Aýmaǵy artqan saıyn qurylysy da qarqyn alǵan Almatynyń búgingi sáýleti qandaı? Qart shahardyń ótkeninen syr shertetin tarıhı nysandar zamana sypatyna saı sán túzegen záýlim ǵımarattardyń tasasynda qalyp bara jatqan joq pa? Byltyr Almatyny damytý baǵytynda keleli keńes ótkizgen Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev qala bıligine shahardyń tarıhı kelbetin saqtaý «barmaq basty, kóz qysty» qaraıtyn másele emes ekenin shegelep tapsyrǵan bolatyn.

Áste, qalanyń tarıhı kelbetin saqtaý eskige jabysyp, jańany jolatpaý degen uǵym emes. Jyldar jyljyp, ýaqyt syrǵyǵan saıyn zamanǵa saı jańa ǵımarattardyń boı kóterýi zańdy. Másele, sol nysandarǵa ortaq birizdilik qalyptastyrý, ári qalanyń ózine tán ereksheligin joǵaltpaý. Almaty jasyl jelek qushaǵynda, ásem taýlardyń baýraıynda ornalasýymen erek. Iаǵnı biz aıtyp otyrǵan qos ıgilik qalanyń basty artyqshylyǵy bolyp qala berýge tıis edi... Tıis edi degendi tegin aıtyp otyrǵanymyz joq. О́ıtkeni bul qaǵıda búgingi kúni qanshalyqty saqtalyp otyr degen saýal týyndaıdy. Qoǵam belsendisi Ashat Asylbekovtiń pikirinshe, mıllıondar toǵysqan megapolıs dál osy turǵydan kelgende aqsap tur. Endeshe, taqyrypty maman sózimen tarqatyp kóreıik.
– Sońǵy 20 jylda taý baýraıyndaǵy ańyzǵa aınalǵan alma aǵashtary túp-tamyrymen joıylyp, tóbelerdiń basyna deıin úıler salyndy. Munyń eki sebebi bar. Birinshisi, halyq sanynyń ósýi, ekinshisi – taý alqaptaryndaǵy kórikti jerlerdiń jappaı satylýy. Bir qatelik birneshe qıyndyqtyń qaqpasyn ashyp berdi. Bul óz kezeginde qala ekologııasyn eseńgiretti, aımaqtyń seısmıkalyq qaýipti aýmaqta ornalasýy múldem eskerilmeıtin boldy. Bul jeńil qaraıtyn jaǵdaı emes. Qazir qala ishinde kishkentaı bos oryn paıda bola qalsa birden alyp turǵyn úı boı kóteredi. Munyń saldary qalanyń tyǵyzdyǵyn arttyryp, turǵyndardyń jaıly ómirine qolaısyzdyq týdyryp otyr. Degenmen bul jaıtty jan-jaqty qarastyrǵan jón. Basty qynjyltatyn jaıt, jappaı salynyp jatqan qurylys nysandarynda jalpy qalaǵa ortaq estetıkalyq talǵam qalyptaspaýy. Máselen, Ankara men Ystanbulǵa barsańyz áýejaıdan bastap sol eldiń rýhy seziledi. Iаǵnı qurylys nysandary ulttyq erekshelikterge beıimdelip jasalǵan. Aıtalyq, úı shatyrlarynyń túsi birkelki. Kólik joldarynyń ózi tabıǵı erekshelikter eskerile otyryp jasalǵan, uqsata bilý, tabıǵattyń óz ádemiligin búgingi kúnmen tıimdi úılestirý degen dúnıeni baıqaısyz. Bizge osy nárse jetpeıdi, qala ishinde bıik tóbe bolsa sony kúrep tastap, áınek ǵımarat salǵandy jaqsy kóremiz. Sonda tabıǵı erekshelik, ulttyq brend qaıda qalady, – deıdi A.Asylbekov.
Maman muny retteýdiń bir ǵana joly qala bıligi qurylys júıesin qatań qadaǵalap, ketken kemshilikterdiń ornyn toltyrýy kerek degendi aıtady. Bul úshin ortaq standart qalyptastyryp, qurylysshylar men kásipkerlerge joǵary talap qoıý qajet. Este bolsa, Almatyny biryńǵaı dızaın kod boıynsha kóriktendirip, sáýletin birkelkilendirý jumysy birer jyl buryn bastalǵan bolatyn. Qalanyń sáýletin aıqyndaıtyn dızaın kodta turǵyn úılerdiń qasbeti qandaı túspen boıalýy kerektigi, balkondardyń birkelki jabdyqtalýy, tipti jarnama sóreleriniń ornalasýyna deıin qujatqa engizilgen. Al nátıje qandaı? Osy saýalǵa jaýap izdegen taǵy bir sarapshynyń oıy tómendegideı.
– Meni alańdatatyn ahýal – Almatynyń estetıkalyq kelbeti. О́ıtkeni ǵımarattardyń biri qyzyl bolsa, endi bireýi jasyl. Mekemelerdiń túr-túsi de árkelki. Qarasańyz, ortaq úılesim taba almaısyz. Osy oraıda qalanyń arhıtektýrasyna, qurylysyna ortaq standart qajet-aq. Nysandarda ózara úılesim men baılanys bolsa deısiń. Sebebi bul – úlken mádenıettiń belgisi. Máselen, Eýropanyń kez kelgen memleketine bara qalsańyz, ǵımarattardyń estetıkalyq talǵamy esińizdi alady. Bári birkelki. Ortaq standart birden kózge urady. Bizge de osy qajet, – deıdi akademık Oraz Baımuratov.
Sońǵy jyldardyń sheńberinde qaladaǵy saıabaqtar men jol jıekterinde ulttyq naqyshta kómkerilgen túrli mýraldar paıda bola bastady. Sapa men talǵam birine-biri saı bolsa, ǵımarattardyń syrt kelbetteri etnostyq naqyshtarmen órnektelse degen pikirler aýyq-aýyq aıtylyp júr. Jer silkiný qaýpi joǵary óńirdegi turǵyn úıler men ǵımarattardyń tıisti normaǵa saı salynýy óz aldyna bólek áńgime.
Qalaı degende de seń qozǵaldy. Almaty bıligi byltyrdan beri qurylys sapasyna tereńirek kóńil bóle bastaǵandaı. Ásirese shahardyń tarıhı ortalyǵyn qalpynda saqtap qalýǵa mán berilip otyr. Júıeli sheshim qabyldaý, jurtshylyqty aýmaqtarda qurylys salýdy talqylaýǵa tartý, sondaı-aq bıznesti qoldaý úshin teńdestirilgen sheshimder qabyldaý maqsatynda Almaty ákimi Baqytjan Saǵyntaev jaýapty basqarmaǵa týyndaǵan máselelerdi ońtaıly sheshý úshin qala qurylysyn retteıtin jańa erejeler ázirleýdi tapsyrǵan bolatyn.
Almaty qalalyq Josparlaý jáne ýrbanıstıka basqarmasynyń basshysy Almashan Ahmedjanovtyń aıtýynsha, budan bylaı árbir almatylyq qalanyń qoǵamdyq keńistigin ózgertý boıynsha óz ıdeıasyn usyna alady. Qala turǵyndarynyń barlyq usynystary eskızderdi ázirleý kezinde qaralyp, eskerilmek.
Jýyrda qala ákiminiń tóraǵalyǵymen qurylys kompanııalarynyń jáne kásibı qaýymdastyqtyń ókilderi bas qosqan keńeste turǵyn úı qurylysy salasynda qurylys merzimin saqtaý jáne jumys sapasyn arttyrý máseleleri jan-jaqty talqylanyp, atalǵan máseleniń tamyryna qan júgirdi.
Búgingi tańda Almatyda 779 qurylys nysany bolsa, onyń 533-i kommersııalyq obekt. Atalǵan qurylys jumystaryn barlyǵy 323 qurylys kompanııasy men 135 tehnıkalyq qadaǵalaý uıymy júzege asyryp otyr. Arnaıy júrgizilgen monıtorıng nátıjeleri boıynsha 2020 jyly qurylys kompanııalarynyń 80%-y óz isine salǵyrt qaraǵany úshin jaýapkershilikke tartylǵan. Atap aıtqanda 154 kompanııa ártúrli sanattaǵy qurylys lısenzııalarynan aıyrylsa, 69 mekemeniń lısenzııasy alty aı merzimge toqtatyldy. Qurylys normalaryn buzǵany úshin jyl ishinde salynǵan aıyppuldardyń jalpy somasy 220,3 mln teńgeni quraǵan. Onyń ishinde jeke tulǵalarǵa – 124 mln teńge, jeke kásipkerlik sýbektilerine 272 mln teńge aıyppul salynypty.
Negizgi olqylyqtar – jobalyq sheshimderden aýytqý jáne qurylys jumystaryn júrgizý barysynda tıisti talaptardy saqtamaý. Bul rette qurylys óndirisin jetkiliksiz uıymdastyrý, beton jumystary tehnologııasyn jáne qaıta toltyrý tehnologııasyn buzý, kólik jolyn qalpyna keltirmeý, qaýipsizdik sharalaryn saqtamaý, kirý jáne operasııalyq baqylaýdyń bolmaýy, jumys kestesinen kesh qalý sııaqty faktilerdi alǵa tartýǵa bolady.
«Tarıhı qurylys aýmaqtaryn saqtaý maqsatynda qala qurylysyn retteý aımaqtaryn belgileı otyryp, qalany damytýǵa qoıylatyn qurylys talaptaryn bekitýdi júzege asyramyz. Kez kelgen tarıhı mańyzy bar dep tanylǵan nysan aýmaǵyndaǵy qurylys qoǵamdyq talqylaýdan keıin ǵana júzege asady. Turǵyndardy, qoǵam ókilderin, sarapshylardy tarta otyryp, jarııa qoǵamdyq talqylaýlar ótkizý jónindegi tetikter ázirlendi. Sonymen birge qala qurylysyn retteý aımaqtarynda qurylys salý tyǵyzdyǵyn jáne ǵımarattardyń bıiktigin aıqyndaýǵa, aerasııalyq rejimdi, jasyl ekpelerdi, qalalyq ortanyń jaılylyǵyn jaqsartýǵa qoıylatyn talaptardy kúsheıtý, tarıhı kelbetti saqtaý úshin ǵımarattar men qurylystardyń qasbetterine qoıylatyn sharttar qala bıliginiń jiti nazarynda. Sonymen birge qurylys júrgizýshilerdiń senimdi reıtıngin qurý, turǵyn úı qurylysy salasynda tájirıbesi joq kompanııalardyń qyzmetine shekteý qoıý kózdelip otyr. Budan ózge, tapsyrys berýshige tyıym salý jáne bekitilgen jumys jobasyna qurylys materıalyna qatysty avtorlyq qadaǵalaýdyń ózgerister engizýi úshin tıisti tetikterdi qoldaný múmkindigi qarastyrylýda. Tehnıkalyq qadaǵalaý esebiniń túrin ózgertý de mańyzdy shara. Munda oryndalǵan jumystardyń kestesi jáne oǵan qansha adamnyń tartylǵany kórinis tabýy tıis. Qazirgi ýaqytta tarıhı ortalyq sheginde júrgizilgen taldaý jáne turǵyndardyń ótinishteri boıynsha jekemenshikte bolǵan 36 jer ýchaskesi anyqtaldy. О́tken jyldyń 28 jeltoqsanynan bastap basqarma jáne «Almaty bas jospary» ǴZI» JShS mamandary qalanyń Bas josparyn túzetý boıynsha jumys toptarymen turaqty oflaın jáne onlaın konsýltasııalar ótkizýde», deıdi A.Ahmedjanov.
Týrızm arqyly tynysyn keńeıtip, ekonomıkasyn eselegen elder saıahat súıer qaýymdy óziniń tarıhı nysandarymen-aq baýrap otyr. Bir sózben aıtqanda, ejelgi sáýlet halqyna ushan-teńiz dáýlet ákelip jatyr. Bul turǵyda bir ǵana baýyrlas túrik elin alǵa tartsaq jetkilikti. Almatyny damytýǵa baǵyttalǵan keńeste Prezıdent burynǵy qala qurylysyn josparlaý kezinde biraz qatelik ketkenin, budan bylaı ortalyq aýdandarda tyǵyz qurylysqa tyıym salyp, saıabaqtardy kóbeıtý qajettigin basa aıtqan edi.
Jaýaptylardyń sózine sensek, aldaǵy ýaqytta salynatyn nysandardyń «dızaın kod» talaptaryna saı bolýy qatań qadaǵalanady. Al qaladaǵy júzge tarta tarıhı ǵımarattyń bastapqy kelbeti ózgertýge ushyramaıdy, olar zańmen qorǵalatyndyqtan tek jańartylyp otyrmaq. Jańa ereje boıynsha qala qashan tolyqtaı ózgeretini ázirge belgisiz. Qalaı bolǵanda da, týrıster úshin elimizdiń áýe qaqpasy sanalatyn kóne shahardyń kelbeti kóp uzamaı kórkeıip, birtutas beınesi qalyptasady degen úmitti sóndirgimiz kelmeıdi.
ALMATY
400 myńnan astam aqmolalyq elektrondy-sıfrlyq qoltańba aldy
Aımaqtar • Búgin, 18:42
Túrkistanda oblys basshylyǵy jas analar men dárigerlerdi mereıli merekemen quttyqtady
Aımaqtar • Búgin, 17:59
Qarjy • Búgin, 17:30
Túrkistan oblysynda mereke qarsańynda úshem dúnıege keldi
Aımaqtar • Búgin, 16:10
Altaı Kólginov áıelder kúni merekesimen quttyqtady
Qazaqstan • Búgin, 15:38
Atyraýda bazarlar men saýda úıleri kún saıyn jumys isteıdi
Aımaqtar • Búgin, 15:29
Nızamı Ganjáýıge arnalǵan veb-konferensııa ótedi
Qazaqstan • Búgin, 15:05
Genderlik teńdik jolynda Qazaqstannyń óz tájirıbesi bar
Qoǵam • Búgin, 14:49
Polısııa qatarynda 11 myń qyz-kelinshek qyzmet etedi - Ishki ister mınıstri
Qazaqstan • Búgin, 14:00
Prezıdenttiń tańǵy serýendegi fotosy jarııalandy
Prezıdent • Búgin, 13:25
Atyraýda bir synypta 25 oqýshynyń sabaqqa qatysýyna ruqsat berildi
Aımaqtar • Búgin, 13:10
Qyzylordada Qajymuqan týrnıri ótti
Sport • Búgin, 12:40
Shymkent qalasynyń ákimi áıelder qaýymyn merekemen quttyqtady
Aımaqtar • Búgin, 12:10
Nurlan Nyǵmatýlın 8 naýryz merekesimen quttyqtady
Qazaqstan • Búgin, 12:00
Qostanaıda áıelder kásipkerligin qoldaý ortalyǵy ashylady
Aımaqtar • Búgin, 11:35
«Matteo Pelıkone»: Qazaqstan úsh altyn jeńip aldy
Kúres • Búgin, 11:05
Máýlen Áshimbaev názik jandylardy merekemen quttyqtady
Qazaqstan • Búgin, 10:44
Elimizde koronavırýspen aýyrǵan 238 adamnyń jaǵdaıy aýyr
Koronavırýs • Búgin, 10:30
Qazaqstanda 480 adam koronavırýstan aıyqty
Koronavırýs • Búgin, 09:55
Asqar Mamın qazaqstandyq áıelderdi 8 naýryz merekesimen quttyqtady
Qazaqstan • Búgin, 09:25
Memleket basshysy áıelder qaýymyn merekesimen quttyqtady
Prezıdent • Búgin, 09:10
Halyqaralyq áıelder kúnine oraı gala-konsert ótti
О́ner • Búgin, 09:01
10 oblysta aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aımaqtar • Keshe
Qostanaı oblysynyń ákimi 100 jastan asqan ájelerdi quttyqtady
Aımaqtar • Keshe
Mańǵystaýda stomatologııalyq klınıkaǵa shabýyl jasady
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstannyń qaı aımaqtarynda joldar ashyldy
Aımaqtar • Keshe
Elordalyq sportshylar qarttar úıindegi analardy quttyqtady
Aımaqtar • Keshe
Shymkentte tártip buzǵan qoǵamdyq tamaqtaný oryndary anyqtaldy
Aımaqtar • Keshe
Atyraýda shaǵyn nesıe keńsesinen 400 myń teńgeni tonap ketti
Aımaqtar • Keshe
Nur-Sultanda kópbalaly analardyń 5 qabattan qulaǵany ras pa?
Aımaqtar • Keshe
Qyzylordada 1000 otbasyǵa azyq-túlik sebeti taratyldy
Aımaqtar • Keshe
Atyraýlyq oqýshy AQSh ýnıversıtetiniń grantyn ıelendi
Aımaqtar • Keshe
Shetelden 307 azamat PTR anyqtamasyz ushyp keldi
Qazaqstan • Keshe
Sport • Keshe
Qostanaı qazaq teatry kórermenderimen qaıta qaýyshty
Aımaqtar • Keshe
Jansaı Smaǵulov kúmis medaldi ıelendi
Sport • Keshe
Pnevmonııanyń 52 jáne 3 ólim jaǵdaıy tirkeldi
Qazaqstan • Keshe
Elimizde 568 adam koronavırýstan jazylyp shyqty
Koronavırýs • Keshe
Elimizde bir táýlikte qansha adam vırýs juqtyrdy
Koronavırýs • Keshe
Sport • 06 Naýryz, 2021
Elimizde alǵash ret «Domalaq ana» operasy sahnalandy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
ShQO aýmaǵynda shekteý sharalary 20 naýryzǵa deıin uzartyldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Nur-Sultanda 2000 myńnan astam otbasyǵa azyq-túlik sebeti tabystalady
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
SQO polısııasynda 374 qyz-kelinshek qyzmet atqarady
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Qostanaılyq «Tobyl» Qazaqstan sýperkýbogyn jeńip aldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstandyq short-trekshiler álem chempıonatynda jartylaı fınalǵa shyqty
Sport • 06 Naýryz, 2021
Almatynyń ortasyndaǵy kóshe opyrylyp qaldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Elorda bazarlarynda jumys isteıtin áıelderge eriktiler 600 gúl taratady
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Teńiz kenishindegi bes avtobýs órtiniń sebebi anyqtaldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Boksshylar ázirge tórt qola aldy, taǵy ekeýi fınalda
Sport • 06 Naýryz, 2021
Taraz qalasynda 135 otbasy baspanaly boldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Jansaı Smaǵulov júldege talasady
Sport • 06 Naýryz, 2021
Almatynyń bas sanıtary Jandarbek Bekshın jańa qaýlyǵa qol qoıdy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Ekologııa mınıstrligi Qaraǵandydaǵy arystan jóninde pikir bildirdi
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
8 naýryz kúni hokkeıden balalar týrnıri ótedi
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Elordanyń Dostyq úıinde 8 naýryzǵa oraı qaıyrymdylyq aksııasy ótti
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Sport • 06 Naýryz, 2021
Oraldyq magıstranttar qazaq ádebıetin oqıdy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Álem elderindegi koronavırýsqa qatysty ahýalǵa sholý
Álem • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstan men Qyrǵyzstan «Qordaı», «Aq jol» ótkizý beketteriniń ashylýyn talqylady
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstannyń qaı óńirleri «sary» aımaqta tur
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
Dımash Qudaıbergenniń jankúıerleri ánshi týraly veb-oıyndar jasady
Álem • 06 Naýryz, 2021
Dzıýdodan Parıjdegi týrnır Qazan qalasyna aýystyryldy
Sport • 06 Naýryz, 2021
Atyraý oblysynda gazdan ýlanǵan tórt adam qaıtys boldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Teńiz kenishinde 5 avtobýs otqa orandy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Pnevmonııanyń 42 jáne 2 ólim jaǵdaıy tirkeldi
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
Uqsas jańalyqtar