Atymdy adam qoıǵan soń...

Arabtar basyp ótken jer­lerdegi jurttyń otqa, putqa ta­bynǵan seniminen aryltyp, mu­sylman jamaǵatyna aınaldyryp, tegis qubylaǵa qaraı bas qoı­ǵyz­ǵanda Arabııa túbeginde bir jaratýshyny qulaı súıip, Qudaı­dyń qulymyn dep boıusynǵan, Allanyń jolynda janyn tárk etýge daıyn taqýalardyń shaǵyn toby paıda bolady. Ony búgingi kúnde sánge aınalǵan «sopylyq» sózimen baılanystyryp jiberdik. Árıne, birneshe ǵasyrlar boıynda ıslamnyń ózine sony maǵyna darytyp, Allany tanýǵa jańa lep ákelip, júrekterge ıman nuryn quıǵan qupııa ilimniń mıstıka­lyq maǵynasyna mán berip, sonysymen ǵana ony tartymdy­raq kóremiz. Al ony adamzattyń rý­hanı damýyndaǵy rııalyq, ta­qýalyq, adam atyna tán, jaraty­lysyna jaqyn etetin jańa ólshem retinde qabyldaý keıin qalyp tur. Abaısha aıtqandaı:

Oıǵa tústim, tolǵandym,

О́z minimdi qolǵa aldym.

Minezime kóz saldym,

Tekserýge oılandym.

О́zime ózim jaqpadym,

Endi qaıda syıa aldym?

Qalap alǵan kóp minez,

Qalaısha qylyp tyıa aldym?

Boıdaǵy mindi sanasam,

Taý tasynan az emes.

Júregimdi baıqasam,

Inedeıin taza emes.

Arshyp alyp tastaýǵa,

Apandaǵy saz emes.

Bári boldy ózimnen,

Táńirim salǵan naz emes...

Aqynnyń janyna batqan zil batpan qaralyqtan ary­lý­ǵa um­tylýyn bildiretin joǵary­da­ǵy joldardyń sopylyq ilim­men ushtasyp, júregin Alla­nyń qudiretiniń aldynda jalańash­ta­ǵandyǵy emes pe?!

Sopylyq – ıslamdaǵy mıs­tı­kalyq-taqýalyq aǵym retin­de VIII-IX ǵasyrlarda paıda bolyp, X–XII ǵasyrlarda árip­teri, ashyqtary men kalandary aıshyqtalyp kemeline je­tip qa­lyptasty. Sopylyq meta­fı­zıkanyń asketıkalyq tájirı­be­men úılesýimen, Qudaıdy bi­lý­ge mıstıkalyq mahabbat ar­qyly birtindep jaqyndaý týraly ilimmen (ıntýıtıvti eksta­tıka­lyq túsinikterde) jáne onymen biriktirýmen sıpattalady. Bir ǵalymdar sopylyqtyń anyq­tama­syn áriden qaıyrypty. Olardyń aıtýynsha, ıntellektýaldy aǵym­dardyń jıyntyǵy retinde onyń qaınar bulaǵynyń da kózderi ártúrli bolýy múmkin. Eger osy sopylyqty basqa halyqtardyń mıstıkalyq aǵymdarymen salystyryp, egjeı-tegjeıli zerttesek, ortaq uqsastyqtar bar ekenine kóz jetkizemiz. Eýropalyq zertteýshiler sopylyqtyń túp-tamyryn zoroastrızm, ındýızm, hrıstıandyq taqýa monahtardyń tájirıbesinen, neoplatonızm fılosofııasynan, tipti kerek bolsa ıýdaızmnen de izdeýge bolatynyn aıtady.

Biraq syrtqy kórinisteriniń uqsastyǵyna qaramastan, sopy­lyqtyń naqty qaınar kózi ıslam men Quran ekeni ámbege aıan. Basqasha sózben aıtqanda ıslam men Quran bolmaǵanda biz tilge tıek etken qosymsha faktorlar osyndaı aıshyqty mádenı qubylystyń paıda bolýyna áser ete almas edi. Al uqsastyqqa kelsek, onyń bar­sha adamzatqa ortaq bir qaınar kózi­niń bolǵanyn bil­diredi.

Bul aǵym, teginde adamdardyń óz dáýirindegi ádiletsizdikke, dú­nıe­ni jalpaǵynan bılegen bı­leýshi elıtanyń alańsyz ómiri­ne, sán-saltanaty men qudaıdan alas­tatqyzyp jatqan bos ómirine na­ra­zylyq nemese jıirkenish ar­qyly paıda bolǵan sııaqty. Qa­laı aıtqanda da bul, osy ilim arqyly adam balasynyń shynaıy tazalyqqa umtylýy. Abaıdyń aqjarylyp aıtqan aldyńǵy óle­ńiniń jalǵasy taǵy esimizge tú­sedi.

Osynsha aqymaq bolǵanym

Kóringenge qyzyqtym.

Ǵadiletti júrektiń

Ádiletin buzyppyn.

Aqyl menen bilimnen

Ábden úmit úzippin;

Aıla menen amaldy

Merýertteı tizippin.

Jalmaýyzdaı jalańdap,

Ar, uıattan kúsippin.

Qýlyq penen sumdyqqa

Quladyndaı ushyppyn;

«Siz bilesiz» degenge

Kúnge kúıip, pisippin;

Maqtanbasqa maqtanyp,

Dep júrippin «pysyqpyn».

Aqynnyń júreginen jaryp shyqqan ashy syn kókirek kózi ashylyp, tartyspen ótken aldamshy ómirdiń azabyn uqqanyndaǵy ah urǵanyn bildirmeı me?! Árıne, óziniń boıyndaǵy indetti taný úshin, salystyryp tarazylaıtyn bezbeni, adamshylyqtyń ólshemi bolýy tıis. Ol qandaı ólshem?

Atymdy adam qoıǵan soń,

Qaıtip nadan bolaıyn?

Halqym nadan bolǵan soń,

Qaıda baryp ońaıyn?! –

dep aqyn óz ortasynyń kemshi­ligin dál taýyp tanı bilgenin kóredi. Onyń ilim men bilim­men, izdenip oqýmen kelgen adamı qun­­dylyqtardyń ólshemin izdep, hal­­qynyń da boıyn jaý­lap alǵan jamandyqty ózi arshyp, ózi tazartýǵa talpynysyn Qara sózderinen kórmeımiz ba? «Teginde adam balasy, adam balasynan aqyl, ǵylym, ar, minez degen nárselermen ozbaq. Onan basqa nárselermen ozdym ǵoı de­­mektiń bári de – aqymaqtyq» (18 sóz) deı kelip, sol dáýirdegi qazaq­tyń dinge qatysyn Abaı bylaısha jetkizedi: «Qazaq qul­shylyǵym qudaıǵa laıyq bolsa eken dep qam jemeıdi. Tek jurt qylǵandy biz de qylyp, jy­ǵy­lyp, turyp júrsek bolǵany deı­di. Saýdager nesıesin jııa kel­gende «tapqanym osy, bittim dep, alsań – al, áıtpese saǵan bola jerden mal qazam ba?» deı­tuǵyny bolýshy edi ǵoı. Qu­daı taǵalany dál sol saýda­ger­deı qy­lamyn deıdi. Tilin jat­tyq­tyryp, dinin tazartyp, oıla­nyp, úırenip álek bolmaıdy. «Bilgenim osy, endi qartaıǵanda qaıdan úırene alamyn» deıdi. «Oqymadyń de­mese bolady daǵy, tilimniń kel­me­genin qaıtýshy edi» deıdi. Onyń tili ózge jurttan bólekshe ja­r­atylyp pa? (16 sóz)

«Sol maldy saryp qylyp, ǵy­lym tabý kerek. О́ziń taba almasań, balań tapsyn. Ǵylymsyz ahıret te joq, dúnıe de joq. Ǵylymsyz oqyǵan namaz, tutqan oraza, qyl­ǵan haj, eshbir ǵıbadat ornyna barmaıdy. (10-sóz). Hakimniń aıtyp otyrǵany qaı ǵylym. Osy oraıda Imam Máliktiń: «Kim ǵa­lym bolyp, sopyǵa aınalmasa, ol kúná­kar bolady. Al sopylyq bo­lyp, ǵalym bolmaǵan adam adasady. Ǵylym men sopylyqty kim boıyna sińirip júzege asyrsa, ol shynymen Shyndyqty tabady» degen naqyly kóńilge qonbaı ma? Másele sopylyqta ne ǵylymda emes, ómir saltynda, izgilik joldan, adam atynan taıdyrmaıtyn sharttylyqta.

Shaıhy Saǵdı Shırazı bir hıkmetinde sondaı ǵalym týraly aıtqany bizdiń oıymyzdy aıshyqtaı túsedi:

Taqýasyz ǵalym – jaryǵy

joq shyraqqa uqsar.

Ysyrap qylǵan ómirin iske

paıdasyz,

Aqshasyn shashyp,

qalǵan bir jan shaılasyz.

Jasyratyny joq, aqynnyń tilindegi «ǵylym» sózin eýro­sent­rıstik kózqarastyń yńǵaıyna jy­ǵylyp oryssha oqy, ónerdi de ǵylymdy da orystan úıren dep keldik. Birjaqty qaraýǵa aqyn­nyń 2-shi nemese 25-shi qara sóz­deriniń áserin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy.

Esterińizge sala ketsek: «Men bala kúnimde estýshi edim, bizdiń qazaq sartty kórse, kúlýshi edi «eneńdi uraıyn, keń qoltyq, shúldiregen tájik, Arqadan úı tóbesine salamyn dep, qamys art­qan, butadan qoryqqan, kóz kórgende «áke-úke» desip, shyǵyp ketse, qyzyn boqtasqan, «sart-surt degen osy» dep. Noǵaıdy kór­se, ony da boqtap kúlýshi edi: «tú­ıeden qoryqqan noǵaı, atqa min­se – sharshap, jaıaý júrse – demin alady, noǵaı degenshe, noqaı deseńshi, túkke yńǵaıy kelmeıdi, soldat noǵaı, qashqyn noǵaı, bashalshik noǵaı» dep. Orysqa da kúlýshi edi: «aýyldy kórse shapqan, jaman sasyr bas orys» dep.

Orys oıyna kelgenin qylady degen... ne aıtsa soǵan nanady, «uzyn qulaqty taýyp ber depti» dep.

Sonda men oılaýshy edim: Eı, qudaı-aı, bizden basqa halyqtyń bári anturǵan, jaman keledi eken, eń táýir halyq biz ekenbiz dep, álgi aıtylmysh sózderdi bir úlken qyzyq kórip, qýanyp kúlýshi edim.

Endi qarap tursam, sarttyń ekpegen egini joq, shyǵarmaǵan jemisi joq, saýdageriniń júrme­gen jeri joq, qylmaǵan sheberligi joq. О́zimenen ózi áýre bolyp, birimenen biri eshbir shahary jaý­laspaıdy! Orysqa qaramaı tur­ǵanda qazaqtyń ólisiniń ahı­rettigin, tirisiniń kıimin sol jet­kizip turdy. Áke balaǵa qımaı­tuǵyn malyńdy kirelep sol aıdap ketip turdy ǵoı. Orysqa qaraǵan soń da, orystyń ónerlerin bizden olar kóp úırenip ketti. Úlken baılar da, úlken moldalar da, ep­tilik, qyrmyzylyq, sypaıylyq – bári solarda. Noǵaıǵa qarasam, soldattyqqa da shydaıdy, kedeı­likke de shydaıdy, qazaǵa da shydaıdy, molda, medrese saqtap, din kútýge de shydaıdy. Eńbek qylyp, mal tabýdyń da jónin solar bi­ledi, saltanat, ásem de solarda. Onyń maldylaryna, quzǵyn ta­m­aǵymyz úshin, birimiz jalshy, birimiz qosh alýshymyz. Bizdiń eń baıymyzdy: «sániń shaqshy aıaǵyń bilán pyshyratyrǵa qoıǵan ıdán túgil, shyq, sasyq qazaq», – dep úıinen qýyp shyǵarady. Onyń bári – birin-biri qýyp qor bolmaı, sharýa qýyp, óner taýyp, mal taýyp, zor bolǵandyq áseri. Orysqa aıtar sóz de joq, biz quly, kúńi qurly da joqpyz. Baǵanaǵy maqtan, baǵanaǵy qýanǵan, kúlgen sózderimiz qaıda?»

Munda qazaqty ózge ulttar­men salystyryp qarasaq, myna sózinde: «Oryssha oqý kerek, hıkmet te, mal da, óner de, ǵylym da – bári orysta tur. Zararynan qa­shyq bolý, paıdasyna ortaq bolýǵa ti­lin, oqýyn, ǵylymyn bilmek kerek. Onyń sebebi olar dúnıeniń ti­lin bildi, mundaı boldy. Sen onyń tilin bilseń, kókirek kóziń ashylady. Árbireýdiń tilin, ónerin bilgen kisi onymenen birdeılik daǵýasyna kiredi, asa arsyzdana jalynbaıdy. Dinge de jaqsy bilgendik kerek. Jorǵalyqpenen kóńilin alsam eken degen nadan áke-sheshesin, aǵaıyn-jurtyn, dinin, adamshylyǵyn jaýyryny­nan bir qaqqanǵa satady. Tek ma­ıordyń kúlgeni kerek dep, k...i ashyl­sa da, qam jemeıdi. Orystyń ǵylymy, óneri – dúnıeniń kilti, ony bilgenge dúnıe arzanyraq túsedi. Lákın osy kúnde orys ǵylymyn balasyna úıretken jandar sonyń qarýymen taǵy qazaqty ańdysam eken deıdi. Joq, olaı nıet kerek emes. Maldy qalaı adal eńbek qylǵanda tabady eken, sony úıreteıik, muny kórip jáne úırenýshiler kóbeıse, ulyqsyǵan orystardyń jurtqa birdeı zakony bolmasa, zakonsyz qorlyǵyna kónbes edik. Qazaqqa kúzetshi bolaıyn dep, biz de el bolyp, jurt bil­gendi bilip, halyq qataryna qo­sylýdyń qamyn jeıik dep nıet­tenip úırený kerek. Qazir de orys­tan oqyǵan balalardan artyq jaqsy kisi shyǵa almaı da tur».

«Talaı sóz budan buryn kóp aıtqanmyn,

Túbin oılap, ýaıym jep

aıtqanmyn.

Aqyldylar arlanyp

uıalǵan soń,

Oılanyp túzele me

dep aıtqanmyn».

«Jurtym-aı, shalqaqtamaı sóz­ge túsin» degen Abaıdy uǵa almadyq. Osylaısha, dál sol tus­taǵy ózi jasap jatqan qyr ba­la­synyń qońyrqaı tirli­gin­degi túbegeıli ózgerister, órkenıet­terdiń betpe-bet kelip, jańa qo­ǵamdyq satyǵa aýysqan sáttegi ań­tarylǵan jurtynyń basyna tús­ken kúrdeli kezeńge qaratyp aıtqan «qap» degenin qaǵyp alyp, Abaıdy óz topyraǵy shyǵysynan buryp alyp, tamyryn jaıa almaıtyn qý taqyrǵa otyrǵyzyp qoıdy. Aqynnan qalǵan 45 qara sóziniń osy joldary aqyn murasyn basqa arnaǵa salyp jiberdi. Qunarynan julyp alyp qý taqyrǵa ekken aǵash­tyń japyraǵy jaıqalyp shynarǵa aınalmasyn keıin bilip sezindik. Besiktegi balanyń tili oryssha shyǵyp, qany tartpaıtyn bóten jurt ósip shyqty. Orys ta emes, qazaq ta emes. Aqyn murasyn túsinýdegi baǵytynan aıyrýdyń nátıjesinde oıshyldyq qudyǵynyń qaýǵasyn úzip, salqyn sýyn sarqyp iship, móldirine meıir qandyratyn múmkindikten aıyrylyp qaldyq. Qaýǵany qaıta jalǵaıtyn kúsh bar ma?!

Ǵylym tappaı maqtanba,

Oryn tappaı baptanba,

Qumarlanyp shattanba,

Oınap bosqa kúlýge.

Bes nárseden qashyq bol,

Bes nársege asyq bol,

Adam bolam deseńiz.

Tileýiń, ómiriń aldyńda,

Oǵan qaıǵy jeseńiz.

О́sek, ótirik, maqtanshaq,

Erinshek, beker mal shashpaq –

Bes dushpanyń, bilseńiz.

Talap, eńbek, tereń oı,

Qanaǵat, raqym, oılap qoı –

Bes asyl is, kónseńiz...

Mine, aqynnyń paıymyndaǵy ǵylym. Barsha adamzatqa ortaq qundylyq. Adamdy bolmysynan ajyratatyn bes jamandyq, adam kelbetin joǵaltpaımyn de­­­genge jarasar bes asyl is. О́leń­­­niń aqyrǵy joldarynda «Mu­ny jazǵan bilgen qul – Ǵu­la­­mahı Daýanı» deıdi. Ol kim? Kúni keshege deıin mektep baǵdar­lama­synda óleńniń osy jolynan attap ketip, atyn aýyzǵa alyp eshkim túsindirgen emes, Aqynnyń shyǵysyna qııanattyń basy osy emes pe?!

«Solaı depti ol shynshyl» dep baǵa bergen Abaımen qatystyly­ǵy bolǵan sebepti Mekemtas Myr­zahmetuly Ǵulamahı Daýanı týraly maqala jazyp, alǵash ret qazaq oqyrmandaryna bertinde, toqsanynshy jyldary jetkiz­di. Al aqynnyń 175-jyldyǵyn­da shyǵarǵan shyǵystaný­shy-ǵa­­lym Islam Jemeneıdiń «Abaı Qunanbaıulynyń shyǵar­ma­syn­­daǵy túrki-parsy aqynda­ry (shy­ǵystyq dúnıetanym) kita­byn­da Daýanı týraly baryn­sha mol derek berildi. Osy eki maqalanyń negizinde HI ǵa­syrda Horasanda dúnıege kelgen Daýanıdiń ǵu­myr­­baıanyna qysqasha sholý jasap ketelik. Onyń shyn esimi – Dje­lal-d-Dın-Mýhammed ben-Ashad ýs-Sadıkı al-Daýanı. Ol 1426 jyly Horasandaǵy Ka­ze­rýn (qazirgi Irannyń batys jaǵy) ýalaıatyna qatysty Daýa­nı qystaǵynda dúnıege kelgen. 1502 jyly Shıraz qalasynda qaıtys bolǵan. Ákesi máýlana Sá­ded­dın Áshád dindar, bilimdi, be­deldi bolǵan. Onyń atategi mu­syl­mandardyń birinshi halıfasy Ábýbákir Sydyqtyń balasy Muhammed Ábýbákirulynan taraıdy.

Daýanı bilimdi Shıraz qala­synda alǵan. Ol ásirese, medresede fıkhpen (musylman pravosy), ıaǵnı ıýrısprýdensııamen kóbirek shuǵyldanady. Fıkh ǵylymyna jetik bolyp shyǵýy sebepti Par­sy ýalaıatyna bas qazy bolyp ta­ǵa­ıyndalady. Keıin ǵylym jo­lyna birjola túsýi sebepti, qa­zy­lyq qyzmetin toqtatqan. Shı­raz­daǵy ataqty medreselerdiń birinde múddárısshildikke (pro­fessorlyq) aýysyp, ustazdyq jo­lyna túsedi.

Osy eki aralyqta Shıraz qa­la­­­synyń ámiri Júsip Jahan­shah­ulynyń saraıynda ýáziri bolady. Daýanıdiń kálám, hıkmet, tápsir, hadıs, sopylyq, poezııa, ádebıet, astronomııa, logıka, geo­metrııa, bıologııa salalary bo­ıynsha jazǵan eńbekteri ǵalym­dardyń nazaryn aýdarady.

Anglııanyń Brıtanııa mýze­ıiniń 1922 jyly shyǵarǵan par­sy tilindegi eńbekterdiń asa kó­lemdi bıblıografııasynda Ǵu­la­mahı Daýanıdiń onnan astam eńbekteriniń aty atalady. Al ataq­ty ǵalym Tabrızıdiń má­li­­metteri boıynsha, Ǵulamahı Da­ýanı artyna júzden astam eń­­bek qaldyrǵan. Ǵulama mura­sy­nyń aýqymyn Islam Jeme­neı óz eńbeginde naqtylap kór­se­tedi: «Daýanıdiń parsy, arab til­de­rin­degi fılosofııalyq eń­bek­­teri, qarapaıym, túsinikti til­men túrli taqyryptarǵa jazǵan shy­ǵarmalary ózi ómir súrgen za­ma­nynda da, odan keıin de mektep-medreselerde oqýlyq retin­de paıdalanyp keldi. Zertteýshi Rıza Pýr Javadıdyń aıtýynsha: Daýanıdiń ártúrli taqyryptar­ǵa jazǵan kitaptarynyń sany 106-ǵa jetedi. Onyń ishinde: fılo­sofııaǵa – on jeti, kálámǵa – on tórt, sopylyqqa – on tórt, logı­kaǵa – on úsh, tápsirge – on, mo­ral men saıasatqa – segiz, fıkh­qa jeti kitap jazǵan. Daýanıdiń aqyn­­dyǵy, kóptegen óleń-jyr ja­zyp qaldyrǵany óz aldyna bó­lek áńgime».

Ǵulamahı Daýanıdyń eń mol taraǵan ári kóp tilderge aýda­ryl­­ǵan ataqty eńbekteriniń biri – «Jalalı etıkasy» (Ahlakı Ja­­lalı). Bul eńbek parsy tilin­­de jazylǵan, Úndistanda lıto­gra­fııalyq ádispen birneshe ret jaryq kóredi. Eýropada alǵash ret aǵylshyn tilinde 1839 jyly V.F.Tompsonnyń aýdarýymen «Musylmandardyń praktıkalyq fılosofııasy» degen atpen ba­syl­ǵan. Al Reseıde bul eńbek 1916 jyldan bastap paıda bola bas­taǵan. Sondyqtan da Abaı Da­ýanı eńbekterin parsy tilindegi túp­nusqadan oqyp bilgen deýge keledi.

 Islam Jemeneıdiń Ǵulamahı Daýanı týraly maqalasyn oqyp otyryp, birneshe ǵasyr ótse de sol shyraqtyń sáýlesin sezinip, asqan qushtarlyqpen ǵylymǵa boı urǵan aqynnyń júrek tebirenisin sezindim.

Sizge ǵylym kim berer,

Janbaı jatyp sónseńiz.

Dúnıe de ózi mal da ózi,

Ǵylymǵa kóńil bólseńiz.

Eki ǵulamanyń ómir joly men ustanymyn baılanystyra zerttep bergen Islam Jemeneı: «Jalal Daýanıdiń dúnıetanymyndaǵy taǵy bir ereksheligi – ol sopylyqqa qanshalyqty ińkár bolǵanymen, dúnıeáýı ómirden qol úzbegen» dep tujyrymdaıdy. Jemeneı aǵamyz taldap kórsetkendeı, Daýanı ıslam qaǵıdattaryndaǵy «qanaǵat, «erkindik» jáne «aǵaıyn-týys­tarǵa ıgilik jasaýdyń» negiz­derin ekonomıkalyq turǵydan qarastyrǵanyn aıtady. Abaıdyń da ǵylym-bilim, aǵaıyndar ara­syndaǵy qarym-qatynasqa qa­tys­ty óleńderiniń arqaýyn orta­ǵasyrlyq Daýanıdiń úlgi­sinde alyp, sonyń paıymymen ún­destire kele, óziniń óleńimen de, qara sózderi arqyly da Daýa­nı­men syrlasyp, ǵalymǵa mu­ńyn aıtyp jyrlaǵandaı áser qal­dyrady. «Altyn shyqqan jer­di belden qaz» demekshi Islam Je­meneı aǵamyzǵa Daýanı eńbek­terin parsydan aýdaryp qazaq oqyr­mandaryna jetkizse de­gen tile­gimiz bar. «Ahlakı Jalalı» qazaqsha sóılese Abaı murasy­nyń da ajary shyraılanyp, oqyrmandarymyzǵa barlyq qy­ry­men jaqyndaı túser edi.

Men bolamyn demeńder,

Aıaqty alshań basqanǵa.

Eki kóziń alaryp,

Qur qaraısyń aspanǵa.

Bir ǵylymnan basqanyń

Bári kesel asqanǵa.

О́ıtken adam jolyǵar

Keshikpeı-aq, tosqanǵa.

 Qalaı degende de Abaıdyń dúnıetanymymyzda aıtarlyqtaı iz qaldyryp, danalyqtyń dáne­gin aqyn kókireginde kórkeıte bilgen Djelal-d-Dın-Mýhammed ben-As­had ýs-Sadıkı al-Daýa­nıdyń murasy ekeni daýsyz. Ásirese, Abaıdyń ilim-ǵylym jó­nindegi oı-tolǵamdary Daýanı shy­ǵarmalarymen ushtasyp, sol úl­gide el-jurtyna ósıet aıtyp, týra joldy meńzeı bildi. 

Amangeldi Keńshilikuly