Qundylyqtar til qatqan kórme

О́ner tili arqyly ómir mánin uǵyndyryp, sonyń ishinde, ásirese qazaq halqynyń dúnıetanymy men rýhanı baı tirshiliginen syr shertetin kórmeniń basty tý eter temir­qazyǵy da – jer betindegi kúl­li adamzattyń ǵumyrlyq asyl armany – turaqtylyq pen beıbit ómir hám ótken men bú­gingimiz arasyndaǵy al­tyn tindi úzip almaı keıingi ur­paq­qa jetkizý, qundylyqtar qa­di­rine jahandaný zamany bıi­­ginen kóz tigý tilegimen as­ta­sady.

Aıtýly is-sharaǵa sanaýly-aq kún qaldy. Sondyqtan da Láı­lá Mahat pen onyń koman­da­synyń jumysy qaýyrt. Aınalasyna asyqpaı kóz tigip, qasyna kelgen adammen emen-jarqyn áńgime-dúken qurýǵa da ýaqyty joq. Soǵan qaramastan, redaksııadan arnaıylap kelgen bizdiń tilegimizdi oryndap, túrli-tústi boıaý men san alýan kórkemóner quraldary orta­syn­daǵy qarbalas ta qaýyrt daıyndyq jumystaryn sál tejeı turyp, aldaǵy óter maz­mundy joba týrasynda aıtyp berdi.

– Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń VII sezine oraı uıymdastyrylyp jatqan bul kórme negizinen bes bólimnen turady jáne olar taqyryptyq jáne mazmundyq turǵydan bir-birimen tyǵyz baılanysty. Aıtýly kórmeni uıymdastyrýdaǵy basty maqsat – qazaq halqynyń rýhanı murasy men álemniń qan­­sha­lyqty baı ári tereń eken­­digin jer-jahannyń túk­pir-túk­pirinen jınalǵan sezd de­le­gattaryna kórkemóner ti­linde kórsetý. Sol ar­qy­ly álem halqyn uly dala dás­tú­ri­ne, tanym men tabıǵa­tyna te­reń úńiltý, – dep atap ótti jo­ba jetekshisi Láılá Bolat­qyzy.

О́ner ıesiniń aıtýynsha, kórmeniń ár bólimine tańda­lyp alynǵan taqyryp pen aý­qymdy joba aıasynda tól ju­mysy usynylǵan shyǵar­ma­shylyq ıeleriniń qoltań­basy kórkemónerdi shyn uǵy­nyp, túsine alatyn kez kel­gen adam úshin qyzyq­ty bolaryna senimdi. Son­daı-aq olardyń árbir ju­mysy, shy­naıy­ly­ǵy­men, eks­klıý­zıvtiligimen qun­dy.

– Kórme qundylyǵyna aınalyp otyrǵan zattardyń bar­­lyǵy osydan birneshe júz­­jyl­dyq buryn ómir súr­gen bizdiń ata-babalary­myz­ǵa tıesili. Olardyń tama­sha tur­mysy men rýhanı baı, maz­mundy ári erekshe mádenı ómi­rinen syr sher­tedi. Eshqaısysy oıdan shyǵa­ryl­maǵan. Al sol atmosfera­ny shynaıy jet­kizgen avtor­larymyzdyń talanty tipten erek, tańdana tama­sha­laýǵa ábden laıyq. Máse­len, «Dala qazy­nasy» atty al­ǵashqy bólimge toptas­ty­ryl­ǵan tarba­ǵa­­taılyq Serjan Bá­shirov­tiń eńbegi babalary­myzdyń tur­mys-tirshiligin tereńnen sezinip, sony shynaıy da tu­shymdy ári qyzyqty etip berýimen qundy. «Dala ańyz­dary» atty kelesi bólimge toptas­tyrylǵan shymkenttik sýretshi Batýhan Baımenniń qoltańbasyndaǵy jumystar óziniń ushqyr qııal qýatymen daralanady. О́nertanýshy ári sýretshi retinde maǵan Batýhannyń jumystary óte unaıdy, sheberligin kásibı turǵydan joǵary baǵalaımyn. Osy jobaǵa da talantty sýret­shini arnaıy shaqyrdyq. Avtor­lary­myzdyń úzdik jumys­tary kórmege kelgen óner ba­ǵalaýshylarynyń kóńi­linen shyǵady dep úmittenemiz, degen joba uıym­das­ty­rý­shy­sy kórmeniń ózindik erek­she­lik­terine de toqtalýdy umytpady.

– Bul jobanyń ereksheligi sol – úılestirý jumystaryna aıryqsha mán berdik. Ádettegi derekterdi qaz-qatar tizilgen qaqıǵan ádispen berý tásilinen barynsha qashtyq. Kórmede barlyǵy erkin, kádimgi ómir­diń ózindeı shynaıy úıles­tirildi. Iаǵnı ár zat kádimgi tir­shilik tártibi úlgisinde uıym­dastyrylyp, kórýshisin kóne dáýirdiń ómir saltyna, tynys-tirshiligine etene engizip jibe­redi. Kórmege kelgender beıne bir babalar ómir súrgen dáýirge top ete qalǵandaı erekshe áserge bólenedi. Sol úshin jiti de yjdahatty túrde kóp jumys atqaryldy. Eńbegimizdi halyq óz deńgeıinde baǵalaıdy dep senemiz, – dedi Láılá Mahat.

Sýretshi atap ótken bes bólimdi kórme «Dala qazy­nasy», «Dala ańyzdary», «Pat­shalar alqaby», «Balbal tastar» jáne «О́mir aǵashy» taqyryptarynda tyńǵylyqty zerttele otyryp, tushymdy derekter usynýǵa kúsh salǵan. Máselen, Serjan Báshirov jumystary usynylǵan «Dala qazynasy» bóliminde sýretshi ejelgi kilemderdiń tarıhyna, sandyqtardyń qupııalaryna, kóne qarý-jaraq ańyzdaryna toly álemdi áserli bederleıdi. Báshirov óz týyndylaryn kúmisten, mystan, qoladan, aǵashtan, súıekten jáne tastan jasaıdy. Sıqyrly prosestiń árbir komponentiniń qupııa maǵynasy bar: tas – qorǵaıdy, kúmis – keńistikti tazartady, súıek – ýaqyt jelisin baı­lanystyrady, mys – jerdiń qýatyn jetkizedi, qola – ýaqyt qupııalaryn ashady. Atalǵan zattardy qoldanǵan adamdar qandaı boldy? Olar qalaı ómir súrdi? Kimdi jaqsy kórdi? Mine, osy saýaldarǵa sýretshi «Dala qazynasy» bóliminde tolyq ári jan-jaqty jaýap beredi. Sol sııaqty ózge bólimderge toptastyrylǵan kórkemóner mamandary da óz jumystary arqyly adamzat áleminiń qupııa syrlaryna jaýap beredi jáne ony ónerdiń óz tilinde sátti saraptaıdy.

Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń VII seziniń ashylýyna oraı rýha­nı ári tanymdyq kórme úlgi­sinde jasalyp jatqan bul jarqyn joba shyn mánin­de qatysýshylar úshin tama­sha tosyn syı bolmaq. Kór­meniń negizgi tórt bólimi Beı­bitshilik jáne kelisim sa­raıynda saltanat qursa, «О́mir aǵashy» atalatyn sońǵy bólimi Táýelsizdik saraıynyń tórin sánge bóleıdi.

– «О́mir aǵashy» atalatyn bólimdi aldaǵy ótetin sezdiń sımvoldyq negizi desek te bolady. О́ıtkeni aǵash – biz­diń tamyrymyz, tegimiz, ıaǵnı ótke­nimiz, búginimiz jáne kele­shegimiz. Sol arqyly ǵasyrdan ǵasyrǵa jalǵasyp, birneshe myńjyldyqqa ulasqan adamzat tarıhynyń túbin ortaq bir túbirden tarqatamyz. Búginde álem halqy túrli ult pen ulysqa bólinip óz aldyna derbes memleket qurǵanymen, kúlli adamzattyń túbi – bir, muraty – ortaq. Ol – izgilik, ıman jáne beıbit ómir. Demek jańa ǵasyr, óristi órkenıet, jahandaný jetistikteri keńis­tiginde ómir súrip jatqan bar­sha adamzattyń muraty bireý-aq bolýy kerek, ol – adamnyń adam bolyp qalýy. Biz usynǵan «О́mir aǵashy» ıns­tallıasııasynda negizinen osy bir kúlli adamzatqa ortaq oı beınelendi, – dep túıindedi sózin joba jetekshisi.

14 qyrkúıekte ashylýy josparlanǵan kórmeniń esigi bir aı boıy ashyq bolady. Kelemin, qazaqtyń baı rýhanı murasymen tanysymyn, adamzat qundylyqtaryna boılaımyn degen kez kelgen adam úshin rýhanı máni tereń mazmundy kórme syr ashýǵa daıyn.