Qoǵamdy dúrliktirgen zań jobasy (Azamattardyń aryz-talaby eskerile me?)

Áńgimeni áriden bastaıyq. Resmı málimetke sensek, ótken jyldyń qańtar-qyrkúıek aılary aralyǵynda elimizde quqyq qorǵaý organdaryna turmystyq zorlyq-zombylyq belgileri boıynsha 130 myńǵa tarta shaǵym kelip túsipti. Onyń 2,5 myńy boıynsha qylmystyq is qozǵalsa, 30 myńǵa jýyǵy ákimshilik is sanatyna jatqyzylǵan. Al qalǵan jaǵdaıda jábirlenýshiler shaǵymnan bas tartqandyqtan quqyq qorǵaý organdary tıisti sharalardy qoldana almaǵan kórinedi.

Atalǵan 130 myń shaǵym eli­mizde nebári 8 aıda kelip túsip otyr. Al jyl sońyndaǵy kórsetkishke úńiletin bolsaq, tár­tip saqshylary 2020 jyl kóle­minde turmystyq zorlyq-zom­by­lyq jasaýǵa beıim adamdarǵa qatysty 43 myńnan astam qor­ǵaý nusqamasyn shyǵarypty. Ot­basy-turmystyq qatynastar salasyndaǵy quqyqqa qarsy áreketter úshin (ÁQBtK 73-baby) 13 myńnan asa quqyq buzýshy, so­nyń ishinde densaýlyqqa jeńil zııan keltirgen 6,5 myńnan asa, uryp-soqqany úshin 3,5 myń­nan asa adam, sondaı-aq qor­ǵaý nusqamalaryn buzǵan 2 myń­nan asa azamat ákimshilik jaýap­kershilikke tartylǵan.

Jaǵdaı – jaǵa ustatarlyq. Onyń ústine, kóp jaǵdaıda polısııa qyzmetkerleri otbasyndaǵy qatygezderge qatysty qandaı da bir shara qoldanýǵa da qaýqarsyz bolyp jatady. Sebep – súıene qoıatyn tıisti zańnyń joqtyǵy. Bir sózben aıtqanda, quqyq qorǵaý organdarynyń «qoly baılaýly». Ol az deseńiz, elimizde otbasylyq zorlyq-zombylyq faktilerine qatysty resmı statıstıka da joq­tyń qasy. Polısııa organdaryna kelip túsetin shaǵymdardan bólek, «otbasyndaǵy tırandardyń» áleý­mettik jelini dúrliktirip júr­gen beınejazbalary taǵy bar. Búginde quqyq qorǵaý organ­da­ry­nyń qyzmetkerleri osy máseleni de nazarǵa alyp, tıisti sharalar qabyldap jatyr.

Árıne, osy máseleni ret­teı­­tin quqyqtyq normalar eli­mizde múlde joq deı almas edik. Qoldanysta Qazaqstan Respýb­lı­kasynyń «Turmystyq zorlyq-zombylyq profılaktıkasy týraly» zań bar. Alaıda 2009 jyldan beri engizilgen ózgerister men tolyqtyrýlarǵa qaramastan, elimizde otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý múmkin bolmaı tur.

Sebebi qol­danystaǵy zań normalary kóbine bolǵan oqı­ǵa­lar men solardyń saldaryn anyq­taýǵa negizdelgen eken. Iаǵnı tur­mystyq zorlyq-zombylyqtyń al­­dyn alý sharalaryn tek tártip saq­­shylary ǵana, onyń ústine zor­lyq-zombylyq kórsetken adam­dar­ǵa qoldanady. Sondaı-aq tur­mystyq zorlyq-zombylyq fak­ti­leriniń statıstıkalyq esebi men mo­nı­torıngi bir júıege qoıylǵan joq.

Bir sózben aıtqanda, turmys­tyq zorlyq-zombylyq máselesin túbegeıli retteıtin kez keldi. Osy olqylyqtyń orny qaıtse de tolýǵa tıis. Tek ornyn toltyramyz dep asyra siltep almasaq jarar edi. Máselen, zań jobasymen tanysqan «Nemolchı.kz», «Qorǵaý HR» qoǵamdyq qorlary, «Edınstvo osoznannyh KZ» quqyqtyq kanaly «shash al dese, bas alatynnyń» kebi keldi dep sanaıdy.

«Áke, er jigit, osy eldiń azamaty retinde atalǵan zań jobasynda usynylǵan normalarǵa túbegeıli qarsymyn. Sizder bul zań jobasymen oqyp tanystyńyzdar ma? Kóp adamdar zańnyń mátinin oqy­­maıdy. Parlamentte ne qa­byl­danyp jatqanyn bilmeıdi. Alaıda másele balalardyń quqy­ǵyna kelgen kezde qoǵam birden óre túregeldi. Sizder bir nárseni túsi­nińizder, men áıelderge zor­lyq-zombylyq kórsetýge qashanda qarsymyn. Áıelderdi qorǵaý­ǵa árqashan daıynmyn. Ata-analarymyz boıymyzǵa sińirgen qundylyqtarmen ómir súrýimiz kerek. Ata-ana, otbasy uǵymdary qashanda qasıetti. Oǵan eshqandaı sheteldik uıymdardyń qol suǵýyna quqyǵy joq», deıdi áleýmettik jelide pikir bildirgen zańger, qo­ǵam belsendisi Anatolıı Kım.

Onyń aıtýynsha, sheteldik uıym­­­­dar bizdiń qoǵamymyzǵa jat qun­­­dylyqtardy dáriptep júrgen kó­ri­nedi. Al laýazymdy qyzmet­ter­­di atqarǵan kóptegen memle­ket­­tik qyzmetkerler sheteldik uıym­­­dardyń múddesin qorǵaıdy dep sanaıdy. Zańgerdiń pikirinshe, on­­daı memlekettik qyzmetkerler she­t­eldik uıymdardyń múddesin qor­­ǵap qana qoımaı, bizge zań jazyp bermekshi bolady. Iаǵnı zańdy de­pý­tat­tar emes, osy azamattar ja­zady-mys.

«Men bul zań jobasynda mem­le­kettiń balalarǵa qalaı kómek­tesetinin, otbasylyq-turmystyq máselelerdi qalaı sheshetinin kór­gim kelgen. Ony kóre almadym. Qo­naq kelgende, dastarqanǵa qoıar dám-tuzy bolmasa ár qazaq uıalady. Sol kezde qonaq óz tamaǵyn ala keledi. Bul da dál sondaı jaǵdaı. Sheteldik «qonaqtar» kelip, siz­derge jańa zań engizgimiz keledi deıdi. Sizderde budan bylaı otbasy qurylymynyń modeli vertıkaldy emes, gorızontaldy bolady dep tańyrqatady. Iаǵnı áke balany emes, bala ákeni tárbıeleıdi dep túsinik-tanymymyzdy tóń­kerip tastaǵylary keledi. Nelik­ten Batys memleketteri bizge ózde­riniń «zamanaýı álemin» tańýǵa tıis? Bizdiń óz álemimiz, túsi­nik-tanymymyz bar emes pe?! Bizdiń elimiz ben jerimiz qashanda qur­metke laıyq», dep ashynady zańger.

Alaıda zań jobasyna qarsylyq ashynýmen ǵana aıaqtalmaıtyn syndy. Osy jobaǵa qarsy onlaın-petısııalar qurylyp, ony qoldaýshylardyń sany da artyp jatqan sekildi. Olardyń qatarynda adam quqyǵyn qorǵaýshylar men qoǵam belsendileri de bar. Mu­ny bir jaǵynan qoǵamnyń quqyq­tyq sana-sezimi serpilis taýyp, oı-pikirin ashyq jetkizýiniń belgisi dep baǵalaýǵa bolar edi. Ekinshi jaǵynan, petısııa máselesine nemquraıdy qaraýǵa bolmaıtynyn Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ta atap ótken bolatyn. El Prezıdenti ót­ken jyly Qazaqstan halqyna Joldaýynda «Azamattarymyz re­formalarǵa bastamashy bolyp, usynystar berý úshin onlaın-petısııalardyń biryńǵaı zańdy ınstıtýtyn qurý qajet. Mundaı qurylym qandaı da bir burmalaý əreketterinen tolyq qorǵalýǵa tıis. Úkimet azamattyq qoǵammen birlesip, osy mańyzdy jobanyń normatıvtik-quqyqtyq bazasyn əzirleýge jəne onyń barlyq tehnıkalyq məselelerin sheshýge tıis», degen edi. Iаǵnı búginde petı­sııanyń ózi – úlken kúsh!

Zań jobasyna qarsylyq tanytyp, synı kózben qarap jat­qandar týraly buǵan deıin Má­jilis depýtaty Aıgúl Nurkınanyń pikirin bilgen edik. 

«Iá, qazir qoǵamda zań jobalary belsendi talqylanýda. Bizdiń kóptegen azamatymyzdyń «úıdegi zorlyq-zombylyqqa» tózbeıtini jáne zań jobalaryna qoldaý bil­diretini qýantady. О́kinishke qaraı, talqylanyp jatqan zań jo­ba­­larynyń jekelegen norma­laryn qate túsindiretinder de bar. Mysaly, «jynystyq erkin­dik», «ekonomıkalyq zorlyq-zom­by­lyq», «psıhologııalyq zorlyq-zom­bylyq» uǵymdaryna qatysty teris pikirler qalyptasqan. Bul uǵym­dar zańnama úshin jańalyq emes. Qoldanystaǵy «Turmystyq zor­lyq-zombylyq profılaktıka­sy týraly» 2009 jylǵy qabyl­danǵan zańdaǵy 4-bapta «jynystyq erkindik» degen sózben birge, turmystyq zorlyq-zombylyqtyń barlyq túri kórsetilgen. En­di, osy uǵymdardyń bolýy «olar­dyń jynystyq erkindigine qy­sym jasaý» sebebinen qansha qazaqstandyq otbasynan balalardy tartyp alýǵa múmkindik berdi? Sondaı-aq «jynystyq erkindik» – otandyq zań ádebıetinde jáne qylmystyq quqyq teorııasynda qol­danylatyn qalyptasqan zańdy termın. Tıisinshe, jynystyq er­kin­­dikti qoǵamǵa tán emes azǵyn­dyq termın dep bekitý – turmystyq fı­losofııalyq paıymdaý», deıdi Májilis depýtaty.

Áıtse de, osy termınniń zań jobasynda bekitilýi daý týǵyzýy múmkin ekenin eskerip, jumys toby «jynystyq zorlyq-zombylyq» uǵymynyń zańdy anyqtamasynan «jynystyq erkindik» degen sózin alyp tastaýdy qoldapty.

«Keıbireýler balalardy basqa otbasyna asyraýǵa beredi degen pikir aıtyp júr. Balalardy balalar úıine berý ońaı sharýa emes. Bul úshin salmaqty sebepter bolýy kerek. Ol úshin balanyń shynymen jaqyn týystary joq ekenin nemese ata-anasy ata-ana quqyqtarynan aıyrylǵanyn rastaý qajet. Qamqorshylyq jáne qorǵaý organdarynyń min­detti qatysýymen tıisti sot rásim­derinen ótýi, barlyq qajetti ras­taıtyn qujattardy jınaýy tıis. Sondyqtan úreı týǵyzýdyń qajeti joq. Bizdiń maqsatymyz – otba­sylyq qundylyqtardy buzý emes, oryn alǵan problemalardy sheshýde keshendi tásildi engizýge baǵyttalǵan turmystyq zorlyq-zombylyq profılaktıkasynyń qoldanystaǵy tetikterin jetildirý arqyly kómekke muqtaj adamdardy qorǵaý. О́kinishtisi, keıbireýler zań jobalarynda joq máselelerdi aıtyp, halyqty shatastyryp júr», deıdi A.Nurkına.

Depýtattyń aıtýynsha, zań shyǵarý pro­sesi árdaıym damyp, jetilip oty­rady. Byltyrǵy qańtar-qyr­­kúıek aılary zań jo­bala­ry­nyń normalary eleýli óz­geris­ke ushyrapty. Bul ba­ǵyt­taǵy ju­­mys áli de jalǵasa be­redi. Zań jo­balarynyń birinshi oqy­­lym­da qabyldanýy olardyń túp­ki­likti qabyldanǵanyn bildir­meı­di. Birinshi oqylymda tek zań jo­ba­synyń tujyrymdamasy tal­qy­landy. Sondyqtan qoǵam bel­sen­di­leriniń úni estilmedi dep bir­jo­lata kúder úzýdiń qajeti joq. Otan­dastarymyzdyń aryz-tala­by, tilegi men usynysy qaıtse de eskerilýi tıis.