Eldi tyńdaýdyń úlgisi

Osy oraıda, buqarany basqarýdyń eń bıik minberinen aıtylǵan joǵarydaǵy sóz árıne oryndalýǵa tıis. Biraq qazirgi jaǵdaıda atqarýshy bılik uzaq jyl ámirshildik tártipke baǵynyp, tek oryndaýshylyq qabiletke ıek artyp, qoǵammen qatynas, buqaramen jumys, eldiń muńyn tyńdaý sııaqty keleli isterdi qojyratyp alǵan tárizdi. Ol úshin Abaı atamyz aıtqandaı, «nurly aqyl, jyly júrek, ystyq qaırat» kerek bolar. Biraq bundaı kemel qasıet kez kelgen sheneýniktiń boıynan tabylady degenge sený qıyn.

Endeshe, osyndaǵy joq senimdi ke­ti­re­tin, bılik pen buqarany bir-birine ja­qyn­das­ty­ra­tyn hám eldi qalaı tyńdaýdyń úlgisin aıtpaımyz ba? Atamyz qazaq jeke-dara qaýym bolyp qalyptasqan álimsaqtan beri eldi tyńdaý, kóptiń kóńilin tabý, buqaranyń kó­ke­ıindegi arman-ańsaryn bilýdi eń basty orynǵa qoıǵan. Basqany aıtpaǵanda, keshegi Ke­ńes zamanynyń ózinde eldi tyńdaıtyn, attandamaı-aq aýyl-aımaqty aralap, halyqtyń jaı-japsarymen tanysatyn tulǵalar boldy.

Sonyń biri – memleket jáne qoǵam qaı­ratkeri Ilııas Omarov. Osy kisi 1955-1959 jyl­dary Soltústik Qazaqstan oblysy partııa ko­mıtetiniń hatshysy qyzmetin atqarypty. Qaıratker aǵamyz bazbireýler tárizdi keń kabınette kómilip otyra bermeı, úzdiksiz el aralap, halyqtyń únine qulaq túrip, qoǵamnyń tamyr búlkilin baǵamdap, sodan qorytyndy shyǵarady eken.

«Sol jyldary astyq bitik shyqty. Jaı­qal­ǵan dándi shyǵynsyz jınap alý úshin jantalas bastaldy, – dep jazady óziniń esteliginde obkom hatshysy Omarov. – Kúzgi shabyspen birge Ortalyq komıtettiń kezekti plenýmy aýylsharýashylyq máselesine arnalatyn boldy. Men baıandama jasaýǵa bir aýdan, bir kolhozdy belgilep alyp jolǵa shyqtym. Aýpartkom hatshysymen kolhozdyń egin brıgadasyna keldik. Qulaqshynnyń bir qulaǵy tóbesine qaıyrylǵan, ekinshisi qulaǵy julynǵan bir qarııa kúrekpen bıdaı aýdaryp jatyr eken. Kelip amandastyq. Ol bizdi kisige sanamaı jumysyn jalǵastyra berdi.

 – Siz, – dedi, – shamasy jańa kelgen hatshy emessiz be? О́zim de solaı topshylap turmyn. Eki apta buryn radıodan sóılep, egindi oraq, shalǵymen shabý kerek degenińizde ózińizdi aqymaq pa dep edim. О́ıtkeni bul kúngi egin jekeniń ekken egini emes. Ony qol oraqpen qalaı shabamyz. Eki kún buryn taǵy da radıo­dan sóılep, lobogreıkalardyń qalqanyna kıiz qaǵyp, jumsartyp shaýyp kele jatqanda egindi shópke japyrmaı, alaqanǵa salǵandaı qulatý jolyn usyndyńyz. Jyǵylyp jatqan egindi qarsy jaǵynan shabý ádisin keı jerde qoldanyp jatqanyn habarladyńyz. Sonda men: «Bizge aqymaq emes, aqyldy basshy kelgen eken dep súısindim. Iá, balam, jolyń bolsyn», – dedi.

Men BKP(b) Ortalyq komıteti plenýmy bolǵanyn, aýyl sharýashylyǵy týraly arnaıy qaýly qabyldanǵanyn, osyǵan baılanys­ty kolhoz ortalyǵynda bolatyn jınalysta baıandama jasaıtynymdy aıtyp, qarttyń jınalysqa kelýin ótindim.

– Joq, – dedi qart. – Men saýatty adam­myn.­ Qaýlymen de tanyspyn. Biraq qazirgi bastyqtar máseleni oryndy kóteredi de, aıaǵyn urandatyp tastaı salady. Eger siz baıandamańyzda ana qaýlyny bizdiń kolhoz kóleminde qalaı qoldanýdy naqtylap berseńiz, quba-qup. Áıtpegende, bári beker. Siz aıypqa buıyrmańyz, men jınalysta emes, myna qyrman basynda turǵanda qoǵamǵa kóbirek paıda keltiremin...

Qart maǵan kóp oı saldy. Men kolhoz ortalyǵyna kelip, baıandamamdy shyt jańa qaıta qarap, árbir isti naqtylaýǵa tyrystym. Burynǵy baıandamam, qart aıtqandaı, jal­py­­lama bolyp ketken eken. Ábden ábigerge tús­tim. Aqyry jıyn sátti ótti, baıandamam jurt­qa unady. Osylaı qarapaıym bir qarııa­nyń aqyly men tájirıbesin tyńdaýdyń arqa­syn­da isim júıesin tapty».

 Qazaq halqy «El ishi – óner kenishi» dep beker aıtpaǵan ǵoı. Halyq arasynda, el ishinde istiń júıesin biletin, hatshyǵa jón siltegen qarııa sııaqty adamdar áli de barshylyq. Átteń, olardy tyńdaıtyn Ilekeń sııaqty parasatty «qulaq» bolsa edi.