Astanadaǵy alǵashqy meshit

Maqalamyzdyń túp-tórkini Nur-Sultan qalasynyń mem­leket­tik muraǵa­tynda jatyr. Ata dinimizben alysqan keńes ıdeologııasynyń kesapatty sheshimderi tańbalanǵan qujattar kóptep kezdesedi. Biz taqyrypqa tuzdyq bolar aqparattardy ǵana ilikke aldyq. Ker­baqqan keńestik júıeniń qazaq hal­qy­na jasaǵan jamandyǵy janymyzǵa batty.

Aqmoladaǵy alǵashqy me­shit­ti qa­­rapaıym halyq «eski me­shit», «birin­shi meshit», «aǵash me­shit» dep ataǵan. Qurylysy 1838 jyly bastalady. Ony óz qa­ra­jatyna turǵyzǵan Qońyr­qul­­ja Qudaımendın sultan eken.  Esimi el ishinde áli kúnge deıin úl­ken qurmetpen atalady, ásirese baıyr­ǵy qala turǵyn­dary jaqsy bilse kerek.

1842 jyly ımamdardyń qol­daýymen osy meshit janynan dinı oqý orny ashylyp, bala­lar­ǵa shaǵataısha, arabsha oqý men jazýdy úıretedi. Ustazdar bir­le­sip Quran Kárimdi jattady. Oqý­shylarǵa qajetti oqýlyqtar men ki­taptardy ata-analary men týys­tary satyp alyp berip otyrǵan.

1843 jyly jergilikti musyl­man balalaryna sabaq bergen molda meshit janynan shaǵyn úı salady. Onyń bir­den-bir se­be­bi – qaıyrymdylyq dastar­qany. Alystan at terletip kelgen qonaqtar, kerýen-kóshter me­shit janyna aıaldap, as-sýyn ishken. Keıinnen izgi dástúr keń etek ja­ıyp, mańaıdaǵy aýyl tur­ǵyn­dary meshitti duǵa oqıtyn kór­nek­ti ǵımarattyń birine aınaldyrady. 

Áıtse de halyqtyń qýanyshy kópke uzamady. О́kinishke qaraı, dinı ǵımarat 1920 jyly otqa orandy. Qala arhıviniń bastamasymen 2019 jyly qazirgi Imanov kóshesine salynǵan úıdiń qasbetine memorıaldyq taqta ornatyldy.

Ornynda bar ońalar degendeı, órtengen ǵımarattyń ornyna qaladaǵy kásipkerler, aǵaıyn­dy Qosshyǵulovtar bastaǵan dáýletti adamdar, dindarlar bir­lesip, kúıgen qyzyl kirpishten jańa meshit salady. Ony halyq  «tas meshit» nemese «qyzyl meshit» dep ataǵan eken.

Aıtpaqshy, Aqmolada ekinshi meshit te boldy. Ony 1895 jyly qala baıla­rynyń biri, kó­pes Nurmuhammed Zabı­rov óz qa­ra­jatyna turǵyzdy. Qabyr­ǵa­lary­nyń túsine qaraı halyq ara­synda «tatar meshit» nemese «jasyl meshit» dep atalǵan bul aǵash meshit qazirgi Abaı kóshesi men Respýblıka dańǵylynyń qıy­lysynda ornalasqan eken.

Kóp uzamaı eki ǵımarattyń da tozyǵy jetedi. Alǵashqy meshit tarıhı-ólketaný murajaıyna paıdalanýǵa beriledi. Artynan 1940 jyly Konstantın-Ele­nınskıı shirkeýine aınalady. Odan keıin «Kazpıvo» zaýyty ornalasady. Ýaqyt óte, 1970 jyly ǵı­marat buzy­lyp, onyń ornyna kópqabatty úı turǵyzylady.

1930 jyldardyń aıaǵynda «jasyl meshit» te jabylady. Al­dymen munda Pıonerler úıi ornalassa, 1950 jyldary ǵı­ma­rat buzylyp, ornyna úsh qabat­ty turǵyn úı salynǵan. Qazir onyń qorshaýy ǵana saqtal­ǵan. Aldyńyzdan qaqpalar, tas tirek­ter, temir torlar ǵa­na shyǵady. Búginde «jasyl meshit­tiń» qor­shaýy qalanyń kıeli nysandar kartasyna engizilgen.

Osy rette taǵy bir derekke kóz tas­tasaq. Qalalyq ke­ńes jergilikti salyq tólen­begendikten ekinshi meshitti jap­qany týraly aıtylady. Biraq onyń jabylýy Oraza aıt me­rekesine tuspa-tus kelipti. Sodan moldalar halyq arasyn­da túsindirme jumystaryn júr­gi­zip, salyq tóleýge qajetti qara­jat jınaıdy. Osylaısha naqty sheshim bekitilmeı turyp, qalalyq keńestiń meshitti ha­lyq­qa qaıtarýdan basqa amaly qalmaıdy. Biraq kóp uzamaı salyq qyzmetkerleri óz degenine jetedi.

Jurttyń birligi qos meshit­ti birneshe jyl boıy qıraý­dan saq­tap qalǵan eken. Halyq­tyń rý­hanı hám mádenı ómi­ri­ne jol ashqan aıshyqty ǵı­ma­rat­tar jyldar almasa kele ıdeo­lo­gııa­nyń qurbany boldy. Dese de ata dinimizdiń aıbary bolǵan Al­lanyń úıi qanshama balanyń ǵumyryna rýhanı azyq bolǵany anyq.