Ádiletti memleket qurý qadamdary

Jyl ótken saıyn elimizde azamat­tardyń quqyǵyn qorǵaýdy kúsheı­týge qatysty túrli qadamdar jasalyp jatqany belgili. Olar, eń aldy­men, zańdylyq pen ədi­let­tilikti qamta­masyz etýge jol ashatyny anyq. Osy jóninde Prezıdent: «Halyq únine qulaq asa­tyn memleket» – bul, shyn mə­nisinde, «Ədiletti memleket» qurý tu­jyrymdamasy. Azamattardyń məsele­lerin tyńdap, kórip qana qoıý jetkilik­siz. Eń bastysy – durys jəne ədil sheshim shyǵarý qajet», degen bolatyn.

Ədiletti memleket qurýdaǵy jańa da nyq qadamdardy elimizdegi sıfr­landyrý jumystarynyń barysymen baılanystyrýǵa bolatyn sııaqty. Máselen, Bas prokýrordyń orynbasary M.Ahmetjanov «Sıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda memlekettik organdarmen birlesip, qylmystyq jáne ákimshilik prosesterdi avtomattandyrý, tekserýler taǵaıyndaý, ótinishtermen jumys boıynsha birqatar joba iske asyrylǵanyn atap ótti. Bul bastamalar mem­le­kettik organdardyń qyzmetin ońtaı­landyryp, azamattardyń quqyq­taryn qorǵaýdy kúsheıtýge, quqyq­tyq statıstıkanyń ashyq­tyǵy men anyqtyǵyn qamtamasyz etip, sybaılas jemqorlyq táýe­kel­derin barynsha azaıtýǵa, bıýd­jet qarajatyn únemdeýge múmkin­dik beredi.

Prezıdent prokýrorlyq qa­da­ǵalaý jumysy únemi kesheýil­dep jatatynyn synǵa alyp, «Pro­ký­ror­lar is­tiń mən-jaıymen tek sotqa jiberer al­dynda ǵana ta­nysady», degen edi. Osy olqy­lyqtyń da orny tolyp otyr. «Sot­qa deıingi tekserý­lerdiń biryń­ǵaı ti­zilimi» (SDTBT) júıesinde sotqa deıingi tergeý organdarynyń negiz­gi sheshimderin prokýrorlarmen kelisý tártibi jolǵa qoıylǵan. Bas proký­ror­dyń orynbasary osy baǵytta atqa­ry­lyp jatqan jumystarǵa da erekshe toqtaldy.

Sonymen qatar Joǵarǵy sot 2016 jyly sot organdarynyń is­ter­di sotta qaraý satysyn avtomat­tandyratyn vedomstvolyq ortalyqtandyrylǵan «Tórelik» aqpa­rattyq-taldaý júıesin engizdi. Atalǵan júıelerdi ıntegra­sııalaý qylmystyq quqyq buzýshy­lyqty tirkeýden bastap, sot úkimin shyǵarýǵa deıingi qylmys­tyq prosestiń barlyq satysyn keıinnen aýqymdy avtomattan­dyrýǵa túrtki boldy. 2017 jyly Bas prokýratýra «SDTBT» AJ ba­zasynda «Elektrondyq qylmys­tyq is» modýlin ázirledi. Bul qadam 2018 jylǵy 1 qańtardan bas­tap qylmystyq isterdi tergep-tekserýdi elektrondyq formatta júrgizýge múmkindik berdi.

О́tken jyldyń qorytyndysy boıynsha, «Sotqa deıingi tergep-tekserýlerdiń biryńǵaı tizilimi» aq­pa­rattyq júıesinde 162783 qyl­­mystyq quqyq buzýshylyq tirkeldi, onyń ishinde 73546 quqyq buzý­shylyq boıynsha qylmystyq ister elektrondyq formatta ter­geldi. Osylaısha, tergeýdiń sıfr­ly formatyna kóshýdi jandan­dyrýǵa jol ashyldy.

M.Ahmetjanov proký­ror­dyń negizgi prosestik sheshim­derdi kelisýiniń jańa tártibin de túsindirip ótti. Búginde «E-qyl­mystyq is» platformasynda pro­kýrordyń negizgi prosestik she­shimderdi kelisýiniń jańa tár­tibi tolyq iske asyrylýda. Bul qyl­mystyq ister materıaldaryna jedel qoljetimdilikti jáne bu­zýshylyqtardy ýaqtyly anyq­taýdy qamtamasyz etedi. Aıta ketý qajet, atalǵan joba Memleket basshysynyń Joldaýynda berilgen tapsyrmasyn oryndaý aıasynda qolǵa alynyp otyr.

Osyǵan baılanysty, Bas pro­ký­ra­týra qoldanystaǵy qyl­mys­tyq-prosestik zańnamaǵa birqatar ózge­ris daıyndady. О́tken jylǵy 1 qazan­nan bas­tap qanatqaqty rejimde bul jumysqa barlyq óńir­ler qosyldy. Sondaı-aq 2020 jylǵy 31 jeltoqsannan bas­tap elimizde «Qylmystyq proses­te azamattardyń quqyqtaryn qor­ǵaýdy kúsheıtý týraly» zań kúshine enip, onda prokýrordyń negizgi prosestik sheshimderdi kelisý rásimi kózdelgen.

Bul jumystyń máni tergeýshi adamdy kúdikti dep taný, áreketti saralaý, qaıta saralaý, merzimderdi úzý, isti toqtatý týraly óziniń sheshimin, sondaı-aq adamdy aıyptaý hattamasyn jáne buıryq óndirisin qoldaný týraly qaýlyny elektrondyq túrde SDTBT-de qalyptastyrady. Prokýror onlaın rejimde belgilengen merzimde olardyń zańdylyǵyn tekseredi. Buzýshylyqtar anyq­talǵan jaǵdaıda tıisti sharalar qabyldaıdy. Eń bastysy, pro­kýrordyń kelisýi men bekitýinsiz prosestik sheshimderdiń zańdyq kúshi bolmaıdy.

Sonymen qatar qylmystyq proseske qatysýshylar qabyl­danǵan prosestik sheshimderdi qashyqtan qadaǵalaýyna, kelispegen jaǵdaılarda ýaqtyly shaǵymdanýǵa múmkindik be­ril­gen. Mundaı model is júrgizý qujat­taryn daıyndaý ýaqytyn jáne tergeý merzimderin qysqartady. Son­daı-aq adamdardyń quqyqtary men bos­tandyqtary tıisti deńgeıde qorǵala­tyn bolady. Bul jumystar – qyl­mystyq prosestiń úsh býyndy modeline kóshýdiń birinshi kezeńi sanalady.

Osylaısha 2021 jyldyń ba­sy­nan beri prokýrorlarmen 29934 sheshim kelisilip, bekitilip otyr. Sonymen qatar 4101 she­shim boıynsha kelisýden jáne beki­týden bas tartyldy. Osy arqy­ly qylmystyq prosestiń ashyqty­ǵyna, is materıaldarynyń onlaın qoljetimdiligine, burmalaý táýe­kel­derin tómendetýge, telefonǵa SMS habarlama arqyly kún tár­ti­bin alýǵa múmkindik paıda boldy.

Sondaı-aq qylmystyq proses­ke tartylǵan sátten bastap onyń qatysýshylary SDTBT AJ «Jarııa sektor» qyzmeti arqy­ly elektrondyq qylmystyq istiń tıisti materıaldaryna qol jetkize alady. Bul qadam azamattardy kabınet aralap, tabaldyryq tozdyrýdan arylta otyryp, ótinish­hattar (shaǵymdar) berýge já­ne olarǵa elektrondyq formatta jaýap alýǵa múmkindik berip otyr.

Advokattardyń komıtetke já­ne onyń aýmaqtyq organdaryna qyl­mystyq isterdiń qozǵalysy, qabyl­danǵan is júrgizý sheshimderi boıynsha suraý salýy da artqany baıqalady. Máselen, 2015 jyly mundaı suraý sany nebári – 49, 2016 jyly – 203, 2017 jyly – 901, 2018 jyly – 1592, 2019 jyly – 28 16 bolsa, ótken 2020 jyly mundaı su­raý sany – 3976-ǵa jetip otyr. Son­daı-aq memleket kepildik bergen zań kómegi sheńberinde advokattar­dy avtomatty túrde taǵaıyndaý úshin SDTBT Ádilet mınıstrliginiń «E-Zań kómegi» aqparattyq júıe­simen yqpal­das­tyryldy. Bul ret­te elimizde sátti júzege asyrylyp kele jatqan avtomattandyrý ju­mysyna shet memleketter de qyzy­ǵýshylyq tanytyp otyr eken.

Vedomstvo basshysynyń orynbasary tanystyrǵan taǵy bir joba – «Ákimshilik is júrgizýdiń bir­yńǵaı tizilimi» (ÁIBT). Bul joba áki­m­shilik isterdi elektrondyq formatta júrgizýge múmkindik beredi.

Sondaı-aq M.Ahmetjanov búginde jol qozǵalysy erejelerin buzǵany úshin aıyppul tóleý jáne hattamalardy rásimdeý prosesi 100% avtomattandyrylǵanyn alǵa tartty. Sonyń nátıjesinde, ótken jyly 6 mln-nan astam ákimshilik hattama men nusqama elektrondyq formatta resimdelipti.

Memleket basshysy «Pro­ký­ratýranyń qadaǵalaýyn azamat­tardy jəne bıznes salasyn tolǵan­dyratyn problemalardy tıimdi sheshýge beıimdep qaıta baǵdar­laý kerek», deı kele, kez kelgen tergeý əreketi tek sot nemese pro­kýror sanksııasy arqyly ǵana júzege asyrylýǵa tıis degen bo­latyn. Bul rette, M.Ahmet­janov qadaǵalaý jedeldigi men bıznesti zańsyz tekserýden qorǵaý úshin memlekettik baqylaý men qadaǵalaýdyń ashyqtyǵyn qamta­masyz etetin «Tekserý sýbek­tileri men obektileriniń biryńǵaı tizilimi» júıesi (TSOBT) qurylǵanyn jetkizdi.

Sondaı-aq Bas prokýrordyń oryn­basary halyqqa quqyqtyq aqpa­rattyń qoljetimdiligin qamta­masyz etetin «Qamqor» aqparattyq servısiniń jumysyn da tanystyrdy. Osy servıs arqyly azamattar polısııaǵa aryz berip, onyń qaralýyn qadaǵalaı alady. So­nymen qatar kóliktiń qandaı da bir jol-kólik oqıǵasyna qatysy baryn da osy qosymsha arqyly bilýge bolady. Qylmystyq istiń qozǵalysyn, aıyppuldar týraly aqparatty, sondaı-aq alıment tólemegen boryshkerler men adamdardy izdeý týraly máli­met­terdi de osy servısten tabýǵa bolady.

Eń bastysy, osyndaı qadam­dardyń barlyǵy qarapaıym adam­dardyń zań­dy múddelerin qorǵap, quqyǵyn qam­tamasyz etýge baǵyttalyp otyr.