Turǵyn úı: Jónsiz ósken baǵa jóndemge kele me?

«Dollarmen arzan, teńgemen qymbat»

Sońǵy úsh jylda turǵyn úı salasy mazań kúı keship tur. Koronavırýs jaǵdaıynda sharshy metrdiń quny kúrt tómendese, odan keıingi kezeńde baǵa san qubyldy. Al qazir baspananyń baǵasyn toqtatý tipten qıyndap ketti. Onyń quny kún saıyn ózgerip tur. Arzandaǵan joq. Qymbattap barady. Sarapshylar turǵyn úı baǵasynyń ósýine kóptegen faktor áser etip otyrǵanyn aıtady. Buǵan dollar baǵamynyń ósýi, qurylys materıaldarynyń qymbattaýy, Reseıge salynǵan sanksııalar ǵana emes, bas­panaǵa degen suranystyń kúrt artýy da aıtarlyqtaı áser etken.

Ulttyq statıstıka bıýrosynyń habarlaýynsha, Qazaqstanda turǵyn úıdi satyp alýshylar sany ótken aıda kúrt artyp, aqpan aıymen salystyrǵanda 45,66%-ǵa kóbeıgen. Bir aıdyń ózinde 67,8 myń nysan satylǵan. Sonyń 49 844-i
 pá­ter bolsa, 17 957-si – jer úı. Osy­laısha, ótken naýryz aıynda suranys­tyń joǵary bolýyna baılanysty tur­ǵyn úı baǵasy buryn-sońdy bolma­ǵan kórsetkishpen sharyqtap, bastapqy na­ryqtaǵy bir sharshy metrdiń quny orta eseppen 408 950 teńgeni quraǵan. Aqpan aıy­men salystyrǵanda bul kórsetkish 21 170 teńgege artyq jáne sońǵy birne­she jylda bolmaǵan rekordtyq ósim eken.

Jyljymaıtyn múlik baǵasyna apta saıyn sholý jasap otyratyn krisha.kz ınternet resýrsynyń málimetinshe, turǵyn úılerdiń qymbattaýy jaǵynan Nur-Sultan, Atyraý, Kókshetaý qalalary aldyńǵy orynda tur. Bas shahardaǵy eń joǵarǵy jyldyq ósim 26,6%-dy qurasa, Kókshetaýda – 21,6%-ǵa jetken.

Turǵyn úı salasyn zerttep júrgen táýelsiz sarapshy Aıbar Oljaevtyń pikirine súıensek, bıylǵy birinshi toq­san­daǵy baspananyń qymbattaýyna bir­neshe faktor sebep bolǵan. Onyń ishin­de obektıvti jáne sýbektıvti fak­tor­­lar da bar. «Basty faktor retinde naý­­ryzdaǵy ósim, Reseıdiń Ýkraınaǵa qa­tys­ty agressııasy jáne sonyń saldarynan bolǵan rýbl baǵamynyń, onyń arty­nan birden teńge baǵamynyń edáýir qul­dyraýyn atap ótýge bolady. Sonyń áse­rinen turǵyn úı naryǵyndaǵy baǵa da qarqyndy ósti. Oǵan eki sebep bar: teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy parıteti álsiredi de, satýshylar baǵany valıýtaǵa shaqtap qaıta eseptedi. Ekinshisi, qundy qaǵazdar naryǵyna qatysty pessımızm oryn alyp, ınvestorlardyń birazy aq­shany saqtap qalý úshin jyljymaı­tyn múlik naryǵyna oraldy. 2012 jyldan beri tarıhı turǵydan qarasaq, Qazaqstandaǵy turǵyn úı baǵasy dollarmen eseptegende, kerisinshe arzandap keldi. Al teńgeleı óte qatty ósti. Sondyqtan baspana naryǵyndaǵy baǵa ósiminiń kýrs korreksııasy jáne ınflıasııamen tikeleı korrelıasııasyn baıqaýǵa bolady», deıdi sarapshy.

Onyń aıtýynsha, ınflıasııa taýar, qyzmettiń qymbattaýynan paıda bo­la­dy. Qurylys kompanııalary da úreıge boı aldyryp, baǵa ornatýda agres­sıvti saıasat ustanǵany baıqalady.

«Qu­rylys materıaldarynyń qym­bat­taý effektisi – bir aıdyń ishinde bilin­beıtin, kem degende jartyjyldyq sıkly bar qubylys. Sondyqtan osy qymbattaýǵa qurylys kompanııalary «materıal qymbattap ketti» degen sebep aıtsa, ol sózderine senbes edim. Sonymen birge teńge baǵamynyń alǵashqy shoktan ary­lyp, qazir turaqtanyp kele jat­qa­nyn aıtýǵa bolady. Al osyny kóre otyryp, qurylys salýshylar baǵa ósýin tejeı me? Ony aıtý qıyn», deıdi A.Oljaev.

«Ár sharshy metrge esebimiz ázir»

Qazirgi tańda jańadan bastalǵan qu­ry­lystyń baǵasy ǵana emes, aıaqta­lýǵa jaqyn nysandardyń da quny sha­ryq­taǵany belgili. Qazaqstan Qury­lys­shylar odaǵy naryqtaǵy jaǵdaıǵa baılanysty baǵanyń ósýi zańdy dep esepteıdi. «Qurylys salýshylar apta saıyn, aı saıyn naryqtyń jaǵdaıyn baǵamdap, soǵan saı shyǵynyn eseptep, baǵany ózgertip otyrady. Biraq eshkim de sharshy metrdiń qunyn qoldan ósirmeıdi. Sizder durys túsinińizder: qurylys degen tek qurylys materıaldarynan qu­ra­lmaıdy. Onda myńdaǵan adam eńbek etedi. Olardyń jalaqysy bar. Onyń ústine qurylys materıaldary, janar-ja­ǵarmaı, elektr qýaty – báriniń de baǵa­sy qymbattap jatyr. Bulardyń da qury­lysqa qatysy bar. Onsyz nysan kóterilmeıdi ǵoı. Sondyqtan qurylys salýshylar baǵany qoldan ósirip otyr degen oıdan aýlaq bolǵan jón. Qazirgi tańda Qazaqstannyń ózinen shyǵatyn ma­terıaldar da qymbat. Tas, qum baǵa­sy­nyń ózi 5-6%-ǵa ósti. Munyń bári qurylystyń sharshy metriniń baǵasyna áser etedi. Dollardyń baǵasy túskenimen turǵyn úı quny arzandamaıdy», deıdi Qurylysshylar odaǵynyń tóraǵasy Talǵat Erǵalıev.

Onyń aıtýynsha, baspana baǵasy endi túsedi dep úmittenýdiń reti joq. Qazir onyń quny aı saıyn 5-6%-ǵa qym­battap otyr. Bul qarqyn óspese, tómen­demeıdi. Álbette, baǵany turaqty ustaýdyń joly bar. Ol úshin qurylys salasyndaǵy básekelestikti damytyp, salany daǵdarystan alyp shyǵý sharalaryn qazirden qolǵa alý kerek. Osy jaǵynan qurylys kompanııalaryna memleket demeý kórsetýge tıis.

«Qurylys – qashanda el ekonomı­ka­synyń qozǵaltqysh kúshi. Byltyr bul salada 641,4 myń adam eńbek etti. Qazir bul qarqyn baıaýlap, qurylys sala­­syndaǵy kórsetkish tómendeı bas­ta­dy. Sondyqtan Úkimetke jedel túr­de daǵdarysqa qarsy sharalardy qolǵa alýdy usynamyz. Qazaqstannyń bar­lyq aýmaǵynda ınfraqurylymdyq joba­lardy júzege asyrý úshin bıyl mem­le­kettik tapsyrystardy 1,2-1,5 trln teńge deńgeıinde eseleý qajet. Halyqqa ar­nalǵan ıpotekalyq nesıelerdi qaıta­dan qalpyna keltirgen jón. Bank kredıt­te­ri boıynsha memlekettik sýbsıdııany jal­ǵastyrý qajet. Bul elge de, qurylys salýshylarǵa da tıimdi bolar edi», deıdi T.Erǵalıev.

Sarapshynyń aıtýyna qaraǵanda, memle­kettiń qatysýymen salynatyn qu­ry­lys pen kommersııalyq baǵyttaǵy ny­san­dardyń baǵasynda aıtarlyqtaı aıyrmashylyq bar. Sebebi memleket tapsyrys bergen kezde qurylystyń jobasynan bastap, jer teliminiń baǵasyn, ınjenerlik jelilerdi, abattandyrý shy­ǵyndaryn qosa esepteıdi. Al kom­mersııalyq turǵyn úıdi salý shy­ǵyn­dary – tek qurylys salýshynyń moı­nynda. Ári olar obektini satqan kezde tek turǵyn úıge jatatyn sharshy metrdi ǵana sata alady. Podezder, lıftiler, turǵyn úı emes jaılardy sata almaıdy. Memlekettiń aralasýymen salynyp jatqan úılerdiń kommersııalyq baspanalardan 20%-daı arzanǵa satylatyny sondyqtan, deıdi T.Erǵalıev. «Qu­ry­lystan habary az azamattar tur­ǵyn úıdi qymbattatyp jatyr dep qu­ry­­lys kompanııalaryn aıyptaıdy. Shyn­týaıtynda, biz ár sharshy metrge qos­qan baǵamyzǵa jaýap bere alamyz. Ár obekti úshin esebimiz daıyn. Eshkim shar­shy metr baǵasyn jaıdan-jaı ósirip otyrǵan joq», deıdi ol.

«Tabys tappasa tam salmas edi»

Al elordadaǵy qurylys kompanııa­lar­dyń birinde óndiristik-tehnıkalyq bólimniń ınjener-smetashy bolyp ju­mys isteıtin Bektaı atty azamat (aty-jónin kórsetpeýdi ótindi – avt.) qurylys kom­panııalary eki ese paıda tappasa, qu­ry­lys salmaıtynyn aıtady.

«Qazirgi tańda elordalyq qurylysty salýdyń bir sharshy metri ortasha eseppen 500 dollar dep esepteledi. Munyń ishine jerdiń quny da, beton da, kirpish te, lıfti de, ishki, syrtqy qaptaý, árleý ju­mystary da, ınjenerlik jelileri de – bári kiredi. Mysaly, 1 myń sharshy metr nysan salynsa, barlyq shyǵyndy osy sharshy metrge bólemiz, sonda qury­lys­tyń ózindik quny shyǵady», deıdi smetashy-maman.

Eger qazirgi salynyp jatqan turǵyn úı qurylysynyń bir sharshy metrin maman aıtqan baǵamen eseptesek, onda quny shamamen 225 myń teńge (dollardyń teńgege shaqqandaǵy qazirgi baǵamy 451 teńge dep eseptesek) bolyp tur. Al onyń naryqtaǵy baǵasy odan eki esedeı qym­bat deýge bolady. «Qurylys ta – iri bız­nes. Qurylys salýshylardyń odan paıda kórýi zańdy. Biraq keıde olar baǵany tym sharyqtatyp jiberetinin kórip júrmiz. Jurtshylyqqa túsinikti bolý úshin 2019-2021 jyldary salynyp bitken bir turǵyn úıdiń qunyn sanap bereıin. Qurylystyń jalpy quny – 7 mlrd teńgeni qurady. Kólemi – 55 myń sharshy metr. Bastapqy kezde qurylystyń ár sharshy metriniń ózindik quny 127 273 teńgege (7 mlrd teńgeni 55 myń sharshy metrge bólsek, osy baǵa shy­ǵady) baǵalandy. Sol jyldary qury­lys materıaldarynyń baǵasy onsha óse qoıǵan joq. Demek, sharshy metrdiń quny da asa ózgermedi. Biraq qurylys kom­panııasy turǵyn úıdi salyp bitken kezd­e onyń sharshy metrin 390-450 myń teńge aralyǵynda satty. Osylaısha, kom­pa­nııanyń bir qurylystan kórgen paıdasy shamamen 23 mlrd-tan asty», deıdi maman.

Iá, qurylys salasy qazir ári-sári kúı keshýde. Qarapaıym halyq baspana baǵasy qymbat dese, qurylys salýshylar kerisinshe osy salanyń qarqyny baıaýlap ketti dep dabyl qaǵýda.

«Lobbımen shuǵyldanatyn uıymdarǵa sene bermegen jón»

Qazaqstan Qurylysshylar odaǵynyń málimetinshe, búginde memlekettik ınvestısııa esebinen salynyp jatqan 286 qurylys nysany jumysyn toq­tatqan. Onyń 84-i jobalardyń qym­bat­taýyna baı­lanysty qyzmetin ári qaraı jalǵa­s­t­yra almaı otyr. Son­dyq­tan memleket dereý qajetti sharalardy qolǵa almasa, onyń salqyny ásirese, ma­myr aıynan bastap qatty sezilýi múm­­kin. Alaıda keı­bir sarapshylar mu­nymen kelispeıdi.

«Bizdegi qurylys salasyndaǵy menedjerlerde masyldyq prınsıpi basym. Memleket bizge kómektessin, sebebi biz jumys taýyp berip otyrmyz deıdi. Birinshiden, olardyń jumysshylary memleket múddesi úshin emes, sol kompa­nııa­nyń bıznes múddesine jumys istep jatyr. Qurylys kompanııasy memleketten kómek suraıtyndaı, sol memleketke tegin páterler berip jatqan joq. Baǵany ustap turýda janashyrlyq tanytyp jatqany da shamaly. Qazaqstandyq óndiristi kúsheıtýge, ımportty almas­tyrýda qurylys sektorynda eshqandaı alǵa jyljý baıqalmaıdy. Osy oraıda qurylysshylardyń memleketten kómek surap, talap qoıatyn eshqandaı moraldyq quqyǵy joq dep oılaımyn», deıdi táýel­siz sarapshy A.Oljaev.

Sarapshynyń pikirinshe, iri qurylys kompanııalarynyń ózderi bas bolyp, «Qurylys salýshylar qaýymdastyǵy», «Qazaqstannyń qurylysshylar odaǵy», «Qurylys salasynyń odaǵy» syndy eń kemi úsh qoǵamdyq uıym quryp alyp, lobbımen aınalysyp jatqanyn, sońǵy kezderi tipti shantaj rıtorıkasyna kósh­kenin aıqyn baıqaýǵa bolady.

«Shynymen de, olardyń jaǵdaılary nashar ma? Onda aýdıttelgen qarjylyq esebi, býhgalterlik balanstary qaıda? Ondaı qujattaryn eshqashan ashyq ja­rııa­laǵan emes. Biraq biz eń iri úsh qu­rylys kompanııasynyń 2021 jyldyń qorytyndysy boıynsha sýpertabys tapqanyn jaqsy bilemiz. Jáne ár shar­shy metrine olar qoıyp otyrǵan ba­ǵa­nyń kem degende 40 paıyzy aksıo­ner­lerge tabys retinde túsip otyr. Sondyqtan olar­dyń baǵany kem degende 40 paıyzǵa túsi­re alatyn áleýeti bar», deıdi ol.

Sarapshynyń aıtýynsha, memleket qurylys kompanııalaryna naryqtaǵy oıyn erejesin, zańnamany básekelestik jaǵ­daıynda bıznes damı alatyndaı qylyp rettep berýi kerek. Odan ári ara­la­sýdyń keregi joq. «Qurylys – taza na­ryq. Basynda-aq solaı bolǵan. Qazir ony qurylysshylar sýbsıdııalanatyn salaǵa aınaldyryp, memleketti de, ha­lyq­ty da birdeı «emgisi» keledi. Eger bir kompanııa jabylyp, bankrottyqqa ushy­rap jatsa, ol – naryq jaǵdaıy. Onyń ornyna mindetti túrde basqasy keledi. Sondyqtan memlekettik organdarǵa qu­ry­­­lysshylar quryp alǵan túrli odaq­tar men qaýymdastyqtyń sózderine ere be­rý­­diń qajeti joq. Onymen birge, olar­dyń qazir «Úleskerlik qatysý týraly» za­ńdy qonyshtan basyp, buzyp otyr­ǵa­nyn eskerip, halyqtan «brondaý» degen syltaýmen aqsha jınap otyrǵan áre­ket­teriniń aldyn alý qajet», dep sózin túıindedi A.Oljaev.