QazCoVac-P: Jańa vaksına jahandy jalt qarata ala ma?

Bul degenińiz, qaýipti vırýsqa qarsy qoıatyn qaıratymyz bar ekendiginiń birden-bir dáleli. Osylaı jalǵasa berse, áli-aq álem jurtshylyǵy álpetimizdi ǵylymı áleýetimizden tanıtyn bolady.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev byltyr «Jańa jaǵdaıdaǵy Qa­zaq­stan: is-qımyl kezeńi» atty Qazaqs­tan halqyna Joldaýynda elimizdegi densaýlyq saqtaý salasyn damytý máseleleri týraly aıta kele «Dári-dármekpen qamtamasyz etý máselesi sheshildi, biraq otandyq farmasevtıka salasyn aıaǵynan turǵyzý kerek. Barlyq negizgi dári-dármekter men medısınalyq buıymdar Qazaqstanda óndirilýge tıis. Bul – ulttyq qaýipsizdik má­selesi. Kelesi jyldan bastap osy ba­ǵyt­­ta naqty nátıje kútemin», degen bo­latyn. Keıin el Prezıdenti koronavırýs indetiniń ekinshi kezeńine da­ıyn­dyq máseleleri jónindegi keńes ótkizdi.

Onda «Halyqaralyq qoǵamdastyq ulttyq vaksına ázirleý jónindegi jumystarymyzǵa qoldaý bildirip otyr. Qazir klınıkalyq zertteýler júrgizilýde. Bul elimizdiń ǵylym salasynyń áleýeti zor ekenin kór­se­tedi», degen edi.

Joldaýda berilgen tapsyrmalar j­ol­da qalǵan joq. Otandyq farmasevtıka salasynda seń júrip, serpilis paıda boldy. Memleket basshysy kútken naqty nátıje kóp keshiktirgen joq. Eli­miz­degi Bıologııalyq qaýipsizdik prob­lemalarynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýty jedel iske kirisip, qaýipti vırýstyń aldyn alý úshin aıanbaı ter tóge bastady. «Árıne, zamanaýı materıaldyq-teh­nıkalyq bazasyz ilkimdi ǵylymı jetis­tik­terge qol jetkizý múmkin emes edi. Bul rette Bilim jáne ǵylym mınıstrligi 2020 jyly ǵylymmen aınalysatyn uıymdardy ǵylymı-tehnıkalyq jabdyqtarmen qam­ta­masyz etý maqsatynda qomaqty qara­jat bóldi. Osylaısha, mınıstrliktiń Ǵylym komıtetine baǵynysty barlyq uıymdary kerek-jaraq aspaptary men jabdyqtaryn jańartty», dedi bıylǵy Tamyzıkonferensııasynda sóz alǵan Bıologııalyq qaýipsizdik prob­le­malarynyń ǵylymı-zertteý ın­stı­týtynyń bas dırektory Kúnsulý Zakarıa.

Mundaı qadamdar aýyz toltyryp aıtýǵa bolatyn ǵylymı jetistikterge jetelep, ǵalymdardyń esil eńbegi óz je­misin bere bastaıtyny belgili. Sonyń nátı­jesinde, jekelegen baǵyttar damýdyń dańǵyl jolyna tústi. «Máselen, búgindeCOVID-19-ǵa qarsy profılaktıkalyq jáne dıagnostıkalyq preparattardy óndirý boıynsha júrgizilip jatqan zertteý jumysy jolǵa qoıyldy. Osy­laısha, Bıo­lo­gııalyq qaýipsizdik prob­le­ma­la­rynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýty (BQPǴZI) jasap shyǵaryp, QazVac saýda ataýymen óndirilip jatqan «QazCovid-in» vaksınasy – otandyq ǵylymnyń jemisti jetistigi ekeni anyq. Atalǵan vaksına bú­ginde halqymyzdyń densaýlyǵyn qor­ǵaý úshin qoldanylyp keledi. Sondaı-aq Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasy boıynsha, osy otandyq ónim gýmanıtarlyq kómek retinde Qyrǵyzstanǵa da jiberildi. Búginde aıyr qalpaqty aǵaıyndardyń baýyrlas elinde QazVac memlekettik tirkeýden sátti ótip, medısınalyq qoldanysqa ruqsat berildi», deıdi K.Zakarıa.

Jýyrda The Lancet tobyna kiretin EClinical Medicine jýrnalyna maqala jarııa­lanyp, onda COVID-19-ǵa qarsy QazVac vaksınasynyń klınıkalyq synaqtarynyń 1-shi jáne 2-shi kezeńdegi nátıjeleri usynylǵan-dy. Bul jýrnal medısına jáne densaýlyq saqtaý sala­syn­daǵy túpnusqalyq zertteýlerdiń nátı­jelerin, sondaı-aq COVID-19-ǵa qarsy vaksınalardy ázirleý men zert­teýdiń sońǵy jetistikterin jarııalaıdy. Budan bólek otandyq vaksınany óndirýge 5 patent berildi.

QazVac-pen qatar, ınstıtýt ǵalym­dary QazCoVac-P dep atalatyn taǵy bir vak­sınanyń klınıkalyq zertteý jumys­ta­ryn bastady. «Kúni keshe osy sýbbir­likti jańa vaksınanyń klınıkalyq zertteýdiń 1-shi kezeńi aıaqtaldy. Qazirgi tańda klınıkalyq zertteý jumystarynyń 2-shi kezeńi qolǵa alyndy. Sonymen qatar COVID-19-ǵa qarsy ózge de vaksınalaryna la­boratorııalyq zertteýler júrgizilip jatyr. Búginde Qazaqstan BQPǴZI qabyr­ǵa­synda COVID-19-ǵa qarsy 5 túrli vaksına óndirip jatqanymen maqtana alady. Álemde mundaı jemisti jetistik joq ázir», dedi K.Zakarıa.

QazCoVac-P sýbbirlikti vaksınany klı­nıkalyq synaýdyń1-shi kezeńi Taraz qala­synda ornalasqan «Jambyl oblysy ákim­­digi densaýlyq saqtaý basqarmasynyń qa­la­lyq kópbeıindi aýrýhanasy» sha­r­ýa­­­shylyq júrgizý quqyǵyndaǵy kom­mý­­nal­dyq kásiporynnyń bazasynda 44 erik­­tiniń qatysýymen ótkizildi. Bul týra­ly Bıologııalyq qaýipsizdik prob­le­m­a­­larynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýty «Asa qaýipti indettik aýrýlar» zert­ha­nasynyń meńgerýshisi, ǵylym dok­tory, qaýymdastyrylǵan professor, «COVID-19 koronavırýstyq ınfeksııasyna qarsy vaksınany ázirleý» ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlamasynyń jetekshisi Lespek Kutymbetov aıtyp otyr.

«Sýbbirlikti vaksınanyń klınıkalyq synaǵynyń 1-shi kezeńi 2021 jyly 16 shildede bastaldy. Jalpy, medısınalyq maqsattaǵy kez kelgen vaksınalyq preparatyn klınıkalyq synaýdyń 4 kezeńi bar. Vaksına týraly qosymsha synaq nátıjelerin jınaqtaý úshin 5-shi kezeńdi klınıkalyq synaqtar da josparlanýy múmkin. Qazirgi tańda COVID-19 aýrýyna qarsy vaksınalar pandemııaǵa baılanys­ty DDU sheshimimen, úshinshi kezeńnen keıin jalpy qoldanysqa beriledi», dedi L.Kutymbetov.

Ǵalymnyń aıtýynsha, jańa vaksınany klınıkalyq synaý barysynda Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bekitken klınıkalyq zertteý erejeleriniń talaptaryna sáıkes ádis-tásilder qoldanyldy. Al Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń klınıkalyq zertteý erejeleri Dúnıe­jú­zilik densaýlyq saqtaý uıymy (DDU) usynǵan talaptardyń negizinde quras­ty­ry­lyp, qabyldandy.

«Jańa vaksına ınstıtýt ǵalym­da­ry­nyń ónimi sanalatyn otandyq QazVac ınaktıvtendirilgen vaksınalar qataryna jatady. Bul preparattyń basqalarynan ereksheligi sol, molekýlalyq bıologııanyń zama­naýı tehnologııalaryn qoldaný ar­qyly ázirleýshiler SARS-CoV-2 koro­na­vırýsynyń ımmýndyq júıemen tanylatyn RBD jáne N aqýyzdaryn óndiretin shtamdaryn alyp, sonyń negizinde sýbbir­lik­ti vaksınalyq preparat retinde da­ıyndaldy. Vaksınanyń qaýipsizdigin qam­ta­masyz etý úshin alynǵan aqýyzdardy kúrdeli tazartýdyń barlyq kezeńderi qamtylyp, onyń sapasy ár kezeń bo­ıynsha baqylaýdan ótti. Vaksınanyń quramynda tutas vırýs joq», dep otyr zerthana meńgerýshisi.

L.Kutymbetovtiń aıtýynsha, zerthana­lyq janýarlarǵa (aqtyshqandarǵa, egeý­quı­ryqtarǵa, atjalmandarǵa, kúzen­derge, qoıandarǵa, makak-rezýs maımyldaryna) júr­gizilgen klınıkaǵa deıingi synaqtyń nátıjesinde, sýbbirlikti vaksınanyń ekinshi dozasyn bulshyqetke ekkennen keıingi14-shi táýlikte egilgen tájirıbelik jan­ýar­lardyń denesinde qajetti deń­geı­de­gi ımmýnıtet qalyptasty.

«Inaktıvtelgen vaksınalardyń kura­myn­daǵy sııaqty, sýbbirlikti vaksına­lardyń kuramynda da patogenniń tiri kom­ponentteri joq. Sondyqtan asa qa­ýipciz bolyp sanaldy. Vaksınanyń qura­my­n­daǵy adıývant ımmýndyq jaýap­tyń paıda bolýyna sebepshi bolady jáne vaksına alýshynyń aǵzasyna keri áserin tıgizbeıdi. Sebebi bul vaksınanyń kuramynda vırýstyń basqa quramdas bólshekteri joq. Tek qajetti antıgenderi ǵana bar. Tájirıbede sýbbirlikti vaksınadan keıingi jaǵymsyz áserler sırek kezdesedi. Vaksınanyń bul túriniń mysaldary retinde tumaýǵa, V gepatıtine, pnevmokokqa, menıngokokqa, gemofıldi ınfeksııalarǵa jáne taǵy basqa aýrýlarǵa qarsyvaksınalardy aıtýǵa bolady», deıdi L.Kutymbetov.

Bıologııalyq qaýipsizdik problema­la­rynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýty COVID-19-ǵa qarsy vaksına oılap tabý isine daıyndyqsyz kele salmaǵany anyq. Buǵan 62 jyldyqtarıhy bar ınstıtýttyń 200-den astam tájirıbeli ǵalymdary men qyzmetkerleri jumyldyryldy. Vak­sınalardyń tehnologııalaryn iske asyrý barysynda ǵalymdar men ınstıtýt qyzmetkerleriniń uzaq jyldar boıy júrgizgen ǵylymı-zertteýleriniń nátı­je­sinde qol jetkizilgen ozyq tájirı­be­leri nazarǵa alyndy. Máselen, ınstıtýt ǵalymdary buǵan deıin 60-tan astam bıologııalyq preparattardy ázir­leý teh­nologııasyna qol jetkizip, óz ónim­de­rin asa qaýipti jáne qaýipti ayrý­larmen kúresý úshin medısına jáne ve­te­rınarııa salalaryna, birqataryn ón­diriske bergen bolatyn. Sol bıopreparattar búginde adammen janýarlardyń juqpaly ayrýlaryna qarsy turý kezinde óz tıimdiligin tanytyp keledi.

«Kez kelgen vaksınalyq preparatty qoldanysqa bermesten buryn ǵalymdar ony jan-jaqty tekserýden ótkizedi. Bi­rin­shi kezekte onyń adam aǵzasyna ekken kezdegi zııansyzdyǵyn dáleldeý úshin birneshe qaıtara tekseristen ótkizedi. Vaksınanyń zııansyzdyǵy zerthanalyq janýarlarǵa jasalatyn klınıkaǵa deıingi jáne alǵashqy kezeńdegi klınıkalyq tek­seris barysynda anyqtalady. Instıtýt usynyp otyrǵan COVID-19-ǵa karsy sýbbirlikti vaksınanyń zııandy tustary ázir baıqalǵan joq», deıdi