Ádilettilik tarıfi

Joǵaryda keltirilgen negizgi sebepter týraly kóp aıtýǵa bolady. Desek te, solardyń ishindegi ulttyq qazba baılyǵymyzdy óndi­rý isine qatysty halyqty tolǵandyrǵan máse­le­ler jóninde óz oıymyzdy aıtsaq deımiz.

Jalpy, el azamattarynyń nemese olar­dyń edáýir bóliginiń ishki jan dúnıesine qozǵaý salǵan kez kelgen suraqqa qanaǵat­ta­narlyq jaǵdaıda jaýap berilýge tıis. Naq­ty­laı aıtqanda, aıtylǵan másele muqııat zerdelenip, sheshimi tabylýy kerek, bolmady degende máseleniń mán-jaıy jurtqa senimdi etip túsindirilgeni jón. Eger olaı bolmasa, qoǵam ishine syna qaǵylady. Al synanyń qaǵylǵan jerin bólip tastaıtyny belgili.

Bir aıta keter jaıt, halyq bilýge tıis jaǵ­daıattar qupııa ustalsa, onda qoǵamdy senimsizdik, kúmán torlaıdy. О́ıtkeni bul qupııalylyq negizinen urlyq-qarlyqty, tonaýdy, jymqyrýdy jasyrý úshin saqtala­ty­nyn jurt aıtpasa da túsinip keldi. Ta­ra­ta aıtqanda, Qazaqstan halqyn jyldar boıy mazalaǵan oılardyń, tushymdy ja­ýa­by berilmegen suraqtardyń negizgileriniń biri – jer qoınaýyn paıdalanatyn ınves­torlardyń barlyq is-qımylynyń ashyq bolmaǵanyna, atqarýshy bıliktiń bul sala­da­ǵy iske qatysty jumystardy halyqtyń kelisiminsiz júrgizgenine, saladan túsetin kiris­tiń tolyq aqparaty halyqqa qoljetimdi bol­maýyna jáne taǵy da basqa máselelerge qa­tysty boldy.

Sondaı-aq osy salada jumys isteıtin qazaqs­tandyqtardyń eńbek quqyqtarynyń laıyq­ty qorǵalmaýyna, sheteldik jumys­shy­larǵa qaraǵanda áleýmettik jaǵynan az qamtamasyz etilgenine baılanysty kóńil tol­maýshylyq ta qoǵamymyzdyń júregine shan­shýdaı qadalyp keldi. Bul máselege qa­tys­­­ty túıtkilderden de qoǵam beıhabar qa­lyp, jyldar boıy biteý jaradaı syzdaýmen bol­dy.

Sheteldik ınvestorlardyń qazaqstandyq ju­mysshylarǵa tóleıtin jalaqylaryna baı­lanysty ádiletsizdikter osy ýaqytqa deıin qanshama ret aıtylyp, kún tártibine shy­ǵarylsa da, atalǵan máseleniń sheshimin tappaýy atqarýshy bıliktiń sheteldik ınvestor­lar­men aýyz jalasyp, ámpeı-jámpeı bolyp, óziniń syryn aldyryp qoıyp, sonyń kesi­rinen eshteńe talap ete almaıtyn halge túskenin ańǵartady.

Máselen, keıbir kásiporyndarda saǵattyq tarıftik mólsherlemesi – jergilikti ınjenerge 568 teńge, al sheteldik qyzmetkerge 6 500 teńge kóleminde taǵaıyndalǵany jó­nin­de derekter bar. Osy ispettes jaǵdaı­lar búginde bilikti jastarymyzdyń óz elin­de maman retinde durys baǵalanbaı, so­nyń ke­sirinen shetel asyp ketýine basty sebep bolyp otyrǵanyn ishimiz sezedi. Bul jaıt elimizde tabysty jumys istep tur­ǵan sheteldik kásiporyndardan jergilikti qyzmetkerlerdiń eńbekaqysyn tóleý isinde ádiletti bolýyn tabandap talap etýimizdiń qajet ekenin uqtyrady. Iаǵnı tarıfter ádiletti túrde belgilenbegen. Munymen ǵana shek­­telmeı, el aýmaǵynda jer qoınaýyn paı­­dalanýshy sheteldik kompanııalardan sa­lyq tóleýlerinen bólek jergilikti turǵyn­dar arasynan ınjener, basshy mamandar da­ıar­laý­da, qyzmet kórsetý salasynda bir­les­ken kásiporyndar qurýdy, shıkizattyq ónimderdi qaıta óńdeýdi mindetteý máselesin qatań túrde talap etý mańyzdy. О́ıtkeni qa­zaq­standyq qoǵamdy otyz jyl boıy mazalap kel­gen negizgi túıtkilderdiń bir parasy osy má­­se­leler.

Táýelsizdigimizdiń alǵashqy jyldarynan bastap elimizde jumys istep kele jatqan shetel­dik kompanııalar kezinde quıǵan qar­­­jy­­laryn­­ ese­lep qaıtaryp alyp qana qoı­­maı, odan­ kóptegen ese paıda tapty. En­de­she elimiz­degi ınvestor kompanııalardyń mem­le­ketimi­zge ­qoǵamdaǵy qordalanǵan áleý­met­tik-eko­no­mıkalyq máselelerdi sheshý isin­de tolyq­­qandy kómektesýge tıis. Buǵan olar­dyń múmkindigi mol. Tek, sony zańdyq tur­ǵyda talap ete bilýimiz qajet. Sonda ǵana qo­ǵamdaǵy órekpigen kóńil kúı azdap bolsa da sabasyna túsedi.

Qoryta aıtqanda, búginde barlyq salada «Ádilettilik tarıfin» ornyqtyrý – qoǵam talaby bolyp otyr.