Elorda – erkindikpen egiz uǵym

Bostandyqtyń bolmysyn aıshyqtap turǵan bas qalamyz qaryshtap damy­ǵan Qazaqstannyń jetistigine, tuǵyrdan túspeıtin táýel­sizdigimizdiń tiregine aınaldy. Jemisti jetistigi de, tolaǵaı tabysy da bar. Oǵan Nur-Sultan qalasyndaǵy Dostyq úıinde ótken «Táýelsiz Qazaqstan: jasampazdyqqa toly jyldar. Nur-Sultan qalasynyń basty jetistikteri» atty dóńgelek ústelde kóz jetkizdik.

Eńseli elorda – eń aldymen Qazaq­stannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń tól týyndysy. Azattyqtyń arhıtektoryna aınalǵan Elbasy bir sózinde «Astananyń salynýy­men Qazaqstannyń jańa dáýiri bastaldy. Birinshiden, táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynan bastap memlekettiligimizdiń barlyq ınstıtýty ornyqty. Astana búkil álem tanyǵan jańa saıası ortalyqqa aınaldy», degen bolatyn. Halqymyz yqylym zamandardan jaz jaılap, qys qystaǵan osynaý qutty meken el qamyn jegen Edigeden bastap, Áz-Táýkege deıingi qazaq handarynyń ordasy bolǵany tarıhtan belgili. Bul topyraq eldigimizdiń aıbary, tarıhymyzdyń qaınary.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2021 jyldy Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵy retinde jarııalaǵan bolatyn. Azat­tyqtyń ataýly datasy tarıhı mánge, aıryqsha mańyzǵa ıe. Taǵylymdy kezeńde jas memlekettiń qanaty qataıyp, býyny bekidi. Oǵan ult bolyp úles qosyp, el bolyp eńbek sińirdik. Al el Prezıdenti jýyrda «Halyq birligi jáne júıeli reformalar – el órkendeýiniń berik negizi» atty halyqqa Joldaýynda elimizdiń aldaǵy damý strategııasyn aıqyndap berdi. Joldaýda Prezıdent «Egemendik degenimiz – jalań uran men jalyndy sóz emes. Biz úshin eń mańyzdysy – ár azamattyń Táýelsizdik ıgiligin sezine alýy. Onyń basty kórinisi – eldegi beıbit ómir, qoǵamdaǵy turaqtylyq pen tynyshtyq. Sondaı-aq halyqtyń turmys sapasynyń jaqsarýy jáne jastardyń bolashaqqa nyq senimmen qaraýy», degen bolatyn. Memleket basshysy aıtyp otyrǵan táýelsizdik taǵylymyn, elordanyń jemisti jetistigin dóńgelek ústel jumysyna qatysýshylar da otyrystyń ózegine aınaldyrdy.

– Táýelsizdik alǵannan keıin elimiz bir ult bolyp Esildiń boıyna el qondyrdy, eńseli astanamyz salyndy. Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev­tyń bastamasy jurtymyzdyń jasampaz eńbegine ulasyp, sáýletti shahar boı kóterdi. Bas qalamyz az ýaqyt ishinde Qazaqstannyń saıası-ekonomıkalyq jáne rýhanı-mádenı ortalyǵyna aınalǵany aıqyn, – dedi Nur-Sultan qalasy ákiminiń orynbasary, is-shara moderatory Ashat Oralov.

Qala ákiminiń orynbasary óz sózinde elordada 2010 jyly Eýropa, Ortalyq Azııa men Soltústik Amerıkanyń 56 elin biriktiretin álemdegi asa iri óńirlik qurylym – Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq jónindegi uıymnyń jıy­ny, 2017 jyly EKSPO halyqaralyq kórmesi ótkizilgenin eske saldy. Elbasy bastamasymen jáne ulttyq jigermen sa­lynǵan uly qurylystar búgingi jáne keleshektegi jeńisterdi qoldan bergiz­beıtin sıqyrly kúsh ekenin alǵa tart­ty. Onyń aıtýynsha, osy oqıǵalar ulttyń rýhy men máńgilik jeńis týraly senimin arttyra túsedi. Nur-Sultan qalasy – elimizdiń maqtanyshy, ulttyq ıdeıamyzdyń kórinisi. Shyn máninde, elordamyzdy jańa Qazaqstannyń sımvoly deýge bolady.

– El egemendiginiń 30 jyldyǵyna qadam bastyq. Elbasy Nursultan Nazarbaev pen Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev únemi eldiń birligin, tynyshtyǵyn, halyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn oılap keledi. Sondyqtan bul ıgi sharanyń Dostyq úıi ǵımaratynda uıymdastyrylyp jatqanyna qýanyp otyrmyn. 1992 jyly Memlekettik Eltań­bany qabyldap jatqan kezde rámizdiń joǵary tusyndaǵy bes buryshty juldyzǵa depýtattar qarsy boldy. Sonda Elbasy «Joldas depýtattar, juldyzǵa talasýdyń qajeti joq. Bul – táýelsiz memleketimizdiń óz joly, óz juldyzy», dep juldyzdy engizgen bolatyn. Mine, azattyqtyń 30 jylynda dańǵylymyzdy daralap, memleketimizdi dúnıe júzine tanymal ettik, – dedi Mem­lekettik Eltańbanyń avtory Jan­darbek Málibekov.

Sáýletshiniń aıtýynsha, elordanyń qalyptasýy men jańarýy – Elbasynyń eseli eńbeginiń jemisi. «Qazaq jerinde buryn-sońdy dál mundaı shyraıly shahar boı kótermegen bolatyn. Eń bas­tysy, Nur-Sultan qalasy Qazaqstan halqyn biriktirýshi kúshke ıe. Men ony bir júzdesýimizde «Elordanyń qurylysyn bastaı otyryp, Siz qazaqtyń ulttyq arhı­tek­týrasynyń, ınternasıonaldyq arhıtektýranyń negizin qaladyńyz», dep Elbasynyń ózine de aıtqan bolatynmyn», dedi J.Málibekov.

Búginde Nur-Sultan qalasy memleke­timizdiń tek saıası-ákimshilik qana emes, sonymen qatar rýhanı ári ǵylymı orta­lyǵyna aınaldy. Qazaqstannyń aldyńǵy qatarly joǵary oqý oryndary da osynda ornalasqan.

– Kún sanap táýelsizdigimizdiń 30 jyldyǵyna taıap kelemiz. Bıylǵy is-shara­lardyń barlyǵy derlik osy egemendiktiń mereıli jyly aıasynda uıymdastyrylyp jatyr. Sol arqyly azattyq dep atalatyn uly uǵymdy anyq túsinýge bolady. Ult qaıratkeri Álıhan Bókeıhannyń «Bostandyqqa aparatyn jol – ulttyq yntymaq qana», degen sózi bar. Qaı kezde de ulttyq yntymaq, eldik yntymaq kerek ekenin sezinemiz. Turaqty, baıandy memleket qana jahandaǵy jaqsylyqqa umtylady. Árbir memleket óz taǵdyryn ózi sheship, álemdik úılesimdilikke qyzmet etýi tıis. Úılesim degenimiz – beıbitshilik. Nur-Sultan qalasy osyndaı úılesimniń, tatýlyqtyń, eldik saltanattyń bereke-bastaýyna aınaldy. Halqymyzdyń myńjyldyq asyl armany oryndaldy, – dedi L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń professory, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, alashtanýshy Dıhan Qamzabekuly.

Ǵalym táýelsizdiktiń aldaǵy tabysyn birneshe baǵytta kórgisi keletinin de jetkizdi. D.Qamzabekuly eń aldymen el men jerdiń tutastyǵyn, otanshyldyǵymyzdy alǵa tartty. Tutastyq – ár otandasymyz ózine, ózgege sengen kezde, meımandostyq bolǵan kezde tuǵyrly bolatynyn aıtty. Ekinshiden, ǵalym Qazaqstannyń halyqaralyq bedeline toqtaldy. Máselen, elordamyz Batys pen Shyǵystyń berekeli ortalyǵyna aınaldy. Úshinshi baǵytty akademık mádenı muranyń, «Rýhanı jańǵyrýdyń» iske asýymen sabaqtastyrdy. Mundaı murany halyq, mádenı-rýhanı keńistik jasaıdy. Myńjyldyq tarıhymyzdy tarazylap kórsetý arqyly barymyzdy baǵamdaımyz. Qaı kezeńde bolsyn qazaq halqy ózge násildi, etnos­ty kemsitip kórgen joq. Ata tarıhymyz ashyq, jarqyn. Sol qasıetimizden ajyramaı, ulyq ustanymdy ulyqtap, ári qaraı jalǵastyrýymyz, kelesi urpaqqa amanattaı bilýimiz qajet. Tórtinshi baǵyt, altyn arqaý retinde ǵalym ilim men bilimdi usyndy. Kózi ashyq, kókiregi oıaý, bilimdi urpaq aınalasyna jaryq nur shashady. Birlikke, yntymaqqa umtylady. Ult ustazy Ahmet Baıtursynuly «Adamǵa eń qymbat nárse – jurttyń qamy, jurttyń isi», deıdi. Jurt bolyp túndigimizdi batysqa qaratyp túrdik. Batystyń ilim-ǵylymyna, tehnologııasyna jol ashtyq. Bul baǵyttardyń barlyǵy saıyp kelgende, táýelsizdiktiń tuǵyrly bolýyna, álemdik úılesimdi qalyptastyrýǵa qyzmet etedi. Al sonyń qaınar-bulaǵy el súısingen elordadan bastaý alady.

– Elimiz osy 30 jyldyń muǵdarynda ǵalamat jetistikterge jetti. Elorda­myzdy álem jurtshylyǵy tanyp, maq­ta­nyshymyzǵa aınaldy. Yntymaǵy jarasqan beıbit, ashyq aspan astynda ǵumyr keship kelemiz. HHI ǵasyrdyń ózinde mundaı jetistik kóp halyqtyń ańsaǵan armany, qoly jetpegen muraty. Biz sony baǵalaýǵa, qadirleýge tıispiz. Bizdiń barlyq ortaq tabysymyz – osy tatýlyqtyń, táýelsizdiktiń jemisi. Onyń kósh basynda qoǵamdyq kelisim men jalpyulttyq birliktiń modelin qalyptastyrǵan Elbasy Nursultan Nazarbaev tur. Tuńǵysh Prezıdentimizdiń arqasynda elimizdegi túrli etnos bir shańyraqtyń astynda tatý-tátti ǵumyr keship jatyr, – dedi О́zbek mádenı ortalyǵynyń tóraǵasy Sherzad Pýlatov.

Azamattyq qoǵam – táýelsiz elimizdi alǵa bastaıtyn alyp kúsh ekeni anyq. Sondyqtan Qazaqstanda úkimettik emes uıymdarǵa úlken jaýapkershilik júk­teledi. Bul baǵytta atqarylyp jatqan jumystar týraly egemen elimizdiń qur­dasy, Nur-Sultan qalasy ishki saıasat basqarmasynyń úkimettik emes sektormen jumys bóliminiń basshysy Erdos Altynbekov baıandady.

– Táýelsizdik jyldaryndaǵy eń ma­ńyzdy oqıǵalar elordada oryn alyp, túbegeıli sheshimder qabyldandy. Elorda – bul jastardyń qalasy. Nur-Sultan qalasy bilim men ǵylymnyń, óner men mádenıettiń, ekonomıkalyq damý men ınnovasııanyń, halyqtar dostyǵynyń oshaǵyna aınalǵany belgili. Táýelsizdik jyldarynda Elbasynyń jastarǵa jasaǵan jaǵymdy jaǵdaıy el damýyna erekshe serpin berdi, – dedi E.Altynbekov.

Onyń aıtýynsha, elimiz egemendikke qol jetkizgeli beri kóptegen zııatkerlik mektep, ozyq úlgidegi joǵary oqý orny ashyldy. Sonymen qatar Elbasynyń bastamasymen 1993 jyly «Bolashaq» baǵdarlamasy qolǵa alyndy. Atalǵan baǵdarlama aıasynda elimizdiń jastary álemdegi 30-dan astam elde ornalasqan eń úzdik ýnıversıtetterde bilim al­dy. Sonymen qatar halyqaralyq grant­tardyń, óz qarajattarynyń jáne ártúrli sheteldik ýnıversıtettiń usynǵan grant­tarynyń negizinde bilim alyp jat­qan jastardyń sany 100 myńnan asady. Bul jastar – elimizdiń avangardy, tehnologııa men sheteldik ozyq da­mýdyń úlgilerin kórgen, sol ıdeıalardy elimizge transformasııalaýshy kúsh. Bul Elbasynyń jastar úshin, bolashaq urpaq úshin jasaǵan syndarly saıasatynyń jemisi. E.Altynbekov jas­tar arasynda volonterlik damyp kele jatqanyn da alǵa tartty. Búginde jas­tar azamattyq qoǵamdyq qozǵalystarǵa belsendi túrde atsalysyp júr. Osylaısha, ózgege kómek­tessem, elge járdem bersem degen volonter jastardyń qatary kóbeıdi.

– Qazaqta «Ushar kógiń, qonar kóliń baıandy bolǵaı» degen eski sóz bar. Elimizdiń ushar kógi de, qonar kóli de baıandy bolǵaı. Jadymyzda Uly dala eli, Máńgilik el ıdeıasy degen qasıetti uǵymdar bar. Máń­gilik el uǵymy Kúltegin, Orhon ja­zý­la­rynda bar. Baǵzy tarıhymyz, arheo­lo­gııalyq jetistikterimiz osy Uly dala­nyń ıesi bizdiń babalarymyz ekenin dáleldep tur. Nur-Sultan qalasyndaǵy Máńgilik el dańǵyly – sımvolymyzǵa aınalýǵa tıis. Bul bizdiń tarıhymyzdyń, mádenıetimizdiń, tilimizdiń, dástúrimizdiń sımvoly. Dańǵyldyń ózi bolashaǵymyzdy daralap tur. Erkindik – bizdiń eń qym­bat qazynamyz, – dedi fılologııa ǵylym­dary­nyń doktory, professor Serik Negımov.

Jıyn sońynda A.Oralov dóńgelek ústel jumysyna qatysqan el aǵalaryn Nur-Sultan qalasynyń ákimi Altaı Kólginovtiń Alǵys hatymen marapattady.