memlekettik qyzmet­ter­diń 94%-y avtomattandyryldy. О́t­ken jylmen salystyrǵanda halyqqa elektrondy formatta kórsetilgen qyz­met­terdiń úlesi 34%-ǵa ósti. Aýyl sharýa­­shylyǵy mınıstri atap ótkend­eı, mun­daı nátıjelerge salalyq aqparat­tyq jú­ıelerdi jańǵyrtý arqyly qol jet­kizildi. «Qazaqstan – «Aýyl sharýashy­lyǵy malyn sáıkestendirý» aqparattyq júıe­sine derekter engize otyryp, aýyl sharýashylyǵy malyn esepke alý­dyń biryńǵaı júıesin paıdalanatyn Eýrazııa­lyq ekonomıkalyq odaqtaǵy alǵashqy el. Júıede 35 mln-nan astam aýyl sharýa­shylyǵy maly tirkelgen, onda 4,5 myńǵa jýyq veterınarııa mamandary jumys isteıdi», dedi S.Omarov.

Sonymen qatar Plem.kz aqparattyq taldaý júıesinde júrgiziletin mal sha­rýa­shylyǵyndaǵy seleksııalyq jáne asyl tuqymdyq jumysty esepke alý bólek sıfrlandyryldy. 35 myńǵa jýyq paıdalanýshy shyǵý tegin rastaý, selek­­sııalyq jumystar júrgizý jáne zoo­tehnıkalyq máselelerdi elektron­dy formatta reglamentteý múmkin­digine ıe boldy. «E-Agriculture» biryń­ǵaı av­tomattandyrylǵan basqarý júıesi­niń fýnk­sıonaly esebinen bıznes-proses­terdi sıfrlandyrý arqyly aýyl sharýa­shylyǵy taýaryn óndirýshilerge arnalǵan rásimder edáýir jeńildetildi.

Otandyq aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler men ishki jáne syrtqy saýdadaǵy basqa da qatysýshylardyń memlekettik mekemelerge barmaı-aq elek­trondy ilespe qujattardy alýǵa múm­kindigi bar. Sonymen qosa, ósim­dik sharýa­shylyǵynda barlyq 11 ruqsat berý qujaty sıfrlandyryldy. Mal sha­rýashylyǵy salasynda 12 ruq­sat berý qujatynyń 10-y elektron­­dy formatqa aýystyryldy. Aýyl sharýa­shylyǵy tehnıkasyn tirkeý, daıyndaýshy uıymdardy akkredıtteý prosesi jáne shaǵyn nesıelerdi kepildendirý jónin­degi komıssııanyń jumysy 100% avto­mattandyryldy. Búginde bar­lyq 16 baǵyt boıynsha sýbsıdııalaý 100% avtomattandyryldy.

Búgingi tańda fermerlik sharýashy­lyq­tardy sıfrlandyrý deńgeıleri anyq­taldy. Mal sharýashylyǵy men ósimdik sharýashylyǵy baǵyttarynda naqty aýyl sharýashylyǵyn engizý jumysy júrgizilip, endi ol basqa jerlerge taratylýda. О́simdik jáne mal sharýashylyǵy baǵytynda zamanaýı smart-júıelerdi paıdalaný oń nátıje alýǵa múmkindik berdi. Máselen, naqty eginshilik boıynsha qanatqaqty nysandarda agronomııanyń jańa tehnologııalaryn qoldaný arqyly ónimdi 20%-ǵa artyq alýǵa múmkindik týdy, bul rette fermer shyǵyndary 15%-dan astam qysqardy.

Sondaı-aq zamanaýı jabdyqtardy qoldaný saýylatyn sút kóleminiń 20%-dan astamǵa artýyna áser etti, buzaý sany 25%-ǵa ósti. Agroónerkásiptik keshendegi prosesterdiń 5 jyl ishinde tolyqtaı sıfrlandyrylýy mynadaı qosymsha nátıje beredi: jalpy túsim 20%-ǵa ulǵaıady; eńbek ónimdiligi 50%-ǵa artady.

Mınıstr búginde jerdi sıfrlandyrý máseleleri boıynsha Sıfrlyq damý, ınnovasııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligimen birlesip ju­mys júrgizilip jatqanyn aıtty. 2020 jyl­dyń sońyna deıin 26 mln gektar alańda topyraqtyq, 25 mln gektar alańda geobotanıkalyq, 6,5 mln gektar alańda aýyl sharýashylyǵy kartalary ázirlenedi. 2021-2022 jyldary topyraqtyq jáne geobotanıkalyq kartalarmen qamtýdy 40 mln gektarǵa deıin, aýyl sharýashylyǵy kartalarymen qamtýdy 33,2 mln gektarǵa deıin ulǵaıtý josparlanǵan. «Agroónerkásiptik keshen­­di damytýdyń 2022-2026 jyl­dar­ǵa ar­nalǵan memlekettik baǵdar­lama­­syn ázirleý sheńberinde sıfrly aýyl sharýa­shylyǵy kartalarymen búkil kó­lemdi qamtý josparlanýda. Mem­leket bas­shysynyń jerlerdi aýyl sharýa­shylyǵy aınalymyna tartý jónin­degi tapsyrmasy sheńberinde Jerdi qashyq­tyq­tan zondtaý arqyly aýyl sharýashylyǵy jerleriniń paıdalanylýyna memlekettik baqylaý júrgizýge múmkindik beretin ǵaryshtyq monıtorıngteý jónindegi qanatqaqty joba júrgizilýde», dedi S.Omarov.

2020 jyly qanatqaqty óńirler retinde Aqmola, Shyǵys Qazaqstan, Qostanaı jáne Mańǵystaý oblystary aıqyndaldy. Máselen, qanatqaqty óńirlerdi ǵaryshtyq monıtorıngteýdiń birinshi kezeńiniń derekteri boıynsha 8,3 mln gektar paıdalanylmaıtyn jer anyqtaldy, onyń ishinde 2,6 mln gektar jaıylym erikti túrde memlekettik menshikke qaıtaryldy, 5,7 mln gektar jer ıelerine buzýshylyqtardy joıý týraly habarlama jiberildi. Osy jobany júrgizý barysynda mınıstrlik jerdi utymsyz paıdalanýdy aıqyndaý ádisnamasyn odan ári jetildirý úshin jergilikti atqarýshy organdarmen bir­lesip qanatqaqty jobaǵa jáne onyń nátı­jelerine taldaý júrgizýde.

Sonymen qatar Memleket basshy­synyń tapsyrmasyna sáıkes mınıstrlik jer qatynastary salasynda sıfrlandyrý jáne damytý máseleleri boıynsha zań jobalaý jumystaryn júrgizýde, olar jer berýdiń qazirgi tártibin sıfr­ly tehnologııalardy engizý jolymen tujyrymdamalyq túrde ózgertýdi kóz­deıdi jáne tikeleı berý jolymen jáne saýda-sattyq júrgizý arqyly jer ýchas­kelerin berýdiń elektrondy tártibin aı­qyndaıdy.

Sıfrlyq damý, ınnovasııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstri Baǵdat Mýsın sıfrlandyrý sheshimderin engizý jáne tıimdi qoldaný úshin tıisti ınfraqurylym qajet ekenin aıtty. Vedomstvo agroónerkásiptik keshende 50 mlrd teńgege jýyq ınvestısııa tartý­men memleket-jekemenshik serik­testiginiń jobasyn usyndy. Sıfr­ly «aqyldy» quraldardy, ólsheý qural­daryn jáne basqa da datchıkterdi qosý úshin aqparatty tasymaldaý negiz­gi má­sele. Bul jumystyń aıasynda spýt­nık­tik tehnologııalar jáne standarttardy qoldaný boıynsha qanatqaqty joba júrgizildi. B.Mýsınniń aıtýynsha, jer ýchaskeleri shekaralarynyń sáıkessizdigine baılanysty kóptegen shaǵym kelip túsýde. Sonymen qatar ár óńirde aýdan deńgeıine deıin 200-den astam derek qorlary bólek paıdalanylýda. Ol aqparattyq qaýipsizdik jáne adamı faktor táýekelderine ákeledi. Qazirgi tańda kóptegen koordınattyq júıe qoldanylýda. Al kartografııanyń, geo­dezııanyń, navıgasııanyń negizgi jetis­tikterin paıdalaný úshin bizge qazaq­standyq koordınattyq júıe qajet. Osy maqsatta «Sıfrly Qazaqstan» mem­­­­­lekettik baǵdarlamasy sheńberinde «Ult­­­tyq keńistiktik derekter ınfraqu­ry­ly­my» jobasyn 2024 jylǵa deıin iske asyrý josparlanýda.

Sonymen qatar jer salasynda esep­tik kadastrynyń eki túri qoldanylýda, bul – 200-den astam Jer kadastrlary men «Jyljymaıtyn múlik tirkelimi» derekter qory. Jer ýchaskesi, tehnıkalyq sıpattamasy, onyń ıesi týraly jáne taǵy basqa aqparat osy eki kadastrda qaıtalanyp tirkeledi. B.Mýsın aıt­qan­daı, ony biriktirý arqyly jer qaty­nas­­tary boıynsha prosesterdi avtomat­tan­dyrý qujattar sany men qyzmet­ti kór­setý merzimderin qysqartýǵa múmkin­dik beredi.

«Jeke turǵyn úı qurylysy úshin jer ýchaskesin alýǵa kezekke qoıý» qyzmetin alsaq, qazir ol úshin azamat qaǵaz túrinde ótinish berýi qajet. Biryńǵaı avtomatty túrde jańartylatyn elektrondy kezek tizilimi joq. «Árıne, osyndaı prosester jemqorlyq qaýipterin týdyrýy múmkin jáne zamanaýı kezeńge saı kelmeıdi. Bul úshin qyzmet kórsetý prosesin Biryńǵaı memlekettik kadastr men «Elektrondy úkimet» portaly arqyly avtomattandyrýdy jáne biryńǵaı elektrondy kezek tizilimin qurýdy usynamyz», dedi B.Mýsın.

Máseleni Úkimet basshysy Asqar Mamın qorytyndylady. Onyń aıtýynsha, Nur Otan partııasynyń saılaýaldy jańa baǵdarlamasynda AО́K-tegi eńbek ónimdiligin 2,5 ese ósirip, ónim eksportyn eki ese ulǵaıtý mindeti qoıylǵan, onyń 70%-y óńdelgen bolýy kerek. Sondaı-aq jalpy aýyl sharýashylyǵy ónimi kólemin 1,3 ese ulǵaıtý qajet. Úkimet bas­shysy alǵa qoıylǵan mindetterge qol jetkizýdegi basty quraldardyń biri – elimizdiń agroónerkásip keshenin tolyq sıfrlandyrý ekenin atap ótti. Bul shara ónim óndirýge jumsalatyn shyǵyndardy azaıtýǵa, onyń sapasy men básekege qabi­lettiligin arttyrýǵa múmkindik beredi.

5 jyl ishinde memleket-jekemen­shik áriptestigi aıasynda 50 mlrd teńge qarasty­rylyp, bul qarjy 100 mln gektardan astam aýyl sharýashyly­ǵy maqsatyndaǵy jerlerdi sıfrlandyrýǵa ınvestısııalanady. О́simdik sharýashylyǵy men mal sharýashylyǵyndaǵy sıfrlandyrý jınalatyn astyq pen mal sharýashylyǵy ónimin 20%-ǵa deıin arttyrady degen boljam bar. Al fermerlerdiń shyǵyny 15%-dan astamǵa qysqarady. Aldaǵy ýaqytta sıfrlandyrý esebinen astyq jınaý jylyna 25 mln tonnaǵa deıin ulǵaıady.

Jer qatynastaryn sıfrlandyrý aıasynda jer telimderi, qurylystar men ǵımarattar jónindegi derekterdi qam­tıtyn Jyljymaıtyn múliktiń biryń­ǵaı memlekettik kadastryn qurý jumysy júrgizilip jatyr. Úkimet Parlamentke tıisti zań jobasyn engizdi, ol kóptegen qyz­met­ti elektrondyq formatqa kóshirýge, jer telimderin berý tártibin jeńil­detýge jáne jalpy halyqqa kórsetiletin qyzmet­terdiń sapasyn jaqsartýǵa jol ashady.

Úkimet basshysy Aýyl sharýashylyǵy jáne Sıfrlyq damý mınıstrlikterine, sondaı-aq óńirlerdiń ákimdikterine bir aı ishinde AО́K jáne jer qatynastaryn odan ári sıfrlandyrýdyń jol kartasyn ázirleýdi tapsyrdy. 2021 jyly Jerdi ǵaryshtan monıtorıngteý boıynsha qanatqaqty jobany respýblıka boıynsha taratý jóninde mindet qoıdy.

Sıfrlyq damý, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrlikterine jáne ákimdikterge kelesi jyly jer qatynastaryn sıfr­landyrý jónindegi jumysty aıaqtaý, jer ýchaskelerin resimdeý prosesiniń ashyq­tyǵyn qamtamasyz etý jáne olarǵa qu­jattar berý merzimin 1 jyldan 20 kúnge deıin qysqartý tapsyryldy.

Múgedekterge jańa múmkindikter

Úkimet otyrysynda qaralǵan ekin­shi másele – Múmkindigi shekteýli jandar­­dy áleýmettik qorǵaý týraly Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Birjan Nurymbetov, Densaýlyq saqtaý mınıstri Alekseı Soı, Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetov, In­dýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstri Beıbit Atamqulov, Túrkistan oblysynyń ákimi О́mirzaq Shókeev, Sol­tús­tik Qazaqstan oblysynyń ákimi Qumar Aqsaqalov, sondaı-aq «Shyraq» mú­ge­dek áıelder qaýymdastyǵynyń tóra­ıy­my Lázzat Qaltaeva baıandama jasady.

«Múmkindigi shekteýli jandardy áleý­mettik qorǵaý – memleket basa kóńil aýda­­­­ratyn óte mańyzdy másele. Biz­diń min­­detimiz – múgedektigi bar adam­darǵa qo­laıly orta qurý», dedi bul jaıyn­da Úkimet basshysy. Onyń aıtýyn­sha, Nur Otan partııasynyń jańa baǵdar­lamasyna sáıkes aldaǵy 5 jylda jumysp­en qamtylǵan múgedektigi bar adamdardyń úlesi 30%-ǵa ósýi tıis jáne de olar medısınalyq ońaltýmen 100% qamtylady.

Múmkindigi shekteýli jandardyń qu­qyǵyn qorǵaý jáne turmys sapasyn jaqsartý úshin Qazaqstanda 2025 jylǵa deıingi ulttyq jospar iske asyrylý ústinde, ol 64 keshendi is-sharadan turady. Bıyl múgedekterdi áleýmettik qamsyz­dandyrýǵa 448 mlrd teńge jumsaldy, bul ótken jylǵydan 12%-ǵa kóp.

Tuńǵysh ret múgedekter arbalaryn jasaıtyn otandyq óndiris iske qosyldy, bul atalǵan arbaǵa muqtaj adamdardy bes jyl ishinde tolyq qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Múgedektigi bar adam­darǵa usynylatyn kásipter men jumystar anyqtamalyǵy ázirlenip jatyr.

Múmkindigi shekteýli jandardy medı­sı­nalyq ońaltýmen qamtý úlesi bıyl 60%-ǵa deıin, 2021 jyly 75%-ǵa deıin art­tyrylady. Kólik salasynda ony múm­kindigi shekteýli jandar paıdalana alýy úshin eleýli jumys atqaryldy. Jol júrý úshin jeńildikti jaǵdaılar jasaldy. Vokzaldardyń 93%-y múgedekterge qyzmet kórsetý talaptaryna sáıkes keledi. Barlyq jolaýshylar poıyzy múgedek arbalarymen 100%  jabdyqtalǵan.

Úkimet basshysy jyl sońyna deıin múmkindigi shekteýli jandarǵa 100% ke­dergisiz qoljetimdilikti qamtamasyz etý jónindegi jol kartasyn ázirleýdi tap­syrdy. Ákimdikterge múmkindikteri shekteýli jandardy Áleýmettik qyz­met kórsetý portaly arqyly ońaltý qural­daryn alý daǵdylaryna oqytý­dy jandandyrý, Sıfrlyq damý mınıstr­ligimen birlesip, Jumyspen qamtý ortalyqtary men HQO-larda múgedek adamdar úshin ózine-ózi qyzmet kórsetý aımaqtaryn ulǵaıtý tapsyryldy. Den­saýlyq saqtaý mınıstrligine ákimdik­termen birlesip, múgedektiktiń aldyn alý úshin syrqattarǵa dıagnostıkany erte júrgizýge kóńil bóle otyryp, múge­dekterge ońaltý kómegin kúsheıtý, salynyp jatqan barlyq ońaltý ortalyqtaryn ýaqtyly paıdalanýǵa berýdi qamtamasyz etý mindetteldi.

Úkimet basshysy Bilim mınıstrligine ákimdiktermen birlesip, kelesi jyly balalardy ınklıýzıvti bilimmen qamtýdy 50%-ǵa deıin keńeıtýdi, bilim berý baǵ­dar­­lamalarynyń mazmunyn jáne pedagog­­terdi daıarlaýdy ózektendirýdi, túzetý kabınetteri jelisin jáne psıho­logııa­lyq-medısınalyq jáne pedagogı­kalyq komıssııalardyń qyzmetin keńeı­týdi tapsyrdy. Al Indýstrııa mınıstr­ligine memlekettik organdarmen jáne óńir­lerdiń ákimdikterimen birlesip, vok­zaldardy jańǵyrtýdy aıaqtaý jáne qoǵamdyq avtobýs parkin múmkindigi shekteýli jandarǵa qyzmet kórsetý talaptaryna tolyq sáıkestendirý mindeti júkteldi.