Mıkroqarjy uıymdary bankke aınalýdy maqsat etpeıdi

– Mıkroqarjy uıymdarynyń (MQU) basty mindeti qandaı jáne olar aýyl-aımaqtarda negizinen qan­daı kásipterge qarjy berip otyr?

– Mıkroqarjy uıymdary 20 jyldan astam ýaqyttan beri shaǵyn jáne orta bıznes (ShOB – red.) salasynda jumys istep, shaǵyn bıznesterge asa iri emes somalar usynyp, ásirese aýyl turǵyndaryn qoldap kele jatyr. Klıentterdiń 70 paıyzǵa jýyǵy alys óńirlerde turady: Negizinen agrobıznes, mal jáne ósimdik sharýashylyǵy salasynda kásip qylýshylar, sondaı-aq halyqqa túrli qyzmet kórsetýshi, bólshek saýdamen aınalysýshy, kishigirim turmystyq jumystar isteýshi azamattar. О́zderiniń shaǵyn ǵana kásipterin dóńgeletip, óz-ózderin jumyspen qam­tý arqyly turǵyn úı jaǵdaılaryn jaq­sartyp, balalaryn oqytyp, tirshilik ja­sap otyr. Memleketten bir tıyn da sura­maıdy, óz kúnderin ózderi kórýde. Son­dyqtan mıkroqarjy uıymdarynyń bas­ty maqsaty – azamattardyń iskerlik bel­sen­diligin arttyrý, bıznes jobalar­dy qarjylandyrý esebinen ShOB sala­syn qoldaý. MQU naryqtyń osy seg­men­tinde 20 jyldan astam jumys isteı­di. Sondyqtan halyqtyń osy sanaty­men ju­mys tájirıbesi jetkilikti. Sha­ǵyn bız­nes jobalaryn qarjylaı qoldaı­tyn jeke bıznes úlgisi men nesıeleý ádiste­mesi de damyǵan. Shalǵaı aýdandarda fı­lıaldardyń da keń jelisi qalyptasqan.

Menińshe, shaǵyn bıznespen aınalysatyn aýyl turǵyndary bankter úshin qyzyq emes. Nesıe somasynyń azdyǵyna baılanysty olarǵa qyzmet kórsetý úshin de joǵary operasııalyq shyǵyndar ketedi. Sonymen qatar aýyl turǵyndarynda ótimdi kepildik te bola bermeıdi. Sol sebepti Memleket basshysy MQU qyzmetine naqty jáne obektıvti baǵa berdi jáne aýyldyq jerlerde shaǵyn bıznestiń áleýetin ashý boıynsha mańyzdy mindet qoıdy.

– Shaǵyn jobalarǵa qarjy bólý óz-ózin aqtaı ma?

– 2021 jyldyń 1 shildesindegi jaǵdaı boıynsha mıkroqarjy uıymdarynyń nesıe portfeli 531,1 mlrd teńgeni qurady. Nesıe portfelindegi kásipker­lik mık­ronesıeniń úlesi – 84 pa­ıyz, onyń 41 paıyzy aýyl sharýashy­lyq sýbek­tilerin – shaǵyn sharýa jáne fer­mer­lik qojalyqtardy qarjylan­dyrýǵa baǵyttalǵan. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe, eldegi aýyl turǵyndarynyń úlesi – 40,93 paıyz. Olar da ózderiniń iskerlik belsen­dilik­terin kóterý boıynsha qarjy kózderine muqtaj. Jeke kásipkerlik sýbektilerin, onyń ishinde shaǵyn jáne orta bıznesti damytý – memlekettiń ekonomıka­lyq saıasatyndaǵy basty baǵyttardyń biri. Sol turǵydan alǵanda mıkroqarjy uıym­dary óńirlerde asa mańyzdy áleý­mettik-ekonomıkalyq fýnksııany oryn­dap otyr. Sondyqtan aýyldyq jer­lerdegi shaǵyn bıznesterge bólingen qara­jat óz-ózin aqtady dep aıta alamyz.

– Osyǵan deıin keıbir mıkroqarjy uıymdarynyń bankke aınalýy týraly habarlandy. Mysaly, KMF pen Solva basshylary ózderinde iri bankke aınalýǵa jetkilikti áleýet bar ekenin aıtty. Olarda shynymen ekinshi deń­geıli bankke aınalatyn áleýet bar ma jáne bul tájirıbe qanshalyqty tıimdi?

– Qazirgi kezde birqatar mıkroqarjy uıymdary menshik kapıtaly jáne aktıvteri boıynsha keıbir ekinshi deń­geı­li banktermen teńesti. Olar qazir­diń ózinde qarjylyq beriktik pen turaqtylyq deńgeıine jetken, bank sektorynyń qatysýshysy ataný úshin qajetti áleýetke ıe. Bank atanýda mıkroqarjy uıymdary óz klıentteri úshin qarjylyq qyzmetterdiń keń spektrin usynyp, qyzmet kórsetý men servıs sapasyn joǵarylata túsýi qajet.

MQU qyzmetinde aýdarym operasııalaryn júzege asyrý, bank shotyn ashý jáne júrgizýge qatysty qajet­tilik asa joǵary. Ásirese, alys aýyl­darda. Shyndap kelgende bank ataný mık­roqarjy uıymdarynyń basty maqsaty emes. Birinshi kezekte óz klıentteriniń qajettilikterin asa joǵary deńgeıde óteýi tıis. Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń qoldaýymen qazir mıkroqarjy uıymdaryna konvertasııa jolymen bank atanýǵa múmkindik beretin zańnamaǵa ózgerister engizilýde. Jaqyn ýaqytta MQU-larda ondaı múmkindik paıda bolady dep úmittenemiz. Alaıda bankke aınalý MQU-lar úshin qadaǵalaý rejiminde qandaı da bir álsireý bolatynyn ańǵartpaıdy. Tek jalpy negizde, barlyq banktik prýdensıaldyq talaptar men normatıvterdi oryndaǵan jaǵdaıda ǵana bankke aınala alady.

– Qasym-Jomart Toqaev «memleket bankterge kómektespeıdi» dedi. Bankter sany taǵy da qysqaryp, tipti keıbiriniń mıkroqarjy uıymyna aınalyp ketýi múmkin be?

– Bizdiń oıymyzsha, MQU-lardyń bankke aınalýy bankterdiń de MQU-ǵa aınalý múmkindigin bildirýi tıis. Iаǵnı bul keri qozǵalysy bar prosess. Son­dyqtan bank sektoryndaǵy keı oıyn­shylar MQU mártebesine kóship jatsa, buǵan biz tek qana qýanamyz.

– Mıkroqarjy uıymdary shaǵyn jáne orta bıznesti nesıeleý turǵy­synan qanshalyqty tabysty? Jeke tulǵalarǵa qaraǵanda bıznesti nesıeleý deńgeıi joǵary ma?

– Nesıe portfelindegi kásipkerlik mıkronesıe úlesi 84 paıyz bolsa, tu­tyný­shylyq nesıeler kólemi 14 paıyz shamasynda. Qalaı bolǵanda MQU-da jeke tulǵalarǵa tutynýshylyq maqsatta berilgen nesıeler kólemi kásipkerlik zaım­dar kóleminen áldeqaıda az. 

2020 jyly MQU-lardyń dástúrli sektoryna osyǵan deıin jeke tulǵalarǵa ınternet arqyly zaım berip kelgen qatysýshylar da qosyldy. Endi olar da MQU mártebesin alyp otyr. Osyǵan baılanysty jalpy nesıe portfelindegi tutynýshylyq mıkronesıe kólemi azdap ulǵaıdy. Biraq báribir mıkroqarjy naryǵynyń negizgi qatysýshylarynyń qyzmeti aıtarlyqtaı tabysty bolyp tabylatyn shaǵyn jáne orta bıznesti qarjylyq qoldaýǵa baǵyttalǵan.

– Qazirgi sátte uıymdardyń nesıe portfeliniń sapasy jáne olardaǵy NPL deńgeıi qandaı?

– 2021 jyldyń 1 shildesindegi jaǵdaı boıynsha MQU aldyndaǵy merzimi 90 kúnnen asyp ketken bereshekterdiń úlesi 5,68 paıyzdy quraıdy. Nesıe naryǵynyń ózge qatysýshylarymen salystyrǵanda bul jaqsy kórsetkish. Osyǵan deıin mıkroqarjy uıymdary nesıeni eshqandaı tereń taldaýsyz jáne klıenttiń tólem qabiletin baǵalamastan bere salady degen túsinik qalyptasqan edi. Al baıqap otyrǵanymyzdaı, 6 paıyzǵa da jetpeıtin NPL deńgeıi bizdiń nesıe portfelimizdiń joǵary sapasyn baıqatady. Bizdiń uıymdar nesıeni óz aqshasynan beretindikten nesıeleý máselesine asqan jaýapkershilikpen qaraıdy.

– Pandemııa mıkroqarjy nary­ǵyna qalaı áser etti?

– Pandemııa bıznestiń barlyq sýbek­­­ti­sine keri áser etkendikten MQU-lar bárinen de qatty zardap shek­ti dep aı­tý qısynsyz bolar. Keri­sin­she, shek­teý sha­ralary kezinde MQU ózi­niń qar­jylyq turaqtylyǵyn dálel­dedi. Sonymen qatar banktermen teń dáre­jede halyq pen bızneske nesıe tóle­min keıinge shegerý múmkindigin usy­nyp, bir jyl boıy nesıe portfelin toq­tat­­ty. Qazir nesıe­leý deńgeıiniń óse bas­ta­ǵanyn baqy­lap otyrmyz. Birinshi jartyjyldyq qory­tyndysy boıynsha MQU nesıe portfeli 27 paıyzǵa ósti. Bul ShOB pen azamattar tarapynan mıkronesıege degen suranystyń joǵary ekenin ańǵartady.

– Mıkroqarjy uıymdarynyń sheteldik zaımdar esebinen jumys isteıtini belgili. Eger memleket bul sektorǵa erekshe kóńil bóle bastasa, demek qarjylyq turǵydan da qoldaý berýi múmkin be?

– Durys aıtasyz, Qazaqstandaǵy mıkronesıelerdiń 90 paıyzǵa jýyǵy syrt­qy qaryz esebinen usynylady. Ult­tyq valıýtamen ondaı nesıeler boıyn­sha ortasha syıaqy mólsheri – valıý­talyq táýekelderdi hedjırleýdi (saq­tandyrý – red) eskergende – 17-19 paıyz. MQU-lardy qorlandyrý problemasy – mıkroqarjy naryǵy úshin negizgi másele. Syrtqy qaryzǵa táýeldilik óte qaýipti. О́ıtkeni syrtqy kapıtal naryǵyndaǵy jaǵdaı negatıvti túrde óristeı bastasa otandyq mıkronesıe naryǵynda toqyraý qaýpi týady. Sondyqtan eger memleket MQU-lardy ishki qoljetimdi qorlandyrý kózderimen qamtamasyz etse bizdiń naryqtaǵy kóptegen problema sheshimin tabar edi. Bárinen mańyzdysy – bizdiń qaryz alýshylar úshin syıaqy mólsheri tómendeıdi.

– Qazaqstannyń mıkroqarjy naryǵy sheteldik ınvestorlar úshin qanshalyqty qolaıly?

– Qazir mıkroqarjy sektory qarjy júıesiniń tolyqqandy qatysý­shy­sy atanyp, qarjy uıymdary tizi­mi­ne qosylǵan. Memlekettik ýákilet­ti organdardyń tolyq baqylaýynda. Bul faktorlar ınvestısııalyq tar­tym­dylyq deńgeıin arttyrady. Eýropalyq qaıta qurý banki, Azııa damý banki, Halyqaralyq qarjy korporasııasy sııaqty iri halyq­aralyq qarjy ıns­tıtýttary uzaq jyldar boıy mıkro­qarjy naryǵynyń flag­man­dary­men seriktestik ornatyp, Qazaq­­standa áleýmettik baǵytta túrli baǵ­dar­lama­lardy júzege asyryp keledi. Sony­men qatar mıkroqarjy uıymdary qor na­ryǵynda oblıgasııalar shyǵara basta­dy jáne ınvestorlar arasynda olardy sátti ornalastyra bildi. Qolaıly ınves­tı­sııalyq klımatpen qamtamasyz etý jáne onyń turaqtylyǵy úshin qosym­sha sharalar, onyń ishinde naqty jáne bol­jamdy oıyn erejelerimen jasaqtal­ǵan turaqty quqyqtyq baza kerek. Bári­miz kúsh biriktire otyryp Memleket basshy­synyń tapsyrmasyna sáıkes MQU-lardyń áleýetin ashý jolynda jetistikke jetemiz dep úmittenemin.

– Rahmet.

Áńgimelesken

Abaı AIMAǴAMBET,

«Egemen Qazaqstan»