Endoprotez – býynnyń ekinshi ómiri

Endoprotezderdiń tanymal model­de­ri­men qatar TOǴZI-dyń ózindik ázirlemesi – urshyqbýynnyń sementsiz bekitiletin «QazNIITO: N.Batpenov modeli» endo­pro­tezi sátti qoldanylady. 2015 jyldyń jeltoqsanynda ǵalymdar bul ázirleme úshin ál-Farabı atyndaǵy ǵylym men tehnıka salasyndaǵy memlekettik syılyqqa ıe bolǵan.

Byltyr qazan aıynda elordada Eýrazııa keńistiginen jınalǵan travmatolog-ortopedterdiń III sezi jáne travmatolog-ortopedterdiń VII Eýrazııalyq kongresi ótken edi. Sonda ázerbaıjandyq medısına ǵylymynyń doktory, professor Iа.Djalılov Qazaqstanda Nurlan Bat­penovtyń basshylyǵymen Trav­ma­tologııa jáne ortopedııa ǵylymı-zert­t­eý ınstıtýtynyń ashylýy salany damytýdaǵy kóregendik bolǵanyn aıtty. «Bul jumys búginde jaqsy nátıjesin berip, jemisin kórip jatyrsyzdar. Biz, ázerbaıjandyq, ózge de keńestik keńistikten shyqqan mamandar osy salanyń jiligin shaǵyp, maıyn ishken ǵalymdardyń baıandamasyn tyńdaý úshin qaltamyzdan aqsha shyǵaryp shekara asamyz. Al sizderdiń óskendikterińiz sondaı, salany damytý arqyly konferensııa, kongress ótkizetin jaǵdaıdasyzdar. Osy arqyly qanshama ozyq tájirıbelerdi júzege asyrýshylardy shaqyryp, otandyq ortopedııa men travmatologııanyń kókjıegin keńeıtip otyrsyzdar. Al biz bolsaq, osy jıyndardaǵy baıandamalardyń jınaǵyn dárigerlik qyzmetimiz barysynda taptyrmas anyqtama, ensıklopedııa retinde paıdalanamyz. Qazaqstan medısınasy óz eline ǵana emes, bizge de kómegin tıgizýde», degen-di.

Iá, qıyn kúnderde ashylǵan ınstıtýt búginde saladaǵy irgeli ortalyqqa aınaldy. Ǵalymdar men dárigerler túrli deńgeıdegi jaraqatty emdeý jáne ope­rasııa jasaý isinde aıtarlyqtaı izde­nis­terimen sheteldik áriptesterin de mo­ıyndatqan. Kóp jumystyń ishindegi ma­ńyz­dynyń biri – endoprotez, býyn almas­tyrý máselesi.

Adam aǵzasy – jaratylysynda óte qyzyq qubylys. Myqty degen temirdiń ózi ýaqyt óte kele qajalady, tas mújiledi degendeı, adamnyń jasy ulǵaıýymen onyń býyndaryndaǵy suıyqtyq joǵalady jáne býyndary ábden tozyp, eskiredi. Sonyń saldarynan úlkender tarapynan «Aıaq basqan saıyn aýyrsynyp, tipti aqsap, artroz damyp, tobanaıaq bolyp, úıden shyǵa almaı otyrmyn» degen sózderdi jıi estıtinimiz ras. Degenmen sol aıaǵyn basa almaı qalǵan jandardyń ýaqyt óte kele túk bolmaǵandaı alshań basqanyn kórip tańdanǵanda, muńdaı ǵajaptyń TOǴZI qabyrǵasynda jasalǵanyn estidik.

Osyndaǵy №4 ortopedııa bólim­she­siniń meńgerýshisi, m.ǵ.k. Alekseı Beloko­by­lovtan býyn almastyrý jaıyn surap sóılestik. «Jas ereksheligine baılanysty bolatyn ózgeristerden basqa, býyndarǵa keri áser etetin kóptegen aýrýlar bar. Olarǵa revmatoıdtyq patologııalar, podagra jatady. Sondaı-aq týa bitken patologııalar da kezdesedi. Endi bir sap-saý júrgen jan jaraqat saldarynan býyndaryna zaqym keltiredi. Kez kelgen aýrýdyń adamdy sharshatatynyn ózińiz de bilesiz. Al eger bul aýyrsyný birneshe aıǵa sozylsa, jan qınaýmen qatar múgedek bolyp qalý qaýpin tóndiredi. Mine, osy jerde pasıentti endoprotezdeý – naýqastyń zaqymdalǵan býynyn jasandy býynmen almastyratyn hırýrgııalyq operasııa qutqarady. Kóp jaǵdaıda operasııa býyn fýnksııasyn tolyqtaı qalpyna keltiredi. Aýyrsyný, aqsaqtyq joǵalady, eger qandaı da bir qısyqtyq bolsa, túze­ti­ledi, adamdar ádettegi ómir saltyna ora­­la­dy. Álemdik statıstıkaǵa sáıkes, jer júzindegi barlyq aýystyrylatyn býyn­dardyń 97 paıyzy tizebýyndar men urshyqbýyndar. Bul – bizdiń bas­ty máselemiz. Kez kelgen qart adamdy al­sa­ńyz, báriniń tizesi aýyrady. Qalǵan 3 pa­­ıyzyn ıyq býyndary, saýsaqtary, qol­­dary, shyntaqtary mazalaıdy», deıdi dá­riger.

Býynnyń tozǵanynyń azabyn tartqan jannyń biri kókshetaýlyq Murat Ydyrys­uly bastan keshkenin baıandap berdi. «Bir jyl kóleminde qatty qınaldym. Túrkııaǵa bardym, elordada qytaılyq dárigerlerge qaraldym, Shymkentte jańa bazar degen jerde ǵalamat emshi bar degendi estip sol jaqqa da jol tarttym. Túnde uıqy joq, aýyrsynyp basa almaı, bara-bara bal­daqsyz qozǵala almaıtyn boldym. Nev­rologııa bólimshelerinde birneshe ret jatyp ta shyqtym. Esh kómek joq. Dıag­nozdy durys qoıý qıynǵa tústi. Árkim árqalaı aıtady. Sodan balamnyń jol­dasy TOǴZI-ǵa qaralý jóninde keńes berdi. Munda qaralýǵa kelgende KT, rentgennen ótken soń dıagnozymdy birden qoıyp, bir aptadan keıin aýrýhanaǵa jatqyzdy. Janyma batqany sonshalyq, kvota kúte almaıtyn edim. Aqyly túrde 2020 jyldyń 3 aqpanynda jatyp, 5-inde operasııa jasady. Alekseı Belokobylov pen Valerıı Serikbaev bastaǵan jigitter oıdaǵydaı atqaryp, erteńine-aq «aıaǵyńyzdy basyńyz» degen. Qazir kúnine 10 myń, 15 myń qadam jer júremin. Jazda ózderi shaqyryp tekserdi, alda taǵy bir tekserilýim bar. Aýyrǵan býynnyń qaı jerde ekenin umyttym» deıdi.

Alekseı Aleksandrovıchten jalpy medısınalyq tájirıbede qandaı býyn­dardy aýystyrýǵa bolatynyn sura­dyq. Ol «TOǴZI kóp salaly ınstıtýt bol­ǵan­dyqtan, munda travmatologııa men ortopedııaǵa qatysty kóptegen manıpýlıasııalar jasalady. Biz kez kelgen qıyn jaǵdaıdy jeńe alamyz. Kóbinese revmatoıdty artrıtpen aýyratyn, birneshe jyldan beri tósekten turmaǵan, bir emes birneshe býyny, tizesi men jambasy zaqymdanǵan adamdar keledi. Ondaı jandarǵa kezeń-kezeńimen úsh-tórt operasııa jasaımyz, keıinnen ol júre bastaıdy. Bul ǵajap emes pe? Shyndyǵynda, adam aǵzasyn aýystyrǵanǵa teń tańǵajaıyp dúnıe. Sonymen qatar óte kúrdeli operasııalar jasaımyz. Elestetip kórińizshi, aýyrǵan, iske jaramaıtyn býyndy alyp tastap, jasandy býyn ımplantasııalaımyz, artynsha ol sol adamnyń óz aǵza­syn­daı jumys isteıdi. Bári jaqsy bol­ǵan jaǵdaıda bizdiń naýqastarymyz sportpen de shuǵyldanady jáne ózderin eshnárseden shektemeıdi. Bul shyndyq, óıtkeni bizdiń pasıentterdiń arasynda ásker adamdary, polısııa qyzmetkerleri jáne aýyr fızıkalyq kúsh túsetin ju­mys atqaratyn adamdar da bar» deıdi A.Belokobylov

Dárigerlerdiń eskirgen býyndy almas­tyrý boıynsha aıtarlary biraz kórinedi. Negizi býynnyń aýyratynyn turaqty túrde aýyrsynýdyń týýynan, qozǵalysta shekteýler bolǵannan-aq bilýge bolady eken. Mysaly, eger tizeńizdi tolyqtaı túzete almasańyz, otyryp-turýyńyz qıyndap, aýyrsynsańyz, tirkelgen jerińiz nemese turǵylyqty mekenjaıyńyz bo­ıynsha emhanadaǵy travmatolog-ortoped dárigerge qaralýyńyz kerek. Tekserilip, zaqymdanǵan býynnyń rentgenografııa­­sy jasalǵannan keıin dáriger odan ári emdeý taktıkasyn anyqtaıdy. Aýrý­dyń alǵashqy kezeńinde, ádette, kon­servatıvti em taǵaıyndalady. Kon­ser­vatıvti jolmen emdeý dármensiz bol­ǵan jaǵdaıda hırýrgııalyq aralasýǵa jú­gi­ne­di. Býyndarynda aýyr aýrýlary bar naýqastar úshin endoprotez salý – bul to­lyqqandy ómirge oralýdyń jalǵyz múm­kindigi.

Jaraıdy, endoprotez jasaý kerektigi anyq eken, al onyń jasalmaıtyn kezderi, operasııaǵa qarsy kórsetilimderi bar ma? Dárigerdiń aıtýynsha, operasııaǵa qarsy kórsetilimder absolıýtti jáne salys­tyr­maly bolyp bólinedi. Birinshi topqa jiti jáne sozylmaly juqpaly aýrý­lar, qatty bir nevrologııalyq aýrýlar, asqyný satysyndaǵy psıhıkalyq aýrýlar jatady. Artyq salmaq pen bulshyqet atrofııasy, ádette salystyrmaly qarsy kórsetilimder dep atalady, sebebi olardy túzetýge bolady.

Mańǵystaý oblysy Shetpeden kelip endoprotez jasatýshy pasıent Asan Ońaıtjanuly 2003 jyly jambasyna endoprotez jasatqan eken. Byltyr jol apatyna túskende protezi taıyp ketipti. Endi sony túzettirgen Asan: «Eki saǵatta jasalǵan operasııada jambastyń jilikpen bekıtin oıyǵyn úlkeıtip, soǵan protez saldy. Instıtýtqa jan-jaqtan qanshama adam baldaqpen kelip, óz aıaǵymen júrip ketedi, bul úlken kómek qoı, osyndaı kúrdeli dúnıelerdiń elimizde jasalǵany qandaı qýanysh», deıdi.

Qazirgi endoprotez berik tózimdi qorytpalardan jasalady. Birneshe metall bóligi – tıtan, hrom, kobalt jáne basqa da syrǵymaly qasıetterdi boıyna jınaqtaǵan protezderdegi bir-birimen janasatyn bólshekterdi amortızasııalaý jáne úıkelisten tozbaýyn jaqsartý úshin polıetılennen nemese keramıkadan istelingen qosymsha astar da paıdalanylatyn kórinedi. Endoprotezdiń ortasha qyzmet etý merzimi pasıent dárigerdiń barlyq usynymyn saqtaǵan jaǵdaıda shamamen 15-20 jyldy quraıdy.

Qaı istiń de qııýyn kelistirý sony atqarýshy mamannyń biligi men bilimine, kásibıligine, tájirıbesine baılanysty ekeni anyq. Al ortalyqta ondaı mamandar barshylyq. Tipti ınstıtýt tarıhynda sonaý keńestik úlgidegi urshyqbýyn endoproteziniń pasıentke shamamen 40 jyl qyzmet etkeni saqtalǵan. Jáne ol pasıent kásibı túrde kúrespen aınalysyp, endoprotezden keıin de respýblıkalyq deńgeıde júldeli oryndarǵa ıe bolǵan jan bolsa, ony qondyryp bergen TOǴZI negizin qalaýshy jáne alǵashqy dırektory, UǴA akademıgi, respýblıkanyń travmatologııa-ortopedııa salasynyń damýyna zor úles qosqan, sol kezdegi jas dáriger, eńbek jolyn Selınograd qalasynyń oblystyq klınıkalyq aýrýhanasynda bastaǵan marqum Nurlan Batpenov edi. Ol – 1996 jyly Qazaqstanda alǵash ret urshyqbýyndy zamanaýı nemis jáne shveısarııalyq endoprotezdermen endoprotezdeý, al 2003 jyly tize býynyn endoprotezdeý ádisin qoldanǵan jan.

TOǴZI ashylǵan kúnnen bastap AQSh, Shveısarııa, Germanııa, Fransııa, Túrkııadan kelgen úzdik álemdik óndirý­shi­lerdiń urshyqbýyny men tizebýyny endoprotezderiniń 30-dan asa modelin synaqtan ótkizip, engizipti. Sońǵy jyldary TOǴZI-dyń úsh klınıkalyq bólim­she­sin­de ashylǵan Respýblıkalyq endoprotezdeý ortalyǵynda jyl saıyn tize jáne urshyqbýynyn endoprotezdeýdiń 1500-den asa operasııasy jasalady, onyń jartysynan kóbi kúrdeli jáne revızııalyq protezdeýge tıesili.

Sırek kezdesetin tústi metaldardyń endoprotezdeýdegi ornyn bildik. Osy ret­te otandyq ónertabysty óndirý pro­se­sin qan­shalyqty jolǵa qoıýǵa bolatyny qyzyq­tyrady. Elimizde atalǵan ba­ǵytta jumys bastalyp ketken. Biraq bul tek materıaldardyń bolýyn ǵana emes, sonymen qatar joǵary bilikti kadr­­­­­lardy da qajet etedi. Medısınalyq maq­sat­taǵy buıymdar óndirisin ashý úshin Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimdigi, D.Serikbaev atyndaǵy Shyǵys-Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıteti men TOǴZI «Travmatologııa jáne ortopedııa arasynda odan ári paıdalaný úshin tıtan jáne sırek kezdesetin metaldardan ónim shyǵarý» boıynsha jol kartasy ázirlendi. Travmatologııa jáne ortopedııa úshin qajetti burandalar, plastınalar, ózekterdi qamtıtyn birinshi kezektegi ımplanttardyń aldyn ala tizbesi jasaldy. Travmatologııa jáne ortopedııa ǴZI jaǵdaıynda qorytpa úlgileri boıynsha klınıkaǵa deıingi zertteýler júrgizildi. Jaqyn arada klınıkalyq zertteýler júrgizý josparlanyp otyr.