Darııa deńgeıi bıyl da tómen

Sýy erneýin kemire aqqan jyldary el nesibesi jyl saıyn eselenip turyp edi. О́ıtkeni mu­naı óndirile bastaǵansha aımaq ekonomıkasynyń negizgi tini sanal­ǵan aýyl sharýashylyǵy salasy tolyǵymen sýarmaly eginshilikke negizdelgen. Áli de agrarly aımaq ataǵynan aıyryla qoımaǵan ob­lystaǵy sýarmaly jerdiń jalpy kólemi 254 myń gektar bolsa, onyń 178,6 myń gektary ınjenerlik júıege keltirilgen.

– Elimizdegi kúrishtiń 90 paıy­zyn bizdiń aımaq óndiretin bol­ǵandyqtan, respýblıka boıynsha sýarmaly sýdyń 30 paıyzdan astamyn tutynamyz. Sońǵy 2 jyl­da óńirdegi sý tapshylyǵyna baı­lanysty kúrishtiń kólemi 11 myń gektarǵa deıin qysqartylyp, ornyna sýdy az qajet etetin da­qyldar egildi. Alaıda kúrish bas­tyrý topyraqtyń tuzdanýyn tó­mendetedi. Sondyqtan aýyspaly egistik tártibin saqtaı otyryp, kúrish kólemin 75-80 myń gektar aınalasynda ustap qalýdyń jo­lyn qarastyryp jatyrmyz, – deı­di oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasy basshysynyń orynbasary Qaırat Jansultanuly.

Aımaqta paıdalanylmaı qalǵan 29 myń gektar sýarmaly jer­di aınalymǵa qosyp, 158 myń gektar sýarmaly egistiktegi ırrıga­sııa jáne drenaj júıele­rin jetildirý baǵytynda jobalar qolǵa alynǵan. Úsh jyldan beri Jalaǵash aýdanyndaǵy Aqqum, Buqarbaı batyr, Tań jáne Máde­nıet aýyldyq okrýgteri aýma­ǵyndaǵy 15 myń gektar sýarmaly jerlerdi qalpyna keltirý ju­mystary júrgizilýde. Joba tolyq iske asqanda sý ysyraby 80-105 mln tekshe metrge azaıady.

Osy jyly bıýdjet, sharýa­shylyqtar qarjysy, «Qazsýshar» RMK tarıfi esebinen uzyndyǵy 1 034 shaqyrym bolatyn 162 ka­nal­­dy tazalap, 156 nasos qon­dyr­­ǵysyn satyp alý, 52 uńǵy­many jóndeý men burǵylaý, 322 gıdro­­tehnıkalyq qurylysty jón­deý júrgizilýde. 

Jalpy, Aral-Syrdarııa el aýma­ǵyndaǵy ekologııalyq prob­­­­le­malary tolyq sheshimin tap­pa­ǵan basseınderdiń biri sanalady. Elimizdiń jerústi sý re­sýrs­tarynyń 22 paıyzyn qu­raıtyn basseındegi basty má­sele klımattyq erekshelik bolyp otyr. Ańqany keptiretin ap­tap pen basqa óńirlermen salys­tyr­ǵanda az tú­setin jaýyn-sha­shynnyń áseri jyl­dan-jylǵa qat­ty sezilip tur.

Syrdarııa ózeniniń sýyn bir­lesip paıdalaný maqsatynda Or­talyq Azııa memleketteri arasynda qurylǵan sý sharýashy­lyǵyn úılestirý komıssııasy jyl saıyn Naryn-Syrdarııa kaskadyndaǵy sý qoımalarynyń boljamdyq jumys kestesin ázir­lep, beki­tedi. Alaıda osy komıssııa bekit­ken transshekaralyq ózen sýyn bólýdiń lımıtteri saqtala ber­meıdi. Árıne, tamshy sýdyń qadiri artyp turǵan qazirgi kezde árkimniń kórpeni ózine qaraı tartatyny aıan. Osydan kelip ortaq jos­par jaıyna qalyp jatady. Mysaly, komıssııanyń 78-otyry­synyń hattamasyna sáı­kes Shar­daraǵa 2020 jylǵy 1 sáýir men 30 qyrkúıek aralyǵynda 6,4 mlrd tekshe ter sý jınalýy boljansa, qoıma aıdynyna túskeni 2,77 mlrd tekshe metr bolǵan. Odan keıingi jyly da boljanǵan 4,1 mlrd tek­she metr ornyna 2,3 mlrd tekshe metr túsken. Aral-Syrdarııa bass­eındik ınspeksııasynyń bó­lim basshysy Seıithan Ábýov osynyń saldarynan sońǵy 3 jylda oblysqa bólinetin sýarmaly egis lımıti 4,1 mlrd tekshe metr­den 3,6 mlrd tekshe metrge qys­qartylyp belgilengenin aıtady.

Toqtaǵul, Ándijan, Bahrı-Tochık, Sharbaq, Shardara sý qoı­masy men Kóksaraı arqyly ju­mysy rettelip otyratyn darııa­nyń jalpy jyldyq sý qory 37,1 mlrd tekshe metr. Osydan týra qyryq jyl buryn KSRO-nyń mem­lekettik josparlaý komıteti Syrdarııadan elimiz alatyn jyl­dyq úlesti 12 mlrd tekshe metr dep belgilegen. Sý sharýashylyǵy ma­ńaıynda júrgen mamandar odan beri Qyzylorda, Túrkistan oblys­tarynda egis alqaptary eselep ósse de memleketaralyq bóliniste osy lımıt múlde umyt qalyp kele jat­qanyn aıtady.

2001-2005 jyldary júzege asyrylǵan Syrdarııa ózeniniń arnasyn retteý jáne Aral teńiziniń Soltústik bóligin saqtap qalý jo­basynyń 1-kezeńinen keıin Sol­tústik Aral teńizi qalpyna kel­tiri­lip, jaǵalaýdaǵy jurttyń úmi­ti oıandy. Kókaral bógeti sa­lyn­ǵannan bastap Qaratereń sý beketi arqyly bul aıdynǵa 89,5 mlrd tekshe metr sý jiberilipti. Biraq onyń teń jartysynan astamy úlken teńizge ketipti.

Darııadaǵy sý tapshylyǵy aıdyndy toltyrýǵa da múmkindik bermeı otyr. Eki jyldan beri Sol­tústik Aral teńizine jiberiletin sý kólemi azaıyp keledi.

Memleket basshysynyń 2021 jylǵy qyrkúıek aıyndaǵy «Ha­lyq birligi jáne júıeli reformalar – el órkendeýiniń be­rik negizi» atty Joldaýynda sý sharýa­shylyǵy sala­syna erekshe mán berilgeni eldiń úmitin oıatyp otyr. Elimizde jańa­dan 9 sý qoımasyn salyp, 120 kanaldy qaıta jańǵyrtý jónindegi tapsyrmaǵa oraı Qyzylorda oblysynan Qaraózek sý qoımasyn salý men 16 kanaldy rekonstrýksııalaý usynyldy. 

Mal men jandy qınaǵan tap­shylyq zardabyn azaıtýdyń bar­lyq amaly jasalyp-aq jatyr. Osy jyldyń 17 maýsymynda Par­­lament Májilisindegi sý salasyn damytý perspektıvalary jó­nindegi tyńdaýda oblys ákimi Nurlybek Nálibaev baıandama jasap, birshama ózekti máselelerdi atap ótti. Tamshy sý tapshy bolyp otyrǵan kezeńde oblys ákimdigi qa­byldaǵan sharalar nátıjesinde dı­qandar kóktemgi egisti kidirissiz bas­tap, josparǵa saı jumys istep jatyr.

Qalaı bolǵanda da dıqan tilegi darııanyń ústinde. Sál tolyp, shıraq aǵa bastasa úmit oıanady. Kúrt túsip, ózen arnasynda ala­qan­­daı-alaqandaı araldar paıda bola bastasa mazasy ketedi. Bir qýanarlyǵy, Syrdarııa, Jalaǵash, Qarmaqshy aýdandaryn sýmen qamtamasyz etetin Shirkeıli kanaly tolyp aǵyp jatyr. Jylda úzilgen jipteı bolyp jatatyn darııa­nyń uly arnasynda da bıyl tir­shilik bar. El kóńilinde úmit pen kúdik osylaısha kezek almasyp tur.

Qyzylorda oblysy