Jeke tulǵanyń shoty baqylaýǵa alyna ma?

Qarjy mınıstrliginiń Mem­lekettik kirister komıteti kásip­kerlik qyzmetti júzege asyrýdan tabys tabý belgileri bar bank operasııalaryn anyqtaý maqsatynda onyń ólshemsharttaryn belgilep, «Elektrondy úkimet» portalynda kópshiliktiń talqylaýyna usynǵan edi. Bul talqylaý bıylǵy aqpan aıynan beri júrgizildi. О́lshemsharttar eki aıdyń ishinde pisip-jetilip, ábden elekten ótti deýge bolady. Búginde osyǵan qatysty Qarjy mınıstriniń buıryǵy shyqty. Biraq bul barlyq jeke tulǵanyń shoty baqylaýǵa alyndy degen sóz emes. Másele – basqada. Biraq halyqtyń kúmándanatyn da jóni bar.

Áńgimeni áriden bastasaq, dúnıe júzin dúrliktirgen koronavırýs kezinde halyqtyń sıfr­ly saýattylyǵy kúrt artqany belgili. Tipti Úkimet qabyldaǵan sıfrlandyrý baǵdarlamasynyń ózi mundaı tabysqa jetkize almaǵan edi. Halyq eshqaıda shyǵa almaı, úıinde jipsiz baılanǵannan keıin onlaın qyzmetterge degen suranys kúrt artty. El de jaǵdaıǵa qaraı beıimdelip, úıde otyryp-aq birtalaı qujatty resimdeýge kóshti.

Eshqandaı bank kartasyn us­tap kórmegen, bankte jeke shoty bolmaǵan turǵyndardyń ózi osy ke­zeńde jappaı bank kartasy júıe­­­sine qol jetkizdi. Sondaı-aq buryn qolma-qol saýda jasaǵandy táýir kórgen jurtshylyq ınternet arqyly tólem jasaý tıimdi eke­nine kóz jetkizdi.

Osylaısha, mobıldi tólem júıesi de buryn-sońdy bolmaǵan jyldamdyqpen damydy. Al qol­ma-qol aqshasyz tólemder kó­leń­­keli ekonomıkanyń qysqa­rýy­na da yqpal etetini sózsiz. Osy urymtal sátti qalt jibermegen Úki­met kásip­kerlerdiń mobıldi qo­­symshalaryn da baqylaýǵa alyp, tutynýshylardan túsetin aqsha aýda­rymdaryn fıs­­kal­dan­dy­rý máselesin sheshe qoıdy. Byltyr jyldyń basynen beri qozǵalǵan bul máseleni halyq basynda kúmánmen qa­byl­­d­ap, jeke tulǵalardyń mo­bıl­di aýdarymdaryna da sa­lyq salynady dep túsindi. Biraq tıisti vedomstvo ókilderi mo­bıl­dik bank qosymshalary ar­qy­ly aqsha aýdarǵan qarapaıym qa­zaq­stan­dyq­tarǵa salyq salynbaıdy, ózge­ris tek kásipkerlerge ǵana qa­tysty ekenin málimdedi.

Aradaǵy bir jyldaı ýaqyt ishinde endi jeke tulǵalardyń mo­bıl­di aýdarymdaryna qa­tysty sóz qozǵala bastady. Kásip­ker­lerdiń shotyna monıtorıng júrgizilgennen keıin qarapaıym halyqtyń kúmándanýy da oryndy.

Memlekettik kirister komı­te­tiniń jaqynda taratqan habarla­ma­synda kásipkerlik qyz­metke arnalmaǵan shottardy paıdalanyp, tabys alý belgilerin anyq­taı­tyn ólshemsharttar belgi­len­­geni aıtyldy. Qarapaıym tilmen tú­sin­dir­sek, keıbir kásip­ker­ler tabysyn jasyryp, jeke tulǵa retinde shot ashyp, mo­bıl­di aýdarymdar qabyldaýy múmkin. Buǵan basty sebep – jeke tulǵalardyń mo­bıldi aýda­rym­da­­ryna salyq sa­lyn­baıtyny jáne baqylaýǵa alyn­baı­tyny. Son­dyqtan sa­lyq or­gandary bir adam­nyń­ kún s­aıyn birneshe adamnan aýda­­rymdardy uzaq ýaqyt boıy qabyldaýyn kásipkerlik qyzmettiń belgisi retinde qa­rastyrmaq. Ony anyq­taý mynadaı ólshemshartpen júrgiziledi: eger bir jeke tulǵanyń shotyna qatarynan kúntizbelik 3 aıdyń ishinde 100 jáne odan da kóp ártúrli adamnan aqsha aýda­ryl­sa, onda bul «kásipkerlik qyz­met­ten tabys tabý belgisi bar» bolyp sanalady. Demek, sizdiń mobıldi qosymshańyzǵa kúnine kemi eki ártúrli adam aqsha aýdar­sa jáne bul úsh aı qata­rynan jal­ǵas­sa, onda siz jasy­ryn túrde kásipkerlikpen aınalysyp júr­gen adam bolyp shyǵasyz. Onda mem­le­ketke salyq tóleýge týra ke­le­di. Tipti aıyppul qaras­ty­rylýy da múmkin.

Biraq bul ólshemshartqa bola alańdaýǵa negiz joq. О́ıtkeni sa­lyq organdary ózderi bul qyz­­metti baqylaýyna almaıdy. Olar­ǵa málimetti ekinshi deń­geıli bank­ter beredi jáne de­rekterdi bank­ter salyq organdaryna dál qazir ustatqaly turǵan joq. Salyq ko­deksi sheń­be­rinde qolda bar sanattardy tolyqtyra otyryp, 2025 jylǵa deıin kezeń-kezeńimen jú­zege asyrmaqshy: I kezeń bo­ıynsha (2022 jylǵy 1 qańtardan 2023 jylǵy 1 qańtarǵa deıin) aldymen memlekettik qyzmetshiler men olarǵa teńestirilgen adamdar men olardyń jubaılarynyń aqsha aýdarymdary baqylanyp, ondaǵy málimetter salyq organdaryna jiberiledi. II kezeńde (2023 jylǵy 1 qańtardan 2024 jylǵy 1 qańtarǵa deıin) bıýdjet salasynyń qyzmetkerleri men olardyń jubaılary, sondaı-aq kva­zımemlekettik sektor sýbek­ti­leriniń jumyskerleri men olar­dyń jubaılary boıyn­sha má­limetter beriledi; III kezeń (2024 jylǵy 1 qańtardan 2025 jylǵy
1 qańtarǵa deıin) zań­dy tulǵa­lar­dyń basshylary, qu­ryl­­taıshylary (qatysý­shy­la­ry) jáne olardyń ju­baılary, dara kásipkerler jáne olardyń jubaılary týra­­ly maǵ­lu­mattar alynady.

Al tórtinshi kezeńde­ (01.01.2025 j. bastap) ha­lyqtyń qal­­­­ǵan sanattary boıynsha derek­ter anyqtalady. «Bul buıryq­tyń jeke tulǵalardyń, adal sa­lyq tóleýshilerdiń jeke aýda­rym­daryna qatysy joq jáne kezeń-kezeńimen júzege asy­ry­la­tyn qujat Qazaqstan Res­pýb­lıkasy zańnamasyndaǵy normalardy saqtaýǵa jáne salyq tó­­leý­den jaltarýdyń aldyn alý­ǵa baǵyttalǵan», delingen Mem­­le­ket­tik kirister komı­te­ti­niń ha­bar­­lamasynda.