Saıasattanýshy, pýblısıst, «Qurmet» ordeniniń ıegeri Kenjebolat JOLDYBAI – ózi ómirge kelgen Jezqazǵan óńirinde ǵana emes, respýblıkalyq deńgeıde qoǵamdyq jáne memlekettik qyzmetterde aıshyqty qoltańbasyn qaldyrǵan, táýelsizdiktiń tuǵyryn nyǵaıtýǵa úlesin qosqan azamat.

Ulytaý aýdany ákiminiń orynbasary, Jezqazǵan oblystyq «Bilim» qoǵamy, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń oblystyq uıymynyń tóraǵalarynyń orynbasary bolyp, talaı ıgi isterdiń basy-qasynda júrse, el ordasynda da Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi BAQ basqarmasynyń basshysy, «Kazahstanskaıa pravda» respýblıkalyq gazeti bas redaktorynyń orynbasary, «Zań AK» ashyq aksıonerlik qoǵamynyń Astana qalasyndaǵy ókildiginiń jetekshisi, «Qazaqstan» RTRK» AQ tóraǵasynyń birinshi orynbasary, «Qazaqparat» ulttyq kompanııasy» AQ vıse-prezıdenti, «Sunna.kz» aqparattyq agenttiginiń bas dırektory, «Eýrazııa+ORT» bas dırektorynyń keńesshisi, Respýblıkalyq «Bas redaktorlar klýby» qoǵamdyq birlestiginiń prezıdenti qyzmetterin atqaryp, abyroı bıiginen kórine bildi.
– Kenjebolat Mahmutuly, ata-babamyz ańsaǵan azattyqqa qol jetkizgen kezde qyryqtyń qyrqasyna shyqqan, bilimińiz ben biliktiligińiz arqyly týǵan jerińizdiń kórkeıýine atsalysqan azamat boldyńyz. «О́tken kúnde belgi bar» demekshi, sol shaqtarǵa oısha kóz júgirtseńiz, qandaı qadaý-qadaý oqıǵalardy atap óter edińiz?
– О́mir degen toqtaýsyz aǵyp jatqan ózen, al onyń arnasyn árkim ártúrli qasıetimen, bireý boıyndaǵy ónerimen, Qudaı bergen darynymen, kisilik jáne kishilik tunǵan adamgershiligimen, ınabatty mádenıetimen, endi bireý qaısar-qaıtpas minezimen tolyqtyrady.
1990 jyldardaǵy ishki daǵdarys asa úlken synaq boldy. Iri óndiris oryndary toqtap qaldy. Jappaı jumyssyzdyq beleń aldy. Turaqty jalaqy joq. Eńbek etip júrgen adamnyń alǵan jalaqysy da mardymsyz. Zeınetkerler ýaqtyly zeınetaqysyn ala almady, ómirge kelip jatqan sábılerge járdemaqy tóleý júıesi de toqtap qaldy. Osyndaı daǵdarys kezinde halyqtyń eńsesin kóterip tastaǵan erekshe bir oqıǵa boldy. Ol – 1993 jyly 15 qarashada tól teńgemizdiń jasalýy. Eń bastysy, Reseıdiń ózi qoldanystan shyǵaryp tastaǵan ári óte qunsyzdanyp ketken KSRO-nyń rýblinen qutyldyq. Ulttyq valıýta ulttyq ekonomıkalyq derbestiktiń negizi boldy. Alǵash teńge shyqqanda bir teńgeni qolyna ustap, «Bul – bizdiń teńgemiz. Burynǵy ata-babamyz teńge degen» dep tolqyǵan jandardy kózim kórdi.
Memlekettik shekaramyzdy shegendep alǵanymyzdy taǵy bir este qalatyn oqıǵa retinde aıtýǵa bolady. Mysaly, Keńes Odaǵy kezinde sheshimi tabylmaǵan Qytaı men Qazaqstan arasyndaǵy shekara aýmaǵyn aıqyndap aldyq. Osynyń ózi – jemisti de jeńisti jetistik. Toǵyzynshy terrıtorııanyń tutastyǵyn álem moıyndady. HHI ǵasyrdyń ózinde shekarasyn shegendeı almaı, onyń sońy daý-janjalǵa, qaqtyǵysqa ulasyp jatqan memleketter jetip artylady. Egemendiktiń eń basty nyshandary sanalatyn Eltańba, Ánuran, Kók Baıraǵymyz el eńsesin bıiktetti. Táý eter táýelsizdiktiń búgingi urpaǵy qazaqtyń az qolymen turǵyzǵan astanasynda armanyn aspandatyp, talǵamyn shyńdaıdy, oıy men boıyn túzeıdi. Elordamyz álemdik saıasat kókjıeginde juldyzdaı jarq etti. Planetamyzdyń Soltústik jarty sharyndaǵy elderdiń basym bóliginiń arasyndaǵy ózara túsinistikke qol jetkizý úshin «uǵynysý núktesine» aınalǵan Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń (EQYU) on jylǵy úzilisten soń elordada ótkizilgen sammıti Qazaqstannyń bul mártebeli uıymǵa tóraǵalyq jasaǵan kezinde ótkenin basa aıtqan jón. Jalpy alǵanda, qazaqstandyq tóraǵalyq barysynda Qazaqstan EQYU qyzmetiniń belgilengen úsh baǵyty boıynsha Uıym jumysyn uıymdastyrýǵa aıtarlyqtaı teńgerimdi jáne ádil qadam jasaı aldy. Eleýli oqıǵalar qataryna «Astana. EKSPO-2017» halyqaralyq kórmesin, úsh jyl saıyn ótkiziletin Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń sezin, halyqaralyq deńgeıdegi túrli forýmdardy jatqyzýǵa bolady. Qazaqstan COVID-19 bastalǵaly beri vırýsqa qarsy vaksına oılap tapqan sanaýly memleketterdiń biri boldy. Oqıǵalardyń túzilimin jalǵastyra berýge bolar, alaıda grek fılosofy Sofokl aıtqandaı: «Keıde kúnniń qanshalyqty keremet ótkenin túsiný úshin keshke deıin kútýge týra keledi». Iаǵnı ýaqyt – tarazy, ol bárin bezbendep, óz ornyna qoıady.
– О́zińiz bastamashy bolǵan birqatar mańyzdy saıası-áleýmettik jobalar, olardy júzege asyrýda qoldaý kórsetken jandar týraly aıtsańyz?
– Hakim Abaıdyń: «Áýeli qudaıǵa sıynyp, ekinshi óz qaıratyńa súıenip, eńbegińdi saýsań, eńbek qylsań, qara jer de beredi, qur tastamaıdy», degen sózi bar. Al Chehovtyń ómirlik kredosy: «Erinbeý, jalyqpaý, kúresý, izdený, ózińdi óziń qor sanamaý, qudaıdan basqaǵa tabynbaý» eken. Sondyqtan óz aqylyń men eńbegińe súıengennen abzaly joq dep sanadym da, osynaý qarapaıym uǵymdy basshylyqqa alyp, shama-sharqyma qaraı kóńildegi úlken arman, uly maqsatty ushtaý úshin úzbeı eńbek ettim. Osy oraıda, ótkenniń órnegin, búginniń bergenin sanaǵa salyp, salmaqtap qarasań, tıegi aǵytylyp, tili sheshilip, kóptegen jaıt kóńildiń taqtasyna túse qalady. Atap aıtqanda, Jezqazǵan memlekettik múlik jáne jekeshelendirý aımaqtyq komıtetinde, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń Jezqazǵan oblystyq uıymy basqarmasynda, Ulytaý aýdany ákimdiginde qyzmetter atqarǵanda el ekonomıkasyn naryqqa beıimdeýdi, qazaq tilin memlekettik til dárejesine sáıkestendirýdi, tarıhtyń talqyly da tartysty kezeńinde qazaq halqynyń ketken qapysyn túgendep, elimizdiń eńsesin kóterýdi, ulttyq rýh pen ulttyq sananyń kemeldenýine, ulttyq salt-dástúrimiz ben mádenıetimizdi saqtaýǵa, baǵalaýǵa, damytýǵa serpin berýdi júzege asyrý jáne nasıhattaýdy maqsat tuttym. Árıne, mundaı aýqymdy jumystardy atqarýda adamgershiligi zor, parasat-paıymy tereń, zeıini zerek, zerdeli azamattardyń kómekteri mol boldy. Máselen, kıeli Ulytaýdy dúıim jurtqa tanytýdy kózdegen «Ulytaý» ulttyq, ádebı, mádenı, tarıhı-etnografııalyq jýrnalyn qasıetti jerdiń san ǵasyrlyq tarıhynda tuńǵysh ret ómirge ákelýge sol kezdegi aýdan ákimi Serik Tileýbaıuly, jýrnalıst-jazýshy, Ulytaý aýdanynyń Qurmetti azamaty Batyrbek Myrzabekov úlken úles qosty. Sondaı-aq Ulytaý óńiriniń tarıhı-mádenı dúnıelerin, kóne ádebı muralaryn qamtıtyn tolyq kólemdi beınefılmdi jasaý maqsatynda arnaıy uıymdastyrylǵan áýe desanty jumysynyń sátimen aıaqtalýyna Jezqazǵan áýejaı basqarmasynyń basshysy Rysmaǵambet Igilikov pen beldi qyzmetkeri Jaqanger Rymbaevtyń, teleoperator Sergeı Maıkovıchtiń yqpaly aıtarlyqtaı boldy. Túptep kelgende, bul is-sharalar búginderi Ulytaýǵa mán berilip, ony Halyqaralyq týrızm ortalyǵy etý týraly sheshim shyǵarylýyna ıgi áser etti desek, qatelese qoımaspyz.
Kezinde qazaq tiline qatysty máseleler tóńireginde quddy arystan baqqan aýyldaı alys-julysy, aıtys-tartysy, arbasýy ári aıqasýy jetip artylatyn. Al mundaı ortaǵa rýhy myqty, júregi túkti, tózimi zor, ultym dep uıqysy qashyp, jurtym dep jabyǵatyn, elin erekshe súıetin adamdar ǵana atynyń basyn burýǵa táýekel eteri shyndyq. Búgingi kúnniń bıiginen qarasaq, osyndaı sanaýlylar sanatynyń tórinen tabylǵan Jezqazǵan mys qorytý zaýytynyń, Jezqazǵan ken baıytý fabrıkasynyń, Jezqazǵan quıý-mehanıkalyq zaýytynyń, Batys Jezqazǵan kenishiniń «Qazaq tili» bastaýysh uıymdarynyń tóraǵalary Myrqy Asqaruly, Jaqan Mahmutuly (marqum), Temesh Moldabekov (marqum), Musa Tileýov, Jezqazǵan oblystyq teleradıokompanııasynyń basshysy Sábıt Baıdalın (marqum), Sátbaev qalalyq jáne de Aǵadyr aýdandyq «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraǵalary Qoıshybek Toqtamysov (marqum) pen О́mir Káripuly, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy Jezqazǵan oblystyq uıymynyń jaýapty hatshysy Dına Ramazanqyzy, Jezqazǵan qalalyq «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraǵalary bolǵan Tólegen Búkirov pen Asqar Ermekbaev tárizdi azamattardy atap ótken jón. Nátıjesinde, memlekettik tilmen etene tabysýǵa baǵyttalǵan birqatar is-sharalardy júzege asyrýǵa múmkindik týdy. Naqtyraq aıtqanda, «Memlekettik tildiń qoldaný aıasyn keńeıtý joldary» ǵylymı-praktıkalyq konferensııasy, «Týǵan tildiń tuǵyry bıik bolsyn» dep kıeli Ulytaýdan ısi qazaqqa uran tastaǵan «Telejańǵyryq», «Is qaǵazdaryn qazaqshaǵa kóshirýge daıyndyq barysy» atty aımaqtyq semınar-keńes – solardyń bir parasy ǵana. Aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrliginde istegen jyldary marqum, talantty jýrnalıst Svetlana Galıevamen birlesip jasaǵan «Astana – jastar kózimen» atty shaǵyn ǵana jobasyn keıinnen jastardyń «Eýrazııa saqınasy» halyqaralyq aqparattyq forýmy deńgeıine deıin kóterip, Rıdder qalasynda Tuńǵysh Prezıdent N.Nazarbaevtyń qatysýymen, al Máskeýde TMD elderiniń jas jýrnalısterimen medıa salasynyń ózekti máselelerin talqylaýdyń sáti tústi. Respýblıkalyq «Kazahstanskaıa pravda» gazetinde qyzmet istegen tusta Ońtústik Qazaqstandaǵy О́gem silemindegi Batys Tıan-Shan taýlarynyń birine «Kazahstanskaıa pravda» shyńy ataýyn berý týraly aksııany uıymdastyrǵan edim. Bul jóninde «Vremıa jıt ı tvorıt» degen kitabymnyń «Voshojdenıe» taraýynda jazylǵan. Eń bastysy, sol joly sáti túsip, áriptesterimmen birge 4034 metr bıiktikke kóterilip, ıdeıam iske asty. Sondaı-aq Bas redaktorlar klýbyna basshylyq jasaǵan kezimde Qazaqstan Jýrnalıster odaǵymen birlese otyryp Táýelsiz elimizdiń tarıhynda tuńǵysh ret «Qazaqstan jýrnalısiniń etıkasy» qabyldanǵanyn aıtqan jón.
– Qat-qabat jumystardyń arasynda shyǵarmashylyqpen de aınalysyp, birneshe kitap jazdyńyz. Qandaı taqyrypqa qalam terbeseńiz de óskeleń urpaq boıyna erteńge degen senim men otanshyldyq qasıetterdi qalyptastyrý maqsatynda ótken men búginge altyn kópir bolar óreli dúnıelerdi usynyp kelesiz. Qazir qoǵamda materıaldyq baılyqqa umtylý beleń alyp turǵanda, jas býyndy qalaı rýhanı qundylyqtardy qurmetteýge úırete alamyz?
– Baqytjan Raısova degen altaılyq aqyn qyz bar. Onyń ishki dúnıesine kez kelgenniń aýzyna túse bermeıtin kemel oı, kelisti órnek, tyń tirkester tán. Jazǵandary keremet. О́leńderiniń birinde «Tektilik pen teksizdiktiń arasyn, kómip ketti aqsha degen borasyn» depti. Rasynda solaı. Qulqynnyń quldary buryn da bolǵan. Qazir múldem údep bara jatyr. Muny «qulqyndemııa» demeske shara joq. Bul indettiń emi – jastardyń boıyna ımandylyqty sińirý. Sonaý atamzamannan beri qarııalar jas óskinderge alǵysyn «Imandy, yrysty bol» dep berdi. Iаǵnı ımandy, yrysty baılyqtan joǵary qoıdy, osyny bala sanasyna sińirdi. Shyryq buzǵandardy «Ne degen ımansyzsyń» dep sókti. Ol dáýirlerde qarǵystyń eń aýyry edi. Atalarymyzdyń aıtýynsha, ıman adamnyń júreginen oryn alyp, kókireginde saqtalýǵa tıis. Iá, adam bilimdi bolýy múmkin, biraq júreginde kóz bolmasa (ımany bolmasa) onyń bilimi izgilikke arnalmaıdy, kerisinshe, óz ataǵyn, baılyǵyn asyryp, úrim butaǵy úshin «jaqsy ómir» jasap ketýge arnalady. Adam ózin jegideı jegen egoıstik pıǵyldyń quly bolmas úshin, álbette, rýhyn jetildirip otyrýy kerek. Bul – tek rýhanı tazarýǵa bet burý arqyly júzege asatyny anyq. Bulaı bolmasa jeksuryn ádetter jaýlap alyp, adamdar bir-biriniń ómirin buzyp, ejelgi rımdik dramatýrg Plavt aıtqan, keı kezde aǵylshyn fılosofy Tomas Gobbs qaıtalaǵan «Adam adamǵa qasqyr» deńgeıine túsedi. Júsip Balasaǵun da: «Adamda jaqsy qasıetter bolmasa, oǵan baqyt ta, baq ta qonbaıdy», dep eskertken.
Sondaı-aq dúnıege qushtarlyqtyń emi – shúkir ári táýbe. Endeshe, qazirgi sanany aqsha bılegen zamanda qazaq bolyp qalý úshin bul qasıetter aýadaı, sýdaı, kúndeı árdaıym kerek. Ishki jan saraıy móldir adam ǵana túrli pándaýı qylyqtardan ada bolady. Sondyqtan aqyl-oıdy ósiretin, bilim ári biliktilikti molaıtyp, janashyrlyqty, meıirimdilikti, ımandylyqty tereńdetetin isterge bir kisideı atsalyssaq, jas býynǵa rýhanı qundylyqtarymyzdy qurmetteýge úırete túserimiz sózsiz. Tárbıe, til, ónege besikten, otbasynan, balabaqshadan, mektepten bastalatyny belgili. Ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń: «Áýeli biz eldi túzetýdi bala oqytý isin túzeýden bastaýymyz kerek», dep eskertýi múldem beker emes. Demek ulttyq mektepterde búgingi urpaqty ulttyq rýhta tárbıeleý eń basty mindet bolyp sanalýy qajet.
Árıne, eshkim jaman minezben, qaskóı kózqaraspen kelmeıdi. Adamnyń minez-qulqy, ómirge degen kózqarasy onyń ósken ortasyna baılanysty. Bizder kún ıisi sińip, jýsan ıisi ańqyǵan qazaqy topyraqta óstik. Sondaǵy qarııalardyń joǵary bilimi bolmasa da, sol saýattan artyq danalyǵy men ómir tájirıbesi bolǵan. Sol danalyq bizdi aıalady. Osyndaıda ótken HH ǵasyrdyń basynda ómirge kelip, zeınetinen beıneti basym tirshilik keshken ata-anamdy eriksiz esime alamyn. Ákem Mahmut óle-ólgenshe oraza, namazyn qaza qylmaǵan, adam balasyna záredeı qııanat jasamaǵan, aramnan as ishpegen, ǵaıbat sóılemegen, taqýa kisi boldy. Anam Sharhııa bolsa, joq-jitikke, aǵaıynǵa qaıyrymdy, qoly ashyq edi. Ol kisilerdiń bergen tálim-tárbıeleri bizdiń ómir belesterin baǵyndyrýdaǵy eń negizgi jáne basty súıenishimizge aınaldy. Olardyń: «Adamdy alǵa súıreıtin – tek qana adal eńbek. Jumystyń jamany joq. Eńbek etýden qashpańdar. Eńbek te erinbegendi unatady. Bireýdiń ala jibin attaýshy bolmańdar. Mańdaı teriń tógilmeı úıińe bereke kirmeıdi» degenderi qara shańyraqta biz jıi estıtin áńgime bolatyn.
Áli esimde, 60-jyldardyń ortasynda bizden temir jolmen arnaıy vagondarǵa artyp, basqa aımaqqa taılanǵan shópterdi jóneltý qajet boldy. Bul jumysqa biraz adam jegildi, aqysyna sol shóp belgilendi (shart boıynsha berilýge tıis shóptiń mólsheri tıelgen vagonnyń sanyna qaraı baılanysty boldy). El bolǵasyn ártúrli adam bar. Bireýler vagonnyń bet jaǵyn ǵana qalqaıtyp, artyq shóp alý úshin qýlyqqa bardy. Bizdiń de osyndaı tirlikterge bastaıtyn áreketimizdi ákem birden tyıyp tastap otyratyn, al ózi vagondardy keneresine deıin nyǵyzdap toltyratyn. Ákemniń sondaǵy: «Bireýdi aldasań, obalyna qalasyń, budan ótken kúná joq. Adamdy aldaýǵa bolar, Qudaıdy aldaı almaısyń!» degen sózderi máńgi esimde qalypty. Iá, ar-ujdanmen ómir súrip, qoǵam ıgiligi úshin eńbek etkenge ne jetsin!
– Sóz ben istiń birligi bolǵan kezde qoǵam damıdy, el órkendeıdi. Joǵary minberlerden tilimiz jaıly tolǵamdy oı aıtatyn keıbir azamattarymyzdyń otbasyndaǵy urpaǵynyń bir aýyz ana tilinde sóıleı almaýy janyńa batatyny ras. О́zińizdiń otbasyńyzdaǵy ulttyq qundylyqtar, tálim-tárbıe jaıly aıtsańyz.
– Saýalyńyzdyń astaryn túsinip otyrmyn. Jezqazǵan memlekettik múlik jáne jekeshelendirý aımaqtyq komıtetindegi ájeptáýir qyzmetimnen «Qazaq tili» qoǵamyna óz erkimmen kelgenimde kóptegen azamattyń: «Kólden ketip, shólge kelgeniń qalaı?» dep tańǵalys bildirgenderi esimde. Jańalyq ashpaı-aq qoıaıyn, keıbir qandastarymyzdyń óz ana tiline nemquraıdy qaraýy, múddelilik tanytpaýy, ózgeniń soıylyna aınalyp, qyńyr, qısyq pikirler aıtyp, aıaqtan shalǵany ózin syılaıtyn kez kelgen azamattyń namysyn oıatary anyq. Muny aıtpasa da bolar ma edi. Alaıda «Danadan qanyp sózdiń bulaǵyna, Nadannyń quısa bolar qulaǵyna» degendeı, ondaılarǵa der kezinde tosqaýyl qoımasaq, ananyń sútinen, ákeniń meıiriminen jaralǵan tilimizdiń kóktemeıtini anyq. «Adamǵa eki nárse tirek tegi: Biri – til, biri – diniń júrektegi», depti Balasaǵun. Sondyqtan shyǵar, otandastary fransýz oıshyly Senan de Meıannyń: «О́zge tilde sóıleıtin ult birtindep óziniń tól bolmysyn joǵaltady», degen eskertýin eshbir umytpaıtyn kórinedi. Búginde Fransııa ulttyq ereksheliginiń eń sońǵy kepildigi retinde óz tilin saqtaýǵa bar kúshin salýda. Sóıtip, óziniń mádenıetiniń mereıin qamtamasyz etýge arnalǵan búkil qarjysynyń jartysyn fransýz tiliniń órisin keńeıtip, nyǵaıtýǵa jumsaıdy eken. Mundaı tájirıbe kórshiles Reseı memleketinde de bar. Halyqaralyq deńgeıdegi eń iri tilderge qatysty mundaı qamqorlyqtarǵa qarap, ot basy, oshaq qasynan alystaı almaı, toıdyń tili ǵana bolyp júrgen bizdiń memlekettik dárejedegi, biraq memleketke qajeti shamaly qazaq tiliniń bolashaǵyna qalaı alańdamassyń?! Osy rette Qoǵamdaǵy atqarylǵan qyzmetimniń shet jaǵasy joǵaryda aıtyldy. Al otbasyma keler bolsam, balalarym mektepti de, joǵary oqý oryndaryn da qazaqsha bitirdi, qazir nemerelerim qazaq mektepterinde bilim alyp júr.
Alaıda búgingi qazaq qoǵamynyń tirshiligi oryssha ortaǵa beıimdelgen. Osyǵan baılanysty bir mysal keltire keteıin. Elordada byltyr ashylǵan №91 mektep-gımnazııasynyń Instagram paraqshasynda berilgen málimetke sáıkes munda jańa oqý jyly qarsańynda, ıaǵnı 2021 jylǵy 28 tamyzda 1262 oqýshy qabyldanyp, barlyǵy 55 synyp jıyntyǵy quryldy. Qazaq tilinde oqytatyn synyptar 15 bolsa, orys tilinde oqytatyn synyptar – 37. 0-synyp – 3. Bir aıta keterligi, sol orys synyptaryndaǵy oqýshylardyń basym kópshiligi – qazaqtyń balalary. Bul jaǵdaı ulty qazaq, tili oryssha ata-analardyń qalaýy boıynsha oryn alýda. Jalpy alǵanda, mundaı ahýal elimizdiń iri qalalaryna da tán qubylys bolyp tur. Sóıtip, qazaqtardyń ózderi elimizde orys tildik ortany qalyptastyryp otyr. Osyndaǵy №76 taza qazaq mektep-lıseıiniń 1-synybynda oqıtyn nemeremdi alýǵa barǵanymda, ata-analardyń, ásirese kelinshekterdiń bir-birimen tek oryssha shúldirlesip qana qoımaı, sabaǵyn qazaqsha oqyp shyqqan balalaryna orys tilinde sóılep jatqandaryn ylǵı baıqaımyn. Shyndap kelgende, qazaq balasynyń qazaq tilin bilýi anasyna baılanysty. Aq sútin bergen ana óz tilin bilse, balasy sol ananyń tilin bilmeıdi deýge kim sene qoıar eken? Anasy ana tilin bilmese, balany nege kinálaımyz? Tárbıe otbasynda. Tárbıeniń qýaty týraly Júsipbek Aımaýytov «Tárbıe» degen eńbeginde óte jaqsy aıtady: «Rým halqyn ataqty, kúshti qylǵan kim? Tárbıe. Eskendirdi danyshpan hakim qylǵan kim? Arıstoteldiń tárbıesi. Nerondy zalym qylǵan kim? Senekanyń qate tárbıesi. Nemis jurtynyń ultshyldyq birikshiligi neden? Tárbıeniń qýaty. Adamdy buzatyn da, túzeıtin de – tárbıe». Sondyqtan ana myqty bolýy kerek.
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken
Bazargúl SEIITJANQYZY,
arnaıy «Egemen Qazaqstan» úshin
Otandyq kınony qarjylandyrýǵa 4,4 mlrd teńge bólindi
Kıno • Búgin, 14:43
Shekarany zańsyz kesip ótken sheteldik azamatqa izdeý jarııalandy
Aımaqtar • Búgin, 14:33
Ulttyq Onim: Kórmege 350-den astam qazaqstandyq óndirýshi qatysty
Elorda • Búgin, 14:25
Atyraýda esirtki saqtaǵan kúdikti ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 14:17
Oraz Jandosov jańa qyzmetke taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 14:10
Jeńildetilgen avtonesıe rezervinde 8 myń kólik bar
Qoǵam • Búgin, 14:02
Qazaqstandyq oqýshylar Dúnıejúzilik gımnazıadada úshinshi oryn ıelendi
Qazaqstan • Búgin, 13:55
Almaty-О́skemen tas jolynda bolǵan jol apatynan 5 adam qaza tapty
Oqıǵa • Búgin, 13:46
Qaraǵandyda 40 mıllıon teńgeni qoldy qylǵan alaıaqtar ustaldy
Qoǵam • Búgin, 13:37
Referendým: Almatyda daýys beretinderdiń sany mıllıonnan asty
Referendým-2022 • Búgin, 13:30
Aqmola oblysynda úsh jasar bala terezeden qulap ketti
Qoǵam • Búgin, 13:23
Elimizde jas kásipkerler kóbeıip keledi
Bıznes • Búgin, 13:16
Jol boıyndaǵy qubyrlarǵa qyzmettik tekserý bastaldy
Aımaqtar • Búgin, 12:55
Dzıýdodan qyzdar quramasy Eýropa kýbogynan 3 medal jeńip aldy
Kúres • Búgin, 12:45
Qazaqstandyqtar myńnan astam qarý tapsyrdy
Qoǵam • Búgin, 12:39
Mınıstrlik tólqujatqa nelikten chıp qoıylatynyn túsindirdi
Qoǵam • Búgin, 12:25
AQSh Memlekettik hatshysynyń kómekshisi Qazaqstanǵa keledi
Qoǵam • Búgin, 12:17
Túrkistan taýlarynda adasqan 4 adam qutqaryldy
Aımaqtar • Búgin, 12:08
Jeńildetilgen avtonesıe: 34 qazaqstandyq kólik aldy
Qoǵam • Búgin, 12:00
Qazaqstanda bıoqaýipterdi boljaý júıesi paıda bolady
Qazaqstan • Búgin, 11:57
Elimizde medısınalyq poıyzdar qaıta iske qosyldy
Medısına • Búgin, 11:48
Atyraýda jazǵy lagerge ótinishter Egov portaly arqyly qabyldanady
Aımaqtar • Búgin, 11:39
Aldaǵy kúnderi aýa raıy qandaı bolady
Aýa raıy • Búgin, 11:35
Reseı bankteriniń qazaqstandyq bólimshelerinde 9,2 mlrd teńge buǵattalǵan
Qoǵam • Búgin, 11:21
Ámir Maımuratov sporttyq quzǵa órmeleýden úzdik ondyqqa endi
Sport • Búgin, 11:14
Shymkentte er adam kópirden sekirmek boldy
Aımaqtar • Búgin, 11:02
Túrkistanda dárilik shóp qazǵan 23 sheteldik ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 10:52
Belgııada maımylsheshek aýrýyna baılanysty karantın engizildi
Álem • Búgin, 10:48
Qyrǵyzstan men О́zbekstanda qar jaýdy
Álem • Búgin, 10:30
Alıment tólemegen áke kóliginen aıyryldy
Oqıǵa • Búgin, 10:17
«Rýhanı qazyna – 2022» festıvali aıaqtaldy
Qazaqstan • Búgin, 10:14
Qazaqstandyq sportshy halyqaralyq týrnırde kúmis júlde aldy
Rýhanııat • Búgin, 10:00
Almaty oblysynda jaýyn saldarynan kóshelerdi sý basty
Aımaqtar • Búgin, 09:53
Koronavırýs juqtyrǵan 7 naýqastyń jaǵdaıy aýyr
Koronavırýs • Búgin, 09:47
Arnaıy komıssııa Shymkenttegi jarylystyń shyǵynyn eseptep jatyr
Aımaqtar • Búgin, 09:40
Qarjy • Búgin, 09:32
Elimizdiń birqatar oblysynda úsik júredi
Aýa raıy • Búgin, 09:18
Maımylsheshek aýrýy álemniń 14 eline tarady
Álem • Búgin, 09:06
Aımaqtar • Búgin, 08:42
Sport • Búgin, 08:40
Uqsas jańalyqtar