Match sozylýyna ne sebep?

Qatardaǵy teńbil dop merekesi­niń bes kúni artta qalsa da, ár kúngi match­tarda quramalar jasyl alańda 100 mınýttan artyq oınaıdy. Bul – bıylǵy álem birinshiliginiń basty ereksheligi bolyp tur. Bir ǵana Anglııa – Iran arasyndaǵy matchty alatyn bolsaq, álem chempıonatynda eń uzaqqa sozylǵan kezdesý retinde tarıhı rekord ornatty. Iаǵnı matchtyń uzaqtyǵy 117 mınýtqa sozyldy. Bas tóreshi birinshi taımǵa 14 mınýt, ekinshi taımǵa 10 mınýt qosty. Al oıyn sońynda VAR qaraǵany úshin básekeni taǵy 3 mınýtqa sozdy. Sondaı-aq uzaqqa sozylǵan matchtar qatarynda, Germanııa – Japonııa (106 mınýt), Fransııa – Aýstralııa (105) AQSh – Ýels (104), Senegal – Nıderland (102) kezdesýleri bar. Osydan keıin jankúıerler tarapynan álem chempıonatynyń oıyndary nege uzaqqa sozylady degen zańdy saýal týyndaıtyny anyq.

Besinshi tóreshiniń «bylyǵy»

Matchtardyń uzaqqa sozylýyna FIFA-nyń tóreshiler quramyna en­gizgen ózgerisi sebep bolatyn táriz­di. Iаǵnı bıylǵy dodadan bastap oıyn­dardaǵy úzilisterdi baqylaıtyn be­sinshi tóreshi jumys isteıdi. Osy kúnge deıin fýtbol matchtarynda tek bir ǵana qosalqy tóreshi qyzmet etken bolsa, endi olardyń sany ekeýge kóbeıdi. Sóıtip, birinshi qosalqy tóreshiniń qyzmet aıasy keńeıip, endi ol tóreshiler brıgadasynyń tolyqqandy múshesine aınaldy. Al ekinshi qosalqy tóreshiniń mindeti – oıyn ýaqytyn baqylaý. Buǵan deıin tóreshiler fýtbolshy jaraqat alsa – bir mınýt, fýtbolshylardy almastyrǵanyna 30 sekýnd dep eseptep, qosymsha ýaqyttyń ortasha esebin shyǵaratyn edi. Al jańa ereje boıynsha, qosalqy tóreshi fýtbolshylardyń goldy toılaýyna, bas qazynyń VAR qosymshasyn qaraǵanyna, penaltı tepkenine, fýtbolshylardy almastyrýyna, sary nemese qyzyl qaǵaz kórsetilýine, jara­qat alǵan fýtbolshyǵa medısınalyq kómek kórsetilgenine ketken ýaqytty baqylap otyrady. Besinshi tóreshi osynyń bárin sekýndyna deıin eseptep, qansha ýaqyttyń «ysyrap» bolǵanyn tóreshiler brıgadasyna habarlaıdy. Sóıtip, bas tóreshi sol ýaqyttyń ornyn toltyrý úshin qosymsha ýaqytty belgileıdi. Qazirshe aıyp doby men buryshtama dobyn oryndaý men dopty aýttan qosýǵa ketken ýaqytty esepke alyp jatqan joq. Biraq aldaǵy ýaqytta bular da esepke alynýy múmkin.

Jankúıerlerge Anglııa men Iran arasyndaǵy birinshi taımda qosylǵan 14 mınýt tym kóp bolýy múmkin, biraq Iran quramasynyń qaqpashysyna 9 mınýtqa jýyq medısınalyq kómek kórsetilgenin, oǵan bir fýtbolshynyń almastyrylýyn, bir sary qaǵaz kórse­tilgenin jáne aǵylshyndardyń úsh gol soqqanyn eskerer bolsaq, qosymsha ýaqyttyń ádiletti túrde qosylǵanyn ańǵaramyz.

Fýtbol endi 90 mınýt bolmaıdy

Fýtbol áleminde «match 90 mınýtqa emes, tóreshiniń sońǵy ysqyryǵyna deıin jalǵasady» degen sóz bar edi. FIFA osy támsildi shyndyqqa aınal­dyryp jatyr. Jalpy, álem chem­pıo­­natyndaǵy matchtardyń uzaqqa sozyl­ǵany eń birinshi, jankúıerlerge qýa­nysh syılaıdy. Ár oıyny tartys­ty óte­tin mýndıaldaǵy matchtardyń uzaq­qa sozylǵanyn kim qalamaıdy deı­siz. FIFA engizgen jańa erejeniń de maq­saty – fýtboldyń shyraıyn keltirý. Degenmen jańashyldyqqa únemi ýáj aıtyp, qarsylyq tanytatyn ekinshi taraptyń bolatyny anyq. Qazirshe ol tarapta telearnalar tur. Sebebi 90 mınýtqa dep josparlanǵan match úshin (taım arasyndaǵy 15 mınýttyq úzilis pen ár taımǵa qosylatyn qosymsha 3-4 mınýtpen birge) TV arnalarǵa osy kúnge deıin efırden 2 saǵat (120 mınýt) ýaqyt bólinip keldi. Bul ýaqyt olarǵa artyǵymen jetetin.

Qatardaǵy álem chempıonatynyń oıyndaryna qaraıtyn bolsaq, tele­arnalarǵa bólinetin 120 mınýt azdyq etedi. Máselen, Qatar – Ekvador matchy keminde 116 mınýtqa (101 mı­nýt oıynnyń negizgi ýaqyty + 15 mı­nýt­tyq úzilis), Germanııa men Japonııa kez­desýi 121 mınýtqa, Fransııa men Aýstralııa oıyny 120 mınýtqa sozyl­ǵany belgili. Al Anglııa men Iran qura­­malarynyń teketiresi 132 mınýtqa jal­­ǵasty. Osy ýaqyt pen telearnalar matchqa deıin jáne matchtan keıin kórse­tip, jan baǵatyn jarnamalaryn esep­ke alsaq, fýtbolǵa dep bólingen 120 mı­nýt­tyq efır az bolatyny bel­gili. Tele­arnanyń árbir mınýty qy­rýar qarjy turatynyn eskersek, match­tar­dyń uzaqqa sozylýy olarǵa qosym­sha shy­ǵyn ákeledi. Bul óz kezeginde tele­arnalardyń kelisim­shartyna keri áserin tıgizedi.

Osydan 28 jyl buryn (1994) AQSh-ta ótken álem chempıonatynda jergilikti telearnalardyń basshylary FIFA-ǵa fýtboldyń uzaqtyǵyn 15 mınýttan turatyn úsh taımǵa bólýdi usynǵan edi. Telearnalarǵa 45 mınýttyq ýaqyt óte uzaq jáne jarnama berý úshin yńǵaısyz bolatyn. Atalǵan usynys qaıtadan kún tárbine shyǵatyn túri bar. Birer jyl buryn fýtbol mamandary matchtardyń uzaqtyǵyn 30 mınýttan eki taımǵa qysqartý týraly usynys bildirgenimen, FIFA basshylyǵy ázirge buǵan naqty jaýap bergen joq.

Qazirshe telearnalar FIFA-nyń synaqtan ótkizip jatqan tyń táji­rıbe­sine qarsylyq bildirgen joq. Álem chempıonaty endi bastalǵanyn eskersek, qyzyqtyń bári alda sııaqty.