Jer-Ana qunary

Bul ortada mıllıondaǵan tirshilik túrleri meken etedi. Topyraqta bıologııalyq ártúrlilik bolmasa adamzat Jerden túbinde aıyrylyp tynady. Munyń dáleli retinde bedeldi ǵalymdar men halyqaralyq uıymdarynyń tómendegi málimetterin keltire keteıik. Máselen, álem turǵyndaryna búkil jer betindegi aýylsharýashylyq topyraǵynyń qunarlylyǵynyń joıylyp bitkenine deıingi 40-45 jylda bar bolǵany 80-100 ret qana egin jınaýǵa múmkindik bar kórinedi. 2045 jyly álem halqynyń sany 9,3 mlrd adamǵa jetip, al azyq-túlik óndirý qazirge qaraǵanda 40% kemıdi eken. Demek ol azyq-túliktiń jetispeýi jahandyq sıpatqa ıe bolady degen sóz. Onyń arty búkil álemdi jaılaǵan azamattyq soǵysqa ulasyp ketýi ábden yqtımal. О́ıtkeni búginde álem topyraqtyń joıylýy sııaqty problemamen betpe-bet kelip otyr. Onyń bas­ty sebebi topyraqtaǵy organıkalyq zattar azaıyp, ol qumǵa aınalyp bara jatqanynda. Topyraqtaǵy organıkalyq zattardyń qalyp­ty mıneraldyq quramy 3-6% nemese onyń tipten joıylyp ketpesi úshin eń quryǵanda 3% organıkany quraýy qajet eken. Qazirdiń ózinde Jer sharyndaǵy aýylsharýashylyq jerleri qatty qunarsyzdanyp ketken. Álemniń kóptegen elinde sońǵy 100 jyl ishinde topy­raqtyń joǵarǵy qabatynyń 50%-dan astamy joıylypty. Demek barǵan saıyn qo­rektik zattardyń deńgeıi aıtarlyqtaı tó­men­deýde. Búginderi, álem turǵyndary HH ǵa­syrdyń basyndaǵyǵa qaraǵanda birdeı taǵam­nan mıkroelementterdi 90%-ǵa kem alatyn kórinedi. Jerdiń 30-40 sm qabatyndaǵy mıkrobty tirshilik bizdiń tirshilik etýimizdiń negizi bolyp tabylatynyn túsinbegenimizden, ómirdi jasaıtyn, ony nurlandyratyn sıqyrly kúshtiń óz aıaǵymyzdyń astynda jatqandyǵyna moıynsunbaýdamyz. Sóz bolyp otyrǵan topyraqtyń joǵarǵy qabaty planetadaǵy tiri organızmderdiń 87%-nyń ómir súrýine negiz bolyp otyrǵanyn da umytpaǵan jón. Olaı bolsa, Jer-Ana – tiri organızm. Munymen eshkim talasa almaıtyn shyǵar.

Endeshe Jerdi qalaı bolsa solaı aıaýsyz jyrtyp, «sólin» qaldyrmaı paıdalanýdyń ornyna aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa shynaıy basymdyq bergen abzal. Sonda ǵana shartty túrde alǵanda, jerge «kóleńke» bolýǵa jáne mıkrobty ómirdi saqtap qalýǵa jaǵdaı týady. Iаǵnı bul jerde áńgime shóptiń, ósimdikter­diń, butalar men aǵashtardyń jáne basqalar­dyń kóleńkesi týraly bolyp otyrǵandyǵy túsinikti shyǵar. Ol úshin topyraqtyń joǵarǵy qabatyn qutqarýǵa baǵyttalǵan saıasatty jáne qalyptasqan jaǵdaıdy ózgertýdiń mańyzy zor. Sonda ǵana bizge deıingi urpaqtan qalǵan osy murany saqtap, ony óskeleń urpaqqa tiri topyraq retinde tapsyrýymyz qajet. Eger taǵy da 30 jyl áreketsiz otyra bersek, onda bıoártúrlilikti qalpyna keltirý úshin taǵy eki ǵasyr kerek bolary anyq.

Qazaqstanda 270,1 mln gektardy quraıtyn jer resýrstarynyń orasan qory bar dep maq­tanamyz. Alaıda elimizdiń egistik jer­lerindegi topyraqtyń qunarlylyǵynyń kúrt tómendep, gýmýs quramy joǵary egistik jerler kólemi 2014 jylǵy derekter boıynsha 1,6 mln gektardan 255,5 myń gektarǵa deıin aza­ıyp ketkendigine onsha kóp kóńil bólmeımiz. Sondyqtan Memleket basshysy Q.Toqaev elimizdiń jańa ekonomıkalyq baǵytynyń negizgi jeti qaǵıdatynyń biri retinde ekonomıkany jasyldandyrý men qorshaǵan ortany qorǵaýdy atap kórsetti. Sebebi memleket aldynda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik ónimderimen ózin-ózi qamtamasyz etý maqsaty tur. Ol úshin orta merzimdi perspektıvada ekonomıkalyq ósim barǵan saıyn jasyl bolyp, onyń tereń dekarbonızasııanyń negizi qazir­den bastap qalanýǵa tıis. Qazaqstan mun­daı ǵalamdyq úrdisten shet qalmaı, mem­­lekette bıologııalyq ártúrlilikti saq­taý men ony utymdy paıdalanýdyń uzaq mer­zim­dik josparlaryn júzege asyrýy qajet. Mek­tepter men joǵary oqý oryn­darynda eko­lo­gııalyq tárbıe berýge tıis­ti kóńil bóli­nip, qoǵamdaǵy ekologııalyq qun­dy­lyq­tar­dy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan jumys­tar júıeli túrde júrgizilgeni durys. Bul shara­lardyń adamdardyń qyzmet áreketi árda­ıym topyraqtyń qunarlylyǵyn arttyra ber­meıtindigin túsiný negizinde iske asyrylǵany jón bolar edi. Jer-Ananyń qoınaýyna tapsyrylǵanynsha ony aıalap, qorǵaı bilgeni abzal. Jerdi basyp, onyń qýatyn alyp aman-esen júrgenimizge shúkir. Jermen baılanysý arqyly sanamyzdy, ózimizdi ózgertip, ómiri­mizdi osy turǵyda saralap, tynys-tir­shi­ligimizdiń ekologııalyq tazalyǵyn qamtamasyz etýge umtylǵanymyz jaqsy.