Ardagerler azaıyp bara jatyr...

Ata babasynyń sýretin kóterip sherýge shyqqan qaraly kóshti – «Máńgilik polkti» kórip pe edińiz? Quddy bir qudiretti armııa qaıta tirilip, qan maıdannan qaıtyp bara ma dersiz. Joq. Olar emes-aý. Olardyń barlyǵy ǵazız júrek Ǵamzatov (Rasýl) aıtqandaı, «appaq tyrnaǵa aınalyp, áldeqashan tyraýlap ushyp ketken». Olar qan sorǵalaǵan dalada jańadan ómir gúli ósip shyǵýy úshin óz ómirlerin oq pen otqa tosty. Baıtaǵymyzdy basqa bireý baspasyn, yrysymyzdy jat jurt kelip shashpasyn dep 1418 kún, 1418 tún jan alysyp, jan beristi. Aqyr sońy Jeńis Týy jelbirep, astan-kesteńi shyǵyp, laılanǵan ózender qaıtadan móldiredi. Kógimizdi torlaǵan qara bult túrildi. Aspan ashyldy. Kún kúlimdedi.

Bıyl torqaly toqsan jyldyǵy toılanyp otyrǵan muzart Muqaǵalıdiń «Nemenege jetistiń, bala batyr? Qarııalar azaıyp bara jatyr. Biri minip kelmestiń kemesine, Biri kútip, ánekı, jaǵada tur», degen bir aýyz sózin búginde búkil qazaq balasy bilýge tıis. «Qarııalar azaıyp bara jatyr». Ásirese áldeqashan qarııaǵa aınalyp úlgergen ardagerler azaıyp bara jatyr. Aqyn aıtyp otyrǵandaı, «Biri minip kelmestiń kemesine, Biri kútip, ánekı, jaǵada tur». Sol jaǵaǵa qaragerge qamshy salyp barǵymyz, ár­bir ardagerdi qushaǵymyzǵa qysyp, alyp qalǵymyz keledi. Átteń, oǵan qudi­re­timiz jetpeıdi. О́tkinshi ómir zańy solaı. Qansha  qımaǵanymyzben máńgi jasaý adamzat balasynyń mańdaıyna jazylmaǵan.

Osyndaıda «ákesin qanjyǵasyna baılap júrgen eshkim joq» bolsa da,  ardager aǵalardyń et júrekti ezip aramyzdan alystap bara jatqandary, tyrnalardaı aspanǵa qanat qaqqandary úshin ózegimiz órtenedi. Áli de júre tursa, ortamyzdan oıyp oryn alyp, tórimizge sán, ómirimizge mán berip otyra tursa qaıter edi deımiz, baıaǵy. Alaıda asyldy aramyzda júrgende ardaqtaǵanǵa ne jetsin?! О́mirden ótip, kóńilden kóshkennen keıin keıigeniń de, sarylyp saǵynǵanyń da – kók tıyn.

Osy máseleni Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaev jıi aıtady. Tuńǵysh Prezı­den­timizdiń aıtýynsha, 9 mamyrda barsha adamzat eń surapyl soǵysta je­ńiske jetken batyrlardy erekshe qur­metteıdi, eske alady. Halqymyz maıdan dalasyndaǵy jaýyngerlik erlik pen tyldaǵy qajyrly eńbekke taǵzym etedi. Jeńis kúni – batyldyq pen əskerı dańqtyń, patrıotızmniń merekesi. «Bul jeńistiń quny asa qymbatqa tústi. Batyr­larymyzǵa məńgilik taǵzym etý, ardagerlerge qamqorlyq kórsetý, halyqtyń yntymaǵy men tutastyǵyn saqtaý – bizdiń qasterli boryshymyz. El birligi – bizdiń jetistikterimizdiń basty kepili», deıdi Elbasy.

Iá, 665 dep azsynyp otyrmyz ǵoı. Anyǵynda, soǵystyń sońǵy kóktemi shyqqaly da bıyl 76 jyldyń júzi bolypty. Al osy alapat órttiń tutan­ǵanyna tup-týra 80 jyl. Maıdanǵa 18-20 jasynda attandy degenniń ózinde, ardagerlerdiń aldy júzdi alqymdap qaldy degen sóz. Olar ne kórmedi? Asharshylyqtyń azabyn da tartty, otqa da kúıdi, oqqa da ushty. Ol az deseńiz, maıdan dalasyna bireýi qolyn, bireýi aıaǵyn qaldyryp kelip, eseńgiregen el ekonomıkasyn qalpyna keltirdi. Tyń kóterip, zaýyt turǵyzyp, sovhoz qurdy. Sharshadym, shaldyqtym, jalyqtym degen joq. Taban etin tozdyryp eńbek etti. Maıdanda – qan, beıbit ómirde – ter tókti. Ony da azsynsańyz, Keńes Odaǵy ydyraǵan tusta egemen eldiń irgesin qalaýǵa kiristi. Tamyry – tekti, súıegi – asyl adamdar. Aıbynymyzdy asqaqtatyp, azbyz demeı aramyzda áli qasqaıyp tur. Olarda dańq ta, qurmet te, abyroı da bar. El jastarynyń endigi mindeti – sol kózi tiri ańyz adamdardy ulyqtaý. Umyt qaldyrýǵa quqymyz joq.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Biz erjúrek aǵa býynnyń aldynda məńgi qaryzdarmyz. Olardyń qaısarlyǵy men tózimdiliginiń, tabandylyǵy men patrıottyǵynyń arqasynda beıbit zamanda ómir súrip, jarqyn bolashaǵymyzǵa jol ashtyq», degen edi. El Prezıdenti aıtqandaı, ashyq aspan, beıbit ómir úshin ardagerlerdiń aldynda shynymen de máńgi qaryzdarmyz. Tek sony jete túsinip, qadirine jetip, qaperge ala bermeımiz. Qazaqstanda qansha adam ómir súrip jatsa, sonsha pikir bar. On toǵyz mıllıonǵa jýyq pikirdi oı eleginen ótkizip jatpaı-aq qoıalyq. Janǵa batatyny sol, osy surapyl soǵystyń máni men Jeńistiń mańyzyn joqqa shyǵaratyndar paıda bola bastady. «Germanııa jeńip ketkende...» dep bastalatyn sózderi qorqynyshtan góri, ókinishke toly shyǵady. Jaraıdy, soǵystyń zaryn tartpaǵan, jarasy janǵa batpaǵan bizden uıalmaı-aq qoısyn. Sheıit ketken 601 myń bozdaqtyń arýaǵy aldynda nege uıalmaıdy eken? Olar kózden ketip, kóńilden kóshken de shyǵar, bálkim. Aramyzda tiri júrgen ardagerler de bar ǵoı. Solardyń kózine qaıtyp qaraıdy eken? Mine, tarıhty burmalaý, senimge selkeý túsirý, erlikti joqqa shyǵarý degen osydan bastalady. Memleket basshysynyń «Biz erjúrek aǵa býynnyń aldynda məńgi qaryzdarmyz», dep qadap aıtyp otyrǵany da – osydan.

Armandaı bergenshe, aldymyzda júrgen ardagerlerdi ardaqtap alaıyq aldymen. Jaǵdaıyn jaqsartyp, densaýlyǵyn túzeıik. Kómegimiz bolsa ony da kórseteıik. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý vıse-mınıstri Erlan Áýkenov Uly Otan soǵysyna qatysqan ardagerlerge arnalǵan áleýmettik tólemderdiń ortasha jıyntyq mólsheri (zeınetaqyny qosa eseptegende) – 182 851 teńgeni, al  Uly Otan soǵysynyń múgedekteri úshin – 188 051 teńgeni quraıtynyn aıtty. Sondaı-aq Jeńis kúnine oraı, soǵys ardagerleri men múgedekterine bir rettik materıaldyq kómek retinde 1 mln teńgeden berilmekshi. Muny az, ne bolmasa kóp dep aıtýǵa bolmas. Eń bastysy, ardagerler únemi el nazarynda bolýy tıis. Onsyz da jyl sanap azaıyp bara jatyr...