Jemqorlyq statıstıkasy

Árıne, sybaılas jemqorlyq elimizdiń qaı salasyn bolsyn shyrmaýyqtaı shyrmap alǵany anyq. Sondyqtan da áshkerelengen korrýpsııalyq qylmystar sanynyń birshama kóbeıgenine qarap, qoǵamdaǵy osy teris qubylys tipti beleń alyp bara jatyr dep baı­balam salý qısynsyz sııaqty. Muny ańshy­lardyń ańǵa shyǵyp, bir kókjaldy atyp ákelgenine qarap: «Dalada qasqyr kóbeıip bara jatyr», dep orynsyz oıbaı salýǵa uqsastyrýǵa bolar. Sebebi, keń-baıtaq dalada boı tasalap júrgen ıt-qustyń sany qansha ekenin eshkim bilmeıtini sekildi, «adam alasy ishinde» bolǵandyqtan, elimizdegi jemqorlardyń sanyn da eshkim bilmeıdi. Al keıingi kezde sybaılas jemqorlyq qyl­mystardyń jıirek ashylýyn Memleket basshysynyń talap etýine oraı Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigi men basqa da quqyq qorǵaý organdarynyń kor­rýpsııamen kúresti kúsheıtkenimen baıla­nystyrǵan jón shyǵar.

Degenmen, óńirlerde jylda áshkerelenip jatqan jemqorlyq qylmystar úrdisine qarap, olardaǵy korrýpsııa deńgeıin ańǵarýǵa bolatyn sııaqty. Bul rette Almaty, Nur-Sultan qalalary men Qaraǵandy oblysy turaqty túrde «kósh bastap» keledi deýge bolady. Máselen, «ońtústik astanada» byltyrǵy birinshi toqsanda 70 jemqorlyq qylmys áshkere bolsa, bıylǵy sáıkes merzimde 89-ǵa jetken. Elordada bul jónindegi kórsetkish ótken jyly da, bıyl da 71 bolǵan. Kómirli óńirde byltyrǵy úsh aıda – 72, bıylǵy sáıkes kezeńde 64 korrýpsııalyq qylmys tirkelgen. Al Almaty oblysynyń quqyq qorǵaý organdary bıyl korrýpsııamen kúres qarqynyn aıtarlyqtaı arttyrǵan. Munda byltyrǵy birinshi toqsanda 39 jemqorlyq qylmys áshkerelengen bolsa, bıyl 83-ke deıin sharyqtapty. Sondaı-aq Shyǵys Qazaqstan (59), Túrkistan (57), Atyraý (47), Mańǵystaý (36), Aqmola (24), Soltústik Qazaqstan (24) oblystarynda da áshkerelengen korrýpsııalyq qylmystar byltyrǵy sáıkes kezeńmen salystyrǵanda edáýir kóp.

Paraqorlyqty áshkereleý isi de byltyrǵy birinshi toqsandaǵymen salystyrǵanda 31,5 paıyzǵa artyp, 349-dan 459-ǵa deıin jetken. Ásirese Almaty oblysynyń paraqor sheneýnikteriniń «joldary bolmaı», byltyr­ǵy úsh aıda 28-i ustalsa, bıylǵy sáıkes ke­zeńde 67-si qolǵa túsken. Jetisýlyq quqyq qorǵaýshylardan Almaty qalasyndaǵy árip­testeri de qalyspaýǵa tyrysyp, úsh aı ishinde 57 paraqordyń qoldaryna kisen sal­ǵan, ıaǵnı byltyrǵy sáıkes kezeńdegige qaraǵanda 17 paraqorlyq qylmysty kóp ashqan. Paraqorlyǵy áshkerelengen sheneý­nikter sany Nur-Sultan (47) jáne Shym­kent (29) qalalarynda, Atyraý (38), Túr­kis­tan (35), Soltústik Qazaqstan (18), Mańǵystaý (16), Aqmola (12) oblystarynda da byltyrǵy úsh aıdaǵymen salystyrǵanda áldeqaıda kóbeıe túsken.

«Ustalmaǵan – ury emes» demekshi, talaı jemqordyń áli de aıaǵyn alshań basyp, murtynan kúlip júrgeni daýsyz. Sondyqtan Antıkor men ózge de quqyq qorǵaý organdary olardy áshkereleý qarqynyn tipti údete tússe, quba-qup. О́ıtkeni «Túıeni – túgimen, bıeni búgimen» jutyp, qunyǵyp alǵandar qatary sıregen saıyn memlekettik qyzmet pen kvazımemlekettik sektordaǵy jaýap­ty laýazymdarǵa qoly taza, nıeti túzý jas kadr­lar kóbirek kelmek. Osy oraıda Qazaqstan Respýblıkasynyń sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasatynyń 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy sybaılas jem­qorlyq saldarymen kúresten góri onyń alǵysharttaryn joıý­ǵa baǵyttalǵandyǵy kóńilge úmit uıala­tady. Ásirese, ozyq shetel­dik tájirıbege súıenip, negizsiz baıý úshin jaýapkershilikti zańdastyrý, Follow the money qarjylyq tergeý ınstıtýtyn jáne Integrity check parasattylyqty hám korrýpsııadan adaldyq­ty tekserý tetigin tezirek ári keńinen engizý jemqorlardyń jegenderin jelkelerinen shyǵarýǵa múmkindik bermek.