Shabyt shaqyratyn shahar

Nege eken, astana dese, únemi oıy­myzǵa japon sáýletshisi Kıse Kýrokavanyń: «...Ieroglıf áli eshqandaı belgi tús­pegen taza paraqqa kelisti túsedi», dep qazaqtyń kindik qalasy týrasynda aıt­qan tosyn oıy orala beredi. Rasymen de, sol sonylyǵy, sol jastyǵy hám sol jańashyldyǵymen de búginde elordamyz álem tamsana qaraıtyn iri megapolıske aınaldy. Kún saıyn boı kóterip, elorda kelbetin kemeldendirip kele jatqan sulý ǵımarattar da bas qalanyń sulýlyǵyna sulýlyq ústep, arhıtektýralyq hám tarıhı mazmunyn baıytyp keledi. Sonyń ishinde, ásirese, kórkin kún súıgen sulý shaharǵa sán berip qana qoımaı, turǵyndary­nyń rýhanı kemeldenýine qyzmet etip kele jatqan mádenı oshaqtardyń – teatr­lar men murajaılardyń orny tipten aıryqsha.

* * *

Búginde bas qalanyń mádenı brendine aınalǵan sondaı óner oshaǵynyń biri de biregeıi – Astana Opera memlekettik opera jáne balet teatry. Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti N.Nazarbaev­tyń bastamasymen 2013 jyly ashylǵan Ortalyq Azııadaǵy osynaý iri óner ordasy álemdik sáýlet óneriniń eń úzdik klassıkalyq dástúrleri eskerile otyryp salynǵan ǵalamdyq arhıtektýra­nyń aıshyqty úlgisi sanalady. Tehnıka­lyq jabdyqtalýy jaǵynan da damy­ǵan, mádenıetti elderdiń birazyn art­qa tas­taıdy. Teatr tarıhyndaǵy talaı ǵasyrǵa sozylǵan tájirıbeniń tek ozyq jetistikterin negiz etken mádenı meken búginde álemdik standarttarǵa tolyq­taı jaýap beredi. Úlken zaly 1250 kórer­menge, kameralyq zaly 250 orynǵa eseptelgen teatrda qaı kezde de anshlag.

Astana Opera repertýarynda ataqty ulttyq kompozıtorlar shyǵarmalary – M.Tólebaevtyń «Birjan – Sara», A.Jubanov pen L.Hamıdıdiń «Abaı», E.Brýsılovskııdiń «Qyz Jibek» operalary, Ǵ.Jubanovanyń mýzykasyna qoıylǵan «Qaragóz» baleti qamtyl­ǵan. Sondaı-aq álemdik klassıkadan – Dj.Verdıdiń «Aıda», «Travıata», «Don Karlos», Dj.Pýchchınıdiń «Bogema», «Toska», «Madam Batterflıaı», «Týran­dot», J.Bızeniń «Karmen», Dj.Ros­sınıdiń «Sevıldik shashtaraz», «Jibek saty» opera-farsy, P.Chaı­kovskııdiń «Evgenıı Onegın» operasy men «Uıqydaǵy arý», «Aqqý kóli», «Shelkýnchık» baletteri, S.Pro­kofevtiń «Romeo men Djýletta», A.Ha­chatýrıannyń «Spartak», B.Asa­fevtiń «Baqshasaraı burqaǵy», L.Mın­kýstyń «Baıaderka», «Don Kıhot», A.Adannyń «Korsar»,«Jızel», L.De­lıbtyń «Koppelııa», M.Fokınniń «Shopenıana» men «Sheherezada», B.Eı­fman­nyń «Roden», R.Petıdiń «Pa­rıj Qudaı anasynyń sobory», K.Mak­­mıllannyń «Manon» jáne taǵy da basqa qoıylymdary kórermen nazaryna usynylǵan. Teatrdyń bas dırıjeri – Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Alan Bóribaev, balet trýppasynyń kórkem­dik jetekshisi – Reseıdiń halyq ártisi Altynaı Asylmuratova.

Teatr spektaklderi ssenograf Esıo Frıdjerıo jáne kostıýmder boıynsha sýretshi, «Oskar» syılyǵynyń laýrea­ty Franka Skýarchapınonyń qatysýy­men Franko Dzeffırellı, Iýrıı Grı­goro­vıch, Borıs Eıfman, Djankarlo del Monako, Alan Bóribaev bastaǵan ataqty sheteldik jáne otandyq mádenıet qaıratkerleriniń qoıylymynda teatr­súıer qaýymmen qaýyshty. Astana Opera sahnasynda Bıbigúl Tólegenova, Álibek Dinishev, Aıman Musaqojaeva, Nurjamal Úsenbaeva jáne taǵy da basqa áıgili qazaqstandyq ártistermen birge álemdik mýzyka óneriniń juldyzdary: Plasıdo Domıngo, Zýbın Meta, Elena Obrazsova, Valerıı Gergıev, Hose Karreras, Anna Netrebko, Marselo Alvares, Svetlana Zaharova, Ildar Abdrazakov bastaǵan mádenıet maıtal­mandary óner kórsetti. 10 jyldyq tarıhynda Astana Opera teatry eki már­te laýreat atanyp, A.Jubanov jáne L.Hamıdıdiń «Abaı» operasy úshin má­denıet pen óner salasyndaǵy Qazaq­stan Respýblıkasy Memlekettik syı­lyǵy (2018) men «Jyldyń teatrlyq ala­ńy» atalymy boıynsha klassıkalyq óner salasyndaǵy BraVo halyqaralyq syılyǵyna ıe boldy (Máskeý, Reseıdiń Úlken teatry, 2019).

* * *

Eńseli elordamyzdyń kelbetin odan ári kóriktendirgen taǵy bir ásem meken – Q.Qýanyshbaev atyndaǵy akademııa­lyq qazaq mýzykalyq drama teatrynyń jaqynda boı kótergen sý jańa ǵımaraty. Bas shahar tórinde qazaq drama teatry ǵımaratynyń salynýy – aıtýly oqıǵa, asqaq arman, tarıhı sát. 1991 jyl­dyń qarashasynda rejısser, Qazaqstan­nyń eńbek sińirgen qaıratkeri Jaqyp Omarovtyń tikeleı bastamasymen ta­qyr jerden tý kótergen taǵylymdy orda búginde eldigimizben egiz jasa­syp, jasampazdyqtyń jarqyn rýhymen júrek­terdi jigerlendirip, kóńilderdi ke­mel­­­dendirip, kórermenin ámanda tek rýhanı baıytyp kele jatyr.

Teatr qurylysy 2019 jyldyń sáýir aıynda bastalyp, 2020 jyly kúz­de aıaq­taldy. Joba avtory – Bed­jet Pa­sollı, bas ınjeneri – Mus­tafa Ibra­hım. J.Nájimedenov, A.Baı­tur­syn­uly jáne Sarykól kósheleriniń qıy­ly­syn­daǵy ǵımarattyń jalpy aýma­ǵy 28 myń sharshy metrden asady. Za­ma­naýı zańdylyqtardy saqtaı otyryp ult­tyq kolorıtte salynǵan úsh qabatty ny­san­nyń ishinde óner ujymyna qajetti dúnıeniń bári eskerilgen. 645 oryndyq úlken zal men 202 oryndyq kameralyq zal, sonymen qatar rýhanı azyq alatyn ǵımaratta kórkem galereıa, meıramhana men májilis zaly da qosa qamtylǵan.

Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memleket­tik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatrynyń repertýary kóneden kele jatqan klassıkalyq óner týyn­dy­­­­la­­ryn zamanǵa saı jańartyp, jańa­sha qo­ıy­lymdarmen tolyqtyryp kele­di. Má­­se­len, M.Áýezovtiń «Abaı», «Qor­­­ǵan­­syzdyń kúni», «Aıman-Shol­pan», Sh.Aıt­matov­tyń «Ǵasyrdan da uzaq kún», «Qyzyl oramal­dy shynarym», «Aqqýdyń kóz jasy», S.Tur­ǵyn­bek­ulynyń «Muqaǵalı», «Shám­shi», A.Dýda­revtiń «Kesh», Dj.Patrıktiń «Qymbat­ty Pamela», I.Shtraýstyń «Ju­baılar jumbaǵy», E.Hýshvaqtovtyń «Qyzyl alma», Sh.Murtazanyń «Bir kem dúnıe», A.Valehonyń «Kún sáýlesi tús­pegen», V.Ejovtyń «Tyraýlap ushqan tyrna­lar», M.Áýezov pen Q.Ysqaqtyń «Qa­rash-Qarash», O.Janaıdarovtyń «Jut», A.Chehovtiń «Shıe», Ý.Sheks­pır­diń «Otello», G.Nızamıdiń «Láıli-Máj­nún», F.Bolonıanyń «Baılanys aıasy», I.Kalmanniń «Kabare jul­dy­zy», R.Ký­nıdiń «Týǵan kún», K.Kı­zı­­diń «7+1», ­
U.Esdáýlettiń «Zere», T.Ásem­­qulovtyń «Qunanbaı», R.Muqa­no­va­nyń «Bopaı», O.Bókeıdiń «Uıqym kel­meıdi», Ǵ.Músi­repovtiń «Baıan sulý – Qozy Kórpesh», E.Shmıttiń «Hat» spek­takl­de­ri elorda­nyń mádenı ómirine nár berýde.

Iá, Qallekı teatrynyń astananyń rýhanı-mádenı ómirinen alatyn orny aıryqsha. Sebebi bul ǵımaratty teatr­dyń negizin qalaǵan Jaqyp Omarov, qalyptasý jyldaryn jasaǵan Qadyr Jetpisbaev, muhıttaı sheksiz talantyn metaforaǵa syıdyryp, kishkentaı sahnadan úlken óner jasap, ártisterdi tulǵalyq jolǵa salǵan Ázirbaıjan Mámbetovter arman etti. Bul ǵımarat sáýletimen ǵana emes, tarıhymen, shy­ǵar­mashylyq áleýetimen de qundy. Qalıbek Qýanyshbaevtaı abyz akter jolyn jalǵaǵan daryndy izbasarlar ónerin búginde jahan tanyp, ónerine bas ıip jatsa, ol da talantty ujym izde­nisiniń nátıjesi, bas qalamyzdyń mereıli mártebesi dep bilemiz.

* * *

Astana tamyryna tynys syılap, baǵytyna baǵdar bergen taǵy bir irgeli óner oshaǵy – Astana qalasy Jas­tar teatry. Osydan týra 15 jyl buryn boı kótergen jasampaz teatrdyń taǵylymdy tarıhyn elorda taǵdyrymen teń órýimiz tegin emes. 2007 jyldyń 5 shildesinde tuńǵysh ret Sh.Aıtmatov pen Á.Kekilbaevtyń shyǵarmalary­nyń jelisi boıynsha qoıylǵan «Shyńǵys­han» spektaklimen shymyldyq túrgen teatr­dyń táı-táı basyp, búginge deıin jetken shyǵarmashylyq jetistigi men óneriniń ómirsheń órisi astanamen birge damyp, dańǵyldanyp keledi.

Jastar teatry – san qyrly­lyǵy­men, jańashyldyǵymen qazaq teatr óne­rinde ózindik ornyn aıshyqty túrde bel­gilegen, jas ta bolsa, jasampaz óner ordalarynyń biri. О́ziniń 15 jyldyq tarıhynda halyqaralyq, respýblıkalyq deńgeıdegi baıqaýlardan 14 Gran-prı júldesin qanjyǵasyna baılaýy – jas ujym óneriniń baǵytyna baǵdar, órisine ólshem. Búginde teatr repertýarynda 50-den asa spektakl bar. Kópshiliktiń qoshemetine ıe bolǵan óner týyndysynyń qaı-qaısysy da aıryqsha atap ótýge turarlyq qyzyqty qoıylymdar.

Kúni keshe HV mereıtoılyq teatr­ maý­symynyń shymyldyǵyn túr­­­gen Jastar teatrynyń izinen ere elor­da tó­rinde eńse tiktegen taǵy da bir­neshe jas teatrdyń aıaq alysy men shyǵarmashylyq qarymy da kóńil qýantady. Atap aıtsaq, «Astana mıýzıkl», Á.Mámbetov atyndaǵy drama jáne komedııa teatry men Jas kórer­menderdiń mýzykalyq teatry da búgin­de elordalyq talǵampaz qaýym­nyń kóńilinen shyǵyp, kózaıymyna aınalǵan úzdik óner ujymdary retinde bas qala­myzdyń rýhanı kemeldenýi jolynda qaltqysyz qyzmet etip kele jatyr.

* * *

Bas qalamyzdyń ulaǵat uıasyndaı bolǵan Ulttyq mýzeıdiń de elorda­myz­dyń mádenı ómirinen alar orny erek. Aýmaǵy 14 myń sharshy metrdi qu­raıtyn Ulttyq mýzeı ǵımaraty dúnıe júzindegi eń úlken murajaılardyń qa­taryna kiredi. Ártúrli taqyryp boıynsha júıelenip bólingen 8 kórme zalynyń halqymyzdyń ǵasyrdan-ǵasyrǵa tamyr tartatyn ótkenin, tarıhyn halyq arasyna, keıingi urpaqqa taratýda róli erekshe. Ejelgi dáýirlerden bastalyp, búgingi jarqyn zamanmen jalǵasqan tól tarıhymyzdy tanytatyn mádenı mekende túısigi bar janǵa túrli oı salar qansh­ama qundy dúnıeler jeterlik. Jınal­ǵan jádigerlerdiń elimizdiń ótkeni men ­bú­gingisi týraly oı salyp, jas­tardy ­otan­súıgishtikke, patrıottyqqa tár­bıe­leýde yqpaly zor. Sebebi mýzeı – ǵy­lym men bilimniń ortasy. Ol árbir mem­lekettiń ulttyq qundylyqtaryn ulyq­taıtyn, rýhyn asqaqtatatyn qudiret.

Kúlli túrkiniń kıelisi sanalatyn Kúl­tegin eskertkishinen bastap, jyl sanaýymyzǵa deıingi ýaqytta ómir súr­gen adamdar jasaǵan tas quraldar men keıbiri jer betinen múldem qu­ryp ket­ken janýarlardyń qýraǵan súıek­terin shashaýyn shyǵarmaı saqtap, kóne men búgindi jalǵap otyrǵan ult­tyq mýzeıdiń, shyn máninde, ulttyq rýha­nııa­tymyzǵa sińirer taǵylymy mol. Mýzeıdiń táýelsizdigimizge, astanamyzǵa arnalǵan bólimderi de qundy qujattar men sırek fotosýretterge baı. Onda qa­ryshty Qazaqstannyń ár saladaǵy sátti qadamdary barynsha aıshyqty kóri­nis tapqan. Ulttyq mýzeı – ulttyq qun­dy­lyqtardyń jarshysy.