Qattalǵan tarıh qazynasy

Qala kúni qarsanynda astana arhıvine bas suqqan bolatynbyz. Zamanaýı sıfr­lyq tehnologııamen jabdyqtalǵan muraǵat ordasy jyldan jylǵa jaqsy jańa­lyq­tarymen qýantyp keledi. Meke­me qyzmetkerleriniń aıtýynsha, jańa qurylǵy NSM muraǵattyq optıka­lyq jetegi burynǵy jabdyqqa qaraǵan­da áldeqaıda tıimdi jumys atqarýda. Aqpa­ratty saqtaýda jáne jazý prosesinde ózin tolyq dáleldegen.

Máselen, qujattardy taspalap, kez kel­gen ýaqytta saqtaýǵa jáne paıda­lanýǵa bolady. Tipti qaýipsiz CD dıski­lerge kóshire alasyz. Sondaı-aq RFID tehno­­logııasyn paıdalaný tıimdiligi jo­ǵary. Ásirese avtomatty túrde obek­tini anyqtaý barysynda kómegi zor. Radıosıgnaldar RFID tegterinde saqtal­ǵan derekterdi oqıdy ári jazady. Bul tegter qaǵazdaǵy áripterdi túgendep, esepke alady. Qazir arhıvte RFID tehnologııa­laryna kóshý jumystary qarqyndy júr­gizilýde. Qalalyq arhıv dırektory Meıram Bektembaev ol úshin ELAR kom­­panııasynyń arnaıy baǵdarlamalyq jasaqtamasy ornatylǵanyn jetkizdi.

«Biz engizgen avtomattandyrylǵan aqparattyq júıe elektrondy qor qurý arqyly qaǵaz túpnusqalardyń saqtalýyn qamtamasyz etedi. Bul prosess tozyǵy jetken qaǵaz qujattardy aınalymnan shyǵarýǵa múmkindik berdi. Bizdiń restavrasııalyq zerthana biregeı jáne Qazaqstanda balamasy joq laboratorııa. Búginde onyń kómegimen 8 myńnan astam paraqty, ıakı asa qundy tozyǵy jetken muraǵattyq qujattardy qalpyna keltirdik. Árbir materıaldy bizdiń maman­dar muqııat «emdeýde». Atap aıtqan­da, qalpyna keltirýdiń sońǵy ádisi bo­ıyn­sha zııankestermen kúres ınert­ti gazben júrgiziledi. Buryn bul rette for­malın, tımol jáne basqa da bak­te­rııa­ǵa qarsy zattar qoldanylǵan. Arnaıy útiktiń kómegimen jabyq polıetılen jastyqshasy jasalady, oǵan zııankes­termen kúresýge arnalǵan qujattar orna­las­tyrylady. О́ńdelgen qujattar tóńkeri­lip, tazalaý mashınasynda (shań jınaǵysh) tazartylady. Bul qural óte mańyzdy, ásirese eskirgen qujattar úshin. Tolyǵymen tazartylǵan qujat qalpyna keltirýge jiberiledi», deıdi M.Bektembaev.

Arhıvtiń negizgi mindeti – qorlardyń saqtalýyn qamtamasyz etý. Máselen, ur­lyqqa qarsy «elektrondy qaqpalardy» ornatý arqyly qoımalardaǵy qundy aqparattardy qorǵaýy shart. RFID tehnologııasyna negizdelgen júıeler qujatty bógde bireý ruqsatsyz alyp jatqanda sıgnal berip qana qoımaıdy, qandaıda bir mańyzdy mátinniń urlanyp jatqanyn habar­­laıdy eken. Osylaısha, RFID tehno­lo­­gııalary arhıv faıldarynyń qozǵa­ly­syn baqylaýǵa múmkindik beredi. Barlyq belgilengen qujatty kompıýter basqarady.

Bir áttegen-aıy – zamanaýı quryl­ǵylarmen jumys isteıtin mamandardyń jetkiliksizdigi. Tájirıbede kórsetkendeı, ozyq tehnologııalardy meńgerý ońaı sharýa emes. Arhıv mamandary zamanaýı qal­py­na keltirý ádisterin tolyq bilýge tıis.

«Shynynda, bizdegi ózekti máseleniń biri – jańa qurylǵynyń tilin biletin mamannyń jetispeýshiligi. Elimizde birde-bir joǵary oqý orny restavrasııa jumysyn júrgizetin maman daıarlamaıdy, sonyń saldarynan kadr tapshylyǵy qol baılaý bolyp otyr. Qazirgi tańda Nur-Sultan qalasynyń memlekettik arhıvi kitaphanashylarǵa, saqtaýshylarǵa sondaı-aq kitaphana, mýzeı jáne arhıv qorlarynyń saqtalýyna jaýapty basqa tulǵalarǵa arnalǵan restavrasııalaý jumystary boıynsha biliktiligin arttyrý kýrsyn ótkizedi. Nátıje jaman emes», deıdi M.Bektembaev.

Arhıv qujattarynan 1915 jyldan bastap elordanyń tarıhyn kórýge bolady. Qazirgi sátte arhıvtiń saqtaýynda 725-ten astam qor bar, olarda 390 020-dan astam saqtaý birligi jınaqtalǵan, tústep aıtsaq: tarıhı qorlar (revolıýsııaǵa deıingi), basqarýshylyq qujattama, jeke quram boıynsha qujattar, jeke tektik qujattar (jeke qorlar), fotoqujattar. Olardyń ishinde Abylaı sultannyń jáne sultan Qońyrqulja Qudaımendın­niń ımperator Ekaterınamen hat almasýy, Abylaı hannyń patsha ókimetine ant qabyldaǵany týraly haty, Senattyń jar­lyqtary oqyrmannyń erekshe qyzy­ǵý­shylyǵyn týdyrady.

Arhıv mekemesinde elektrondy oqý zaly bar, onda zertteýshiler tizim­deme­lermen tanysyp, qajetti faıldardy tańdaı alady. Sodan keıin sheteldikterge arhıv qujattarynyń elektrondy kóshir­meleri beriledi. Máselen, jýyrda arhıv­­tiń oqý zalynda fransýz ǵalymy, Orta­lyq Eýropa tarıhy ortalyǵynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Mark Elı kelgen. Ol Selınograd oblystyq atqarý komıteti jáne Qazaq KSR Sovhozdar mınıstrligi jı­naq­tarynyń sandyq kóshirmelerine tap­sy­rys beripti. Ǵalym astanalyq arhıvtiń jańa tehnologııasyna tamsanyp ketken.

Bıyl qalalyq arhıv «Arhıvter men kitaphanalar» jobasy aıasynda Shákárim Qudaıberdiuly dańǵylynan qashyqtan oqý zalyn ashqan. Onda elordalyqtarǵa ar­hıv qujattarymen jumys isteýge bar jaǵ­daı jasalǵan. Arhıv jelisi kitaphana jeli­simen VPN týnneli arqyly qosylǵan. Endi ǵy­lymı qyzmetkerler kitaphananyń oqý zalynda kitaptarmen de, muraǵat qujat­tary­men de jumys isteı alady. Arhıv salasyna sıfrlandyrý dáýiri keldi degen osy.