Qazaqtyń qaıyrymdylyǵy

Tipti keıbir jigitter «myna mekenjaı  meniń úıime jaqyn jerde eken, kórshi haqysy umyt qalmasyn» dep, sharıǵı talap negizinde tańdaý jasasa, ekinshi jaqtan taǵy bireýler «kómir suraǵan adam bar ma eken, men alaıynshy» dep umsynyp turdy. Qazaq azamattardyń osy bir qaıyrymdylyǵyna jáne bul sharany uıymdastyryp júrgen baýyrlarǵa dán rıza bolyp, kóńil shirkin bir marqaıdy. Ásirese, joǵarydaǵy «kórshi haqysynan» qoryqqan azamatqa súıindik.

Osy oraıda, myna bir támsil eske túsedi. Ertede irgesi túıisken eki kórshi bolypty. Biri – dáýletti, ekinshisi – yńyrshaǵy shyqqan jarly. Bir kúni baıdyń jalǵyz uly kedeıdiń úıine barsa, olar jypyrlaǵan bala-shaǵasyna et qýyryp berip jatyr eken. Biraq baıdyń balasyna dám tatyrmaıdy. Renjigen erke ul ákesine jylap keledi. «Kórshiler ózderi qýyrdaq jep, maǵan aýyz tıgizbedi» dep. Bul rasynda yńǵaısyz oqıǵa edi. Renjip baı keledi. «Bunyń qalaı kórshi?» deıdi túnerip. Mańdaıy tershigen jarly beıbaq: «Baıeke, aıyp etpeńiz, birneshe kúnnen beri balalarym ash. Búgin tań qarańǵysynda turyp, aýyl shetinde ólip jatqan esektiń san etin kesip ákelip, ony ystyq sýǵa birqansha qaınatyp aram qany tazarǵan soń balalaryma qýyrdaq jasap berdim. Bul biz sııaqty kedeıge adal esepteledi, al sizdiń balańyz úshin aram. Sol sebepti ulyńyzǵa dám tatyrmadym» deıdi. Bul sózdi estigen baıekeń sol jerde teńselip ketken eken. Dereý úıine baryp, qajylyq paryzyn atqarý úshin jınap júrgen qarajatyn buzbaı-syzbaı jarly kórshisiniń qolyna ustatady. «Meniń qajylyǵym osy bolsyn». Baıdyń bul áreketi táńir aldynda qabyl bolypty. Sol jyly qajylyqqa barǵan tanystary «Baıeke, siz qajylyqtan qashan keldińiz, biz sizdiń qubylanyń qaqpasyna súıenip turǵan sulbańyzdy birneshe dúrkin kórdik» depti.

Mine, qaıyrymdylyqtyń qudireti. Iаkı qaıyrymdylyq bireýge qaıyrym jasaý – Allanyń aldynda eń jaqsy amal. Budan ótken súıikti is joq. Qaıyrym men meıirim bolmaǵan jerde qoǵam qatygezdenedi. Atam qazaqtyń «Qaırany joq kólden bez, qa­ıy­ry­my joq elden bez» degeni tegin emes. Adamzattyń asyly ardaqty paıǵambarymyz (s.ǵ.s): «Eger Jaratýshynyń aldynda abyroıym artsyn deseń qaıyrym jasa» depti. Iаǵnı babalarymyzdyń «Allaǵa jaǵam deseń azandy bol, aǵaıynǵa jaǵam deseń qazandy bol», degeni tárizdi.

Bul oraıda, kesip-piship aıtýǵa bolatyn paıym – búgingi qazaq sonaý tala­paı­ǵa toly myńdaǵan ǵasyrdyń qandy qoı­naýynda jo­ǵa­lyp ketpeı, ne bir zul­mat­tan aman shy­ǵyp, qazirgi kúnge jetýi – osy qaıy­rym­dy­lyǵynyń arqasy. О́ıtkeni qaıy­rym­syz jurt – qatygez ań sııaqty. Birin-biri talap-jep jer betinen joq bolady.

Qazaqta qaıyrymdy isimen ónege bol­ǵan tulǵa kóp. Sonyń biri – Shyńjań-Tarbaǵataı óńirinde ótken ǵasyr orta­syn­da ómir súrgen ataqty jomart Basbaı Sholaquly. Osy kisiniń bir retki qa­ıy­ry­myn aıtsaq, Bashekeń 1931-32 jyldary Qazaqstanda bolǵan alapat ashtyq saldarynan Tarbaǵataı ólkesine aýyp barǵan qazaqtarǵa arnap, shekera shebindegi Barqytbel baýraıynan birneshe jerge ashana ashyp, ashtyqtan aýyp kelgen ha­lyqty aman alyp qalǵan. Osy aman qalǵan qazaqtar arada 20-30 jyl ótkende, ıaǵnı 1950-1960 jyldary qaıtadan Qa­­zaq­stan­ǵa kóship kelip, soǵystan keıingi el ekonomıkasyn kóterý isine erekshe eńbek sińirdi. Onyń syrtynda qazaqylyǵy sýalyp bara jat­qan eldiń tamyryna nárli qan jú­girt­­ti. Demograftardyń esebi bo­ıynsha osy jyl­dary elge oralǵan qazaqtar ur­pa­ǵy qa­zir 2 mıllıonǵa jetken. Eger táýel­siz­diktiń bir ustyny – demografııa de­sek, qaıy­rymdy qazaq bir Basbaıdyń ar­qa­synda jyrtyǵymyz bútindelip, joǵymyz tú­gendelip otyrǵan joq pa?!