– Kez kelgen memlekettiń ekonomıkalyq saıasaty qolaıly ınvestısııalyq ahýal qurýdy, memleket-jekeshelik áriptestikti damytýdy, eksportty yntalandyrýdy kózdeıdi. Munyń túpti maqsaty – ekonomıkalyq áleýetti arttyrý. Bul rette, bizdegi ekonomıka sektorlarynyń damýyna jáne básekege qabilettiligin arttyrýǵa áser etetin faktordyń biri – tabıǵı monopolııalar sýbektileriniń tıimdi jumys isteýi. Naryqtyq ekonomıkadaǵy tabıǵı monopolııa tıimdi básekelestik ortany qalyptastyrýǵa múmkindik bermeıdi. Sol sebepti onyń qyzmetine memleket aralasady. Olar qoǵamǵa qajetti dúnıeni usynyp otyr. Ony almastyratyn basqa ónim joq. Sondyqtan memleket tarapynan baqylaýdyń bolǵany durys, – deıdi A.Japsarbaı.
Negizinde tabıǵı monopolııa sýbektileri makroekonomıkalyq mańyzdy fýnksııany iske asyrady. Máselen, naryqta olardyń ónimine degen suranys únemi artyp otyrady. Suranys artqanymen, óndiristiń oǵan shamasy kele bermeıdi. Sondyqtan tabıǵı monopolııa ishki naryqtyń suranysyn retteıdi. Bul óte mańyzdy.
– Tabıǵı monopolııa sýbektileri naryqtyq qatynastar aıasynda ekonomıkany damytýda mańyzdy ról atqarady. Osy turǵydan alǵanda olardyń tarıfin retteý iskerlik belsendilikti yntalandyrýdyń pármendi quraly sanalady. Budan bólek, olardyń iri salyq tóleýshi ekenin de umytpaǵan abzal, – deıdi komıtet tóraǵasynyń orynbasary.
Bul rette, turǵyn úı-kommýnıaldyq ınfraqurylymnyń damýy tikeleı tarıfke baılanysty. О́ıtkeni halyqtyń ómir súrý deńgeıiniń, turǵyn úı jaǵdaıynyń atalǵan salaǵa tikeleı qatysy bar. Búgingi tańda turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq salasy tabıǵı monopolııa sýbektileriniń tarapynan durys qarjylandyrylmaıdy. Negizgi jeliler ábden tozǵan. Saldarynan energııa men sýdyń biraz bóligi ysyrap bolyp jatyr. Jalpy, tabıǵı monopolııa sýbektilerine qatysty máseleler kóp. Kadrlardyń jetispeýshiligi, jınaqtaýshy materıaldar qunynyń ósýi sekildi máselelerdi atap ótýge bolady.
– Tabıǵı monopolııa salasyndaǵy kásiporyndardyń ózindik erekshelikteri bar. Olardy kásiporyndardyń qarjylyq qyzmetin basqarý kezinde mindetti túrde eskerý kerek. Sondyqtan basqarý modelin reformalaǵan kezde keshendi retteý sharalaryna mán berilýi tıis. Ol usynylatyn qyzmetterdiń sapasyn, sýbektiler qyzmetiniń ekonomıkalyq tıimdiligin arttyrýdy yntalandyrýǵa baǵyttalýy mańyzdy. Sonymen qatar jabdyqtar men tehnıkanyń tozýyna, normatıvtik quqyqtyq bazanyń jetilmegendigine baılanysty problemalardy sheshý de nazarǵa alynýy kerek, – deıdi A.Japsarbaı.
Qazirgi ýaqytta Qazaqstan ekonomıkasynda tabıǵı monopolııa salasyndaǵy retteletin qyzmetterdi damytý, olardy kóbeıtý jáne baǵa belgileý máseleleri ózekti bolyp otyr. Eger jıyntyq áleýmettik ónimdi kóbeıtý jaıyn qarastyrsaq, onda oǵan tabıǵı monopolııalar salasy da qatysýy kerek. Materıaldyq taýarlar sııaqty retteletin qyzmetter de tutynylady. Tıisinshe ol kóbeıtilýi qajet. Máselen, sý men energııany alaıyq. Olar turaqty túrde kóbeıtilip otyrýy kerek. Áıtpese, júıedegi kidirister qoǵamdaǵy jaǵdaıǵa teris áser etedi.
– Tabıǵı monopolııalar sýbektileri óndiristik aktıvteriniń basym bóligi tozǵan. Sondyqtan retteletin salalarda óndiristik qýat pen resýrstardy tasymaldaý jelilerin jańartýǵa baǵyttalatyn ınvestısııa jyl saıyn kóbeıýde. Jaǵdaıdy retteý úshin tarıfti kóterý kerek. Bul da óz aldyna bólek problema. Joǵaryda kadr jetispeýshiligi máselesin aıttym. Bul Qazaqstannyń barlyq óńiri úshin ózekti bolyp otyr. Sebebi turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq salasyndaǵy qazirgi keleńsiz jaǵdaıdyń bir ushy bilikti kadrlardyń jetispeýshiliginde, sondaı-aq qyzmetkerler arasyndaǵy býyn sabaqtastyǵynyń saqtalmaýynda jatyr. Onyń ústine turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq joǵary tehnologııalyq sala bolǵandyqtan, mundaǵy mamandar únemi biliktilikti arttyryp otyrýy kerek. Al bul sharýaǵa múldem mán berilmeıdi de, – deıdi ol.
Máselelerdi sheshý úshin keshendi sharalardy júzege asyrý kerek. Atap aıtqanda, sýbektilerdiń ınvestısııalyq baǵdarlamalardy iske asyrýyndaǵy tıimdiliktiń birqatar jańa ólshemsharttary men kórsetkishterin engizý qajet. Máselen, rettelip kórsetiletin qyzmetterdiń shıkizat, materıaldar, otyn, energııa shyǵyndaryn tómendetý kerek. Sondaı-aq negizgi quraldardyń tozý deńgeıin azaıtý qajet.
– Álbette, ınfraqurylymǵa qarajat salynǵan soń, tabıǵı monopolııa sýbektileri mindetti túrde tarıfti kóterýge tyrysady. Muny jasyrýdyń qajeti joq. О́ıtkeni bári de jumsaǵan aqshasyn keri qaıtaryp alýǵa tyrysady. Osy oraıda, bizdiń komıtet birneshe jyldan beri halyq úshin tarıfterdiń ósýin tejeý saıasatyn júrgizip kele jatyr. Ásirese, pandemııa kezinde adamdar jumyssyz ári tabyssyz qalǵan ýaqytta tarıfti ósirý qısynǵa kelmeıdi. Sondyqtan komıtet sýbektilerdiń tarıfti kóterý týraly ótinishterin keri qaıtarady.
Sýbektiler tarıfti kóterý arqyly jınalǵan qarajatty maqsatty túrde jumsaýy kerek. Iаǵnı tarıfter kommýnaldyq qyzmetter salasynyń ınfraqurylymyn ustaýǵa jáne jańartýǵa baǵyttalatyn shyǵyndar deńgeıine tikeleı baılanysty. О́kinishke qaraı, sýbektilerdiń barlyǵy birdeı osy bir saıasatty adal oryndamaıdy. Tıisinshe, tarıfti retteýshi retinde bizdiń vedomstvo tarapynan osyndaı is-áreketteri úshin jazalanady. Bul jerdegi mańyzdy másele – tarıf saıasatynda tutynýshylar men qyzmet kórsetýshiler múddesiniń teńgerimin saqtaı otyryp, halyqty ońtaıly jaǵdaımen qamtamasyz etý, – deıdi A.Japsarbaı.
Budan bólek, tabıǵı monopolııa sýbektileri basshylarynyń jeke jaýapkershiligin arttyrý mańyzdy. Iаǵnı kórsetiletin qyzmet pen qyzmetkerlerdiń jumys sapasy úshin aldymen birinshi basshy jaýap berýge tıis. Sondaı-aq barlyq deńgeıdegi mamandardyń biliktiligine mindetti talaptar engizý kerek. Sýbektilerdiń basshylyǵyna mamandardy turaqty túrde oqytýdy mindetteý qajettigi jıi aıtylady.
Búgingi tańda tabıǵı monopolııa salasynda ımporttyq quraýyshtardyń joǵary qubylmalylyǵyna qatysty problema da joq emes. Buǵan áser etetin kóptegen faktor bar. Máseleni sheshýdiń joly – otandyq óndirýshilerdi yntalandyrý, el aýmaǵynda jańa kásiporyndar qurý, ımportty almastyrý saıasatyn damytý. Importty almastyrýdyń tabysty strategııasyn qalyptastyrý úshin eki bazalyq shart qajet. Birinshisi – ishki naryqtyń aýqymdylyǵy, ekinshisi – ishki shıkizat pen qarjy resýrstarynyń moldyǵy.
