Pangolın zaýaly

Álem • 26 Qańtar, 2021

Pangolın zaýaly

38 ret kórsetildi

Bul joly taǵy birneshe brakoner ustaldy. Qazaqstanda emes, sonaý alystaǵy Afrıkada. Qara qurlyqtaǵy oqıǵanyń bizge qandaı qatysy bar dep oılaýyńyz múmkin. Biraq jer sharynyń basqa bóligindegi jaǵdaı bizdiń elge de áser etedi eken.

Abaı Otar

Taıaýda Ońtústik Afrıka respýblıkasynyń quqyq qorǵaý qyzmetkerleri zańsyz ań aýlap, ony satýmen aılanysyp júrgen topty quryqtady. Olar «Qyzyl kitapqa» engizilgen janýarlardy udaıy shetelge shyǵaryp otyrǵan. Brakonerlerdi qyzyqtyrǵan – óte erekshe sútqorekti pangolınder.

Pangolın – terisi baýyrymen jorǵalaýshylar sekildi qabyrshyqty bolyp keletin erekshe sútqorekti janýar. Syrt kelbeti reptılıılerge uqsaǵanymen, qumyrsqa sekildi jándiktermen qorektenedi.

Bizdiń elge aty da, zaty da beımálim bul janýarǵa qyzyǵýshylar sany myńdap sanalady. Shartaraptyń túkpir-túkpirinde pangolınniń eti men eltirisi joǵary baǵalanady. Jyl saıyn brakonerler ony mıllıondap aýlaıdy. Onyń adamǵa qarsy kórseter qaırany joq. Baıaý qozǵalatyndyqtan, tez qolǵa túsip qalady.

Ras, halyqaralyq uıymdar pangolındi aýlaýǵa, óltirýge, onyń eti men terisin satýǵa tyıym salǵan. Alaıda bul brakonerlerdi toqtata almaı tur. Sondyqtan shyǵar, jan-janýarlardyń ishinde eń kóp aýlanyp, «qara naryqta» satylatyny da osy janýar eken. Keı derekter boıynsha jyl saıyn onyń 2,7 mıllıony zańsyz túrde aýlanady.

Resmı túrde tyıym salynǵanyna qaramastan, ásirese Qytaıda oǵan suranys joǵary. Eldegi dástúrli medısınada pangolınniń qabyrshyqty terisi dári retinde paıdalanylady. Eti Ońtústik Azııadaǵy birqatar elde jeńsik as sanalady.

Qorshaǵan ortany qorǵaýshylar polısııamen birlesip, jyl saıyn pangolın satýmen aınalysatyndardy quryqtap jatady. Zańsyz aýlanǵan janýardyń etin óte kóp mólsherde jasyryn tasyp bara jatqandar ara-tura qolǵa túsedi. Mysaly, 2019 jyly Malaızııada pangolınniń 30 tonna eti men terisin elge alyp kirmek bolǵandar ustaldy. Bul – antırekordtyq kórsetkish. Iаǵnı shamamen 90 myńǵa jýyq sútqorekti janýar aýlanǵan. Sarapshylardyń esebinshe, bul zańsyz taýardyń jalpy quny 2 mıllıon dollardaı.

CNN arnasynyń habarlaýynsha, meıramhanalarda pangolın etiniń bir kılosynyń baǵasy 350 dollar shamasynda. Al «qara naryqta» brakonerler janýardy 22 dollarǵa satady eken. Onyń terisiniń quny Vetnam, Qytaı sekildi elderdegi jaıma bazarlarda 1 000 dollarǵa jetip jyǵylady. Osydan-aq pangolın bıznesiniń qara nıettilerge qanshalyqty paıda túsiretinin ańǵarý qıyn emes.

Bir aıta keterligi – pangolınder erkindikke úırengen. Brakonerdiń qolynan qutqarylǵan kúnniń ózinde aman qalýy ekitalaı. О́ıtkeni erkindikten aıyrylǵan soń basqasha tirlikke kóndige almaı, qusalyqtan ólip ketedi eken.

Jalpy, álemde brakonerlik tyıylmaı tur. Jyl saıyn mıllıondaǵan pil, múıiztumsyq, qar barysy sekildi sırek kezdesetin ańdar zańsyz aýlanady. Qorshaǵan ortany qorǵaýshylar men jergilikti bılik ókilderiniń talpynysyna qaramastan, qaskóılerdiń bárin birdeı qolǵa túsirý múmkin emes.

Sarapshylardyń aıtýynsha, kún saıyn qara qurlyqta myńnan astam janýar zańsyz aýlanady. «Qara naryqtaǵy» zańsyz ań saýdasynyń quny shamamen jylyna 23 mıllıard dollardy quraıtyn kórinedi.

Brakonerliktiń qorshaǵan ortaǵa zııany orasan. Máselen, brakonerler 2014-2017 jyldar aralyǵynda Afrıkada 100 myńnan astam pildi óltirip, tisi men súıegin jymqyryp ketken. Osydan bir ǵasyr buryn álemde 100 myńǵa jýyq jolbarys bolsa, qazir olardyń sany nebári 3 890 ǵana.

Aıtpaqshy, zańsyz ań aýlaýdyń ekinshi jaǵy da bar. Mundaı áreket buryn-sońdy kezdespegen vırýstardyń taralýy qaýpin týyndatady. Esterińizde bolsa, Kongo men Gabonda bastalǵan Ebola vırýsy maımyldardyń etin tutynǵandyqtan, adamdarǵa juqqan. 2003 jyly Ońtústik-Shyǵys Azııada burq ete qalǵan SARS koronavırýsy da jabaıy ańdardan juqqanyn ǵalymdar dáleldegen-di.

Afrıkadaǵy brakonerliktiń Qazaqstanǵa qatysy qandaı ekenine keleıik. Ýhanda bastalǵan koronavırýs pandemııasy áli kúnge aýyzdyqtaýǵa kóner emes. Oǵan qarsy vaksınanyń shyqqanyna qaramastan, kún saıyn vırýs juqtyrǵandar sany azaımaı otyr. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, Covid-19 atalyp ketken vırýs áýeli jarqanattan pangolınge, odan adamǵa juqqan.

Adamzattyń qorshaǵan ortaǵa degen ashkózdiginiń saldary osyndaı jahandyq indetke ákelip soǵyp otyr. Tabıǵat ana adamdardy pangolınge jasaǵan qııanaty úshin pandemııa arqyly jazalap, zaýal tarttyryp jatqan tárizdi.

Kúnniń mańyzdy jáne ózekti jańalyqtaryn «Egemen Qazaqstan» telegram kanalynan oqyńyz