Sahnaǵa adaldyq

Jańa teatrdyń irgesin qalap qana qoımaı, onyń taǵy­lymdy tarıhyn abyroımen qalyp­tastyryp kele jatqan rejısser Nurqanat Jaqypbaıdyń ózi búginde tarıhı tulǵalar qataryna enip úlgerdi. Alpysynda alyp asqardy baǵyndyryp, ómirlik armany – tól shákirtterinen quralǵan jeke teatrynyń shymyldyǵyn túrip hám ony ónerdiń muzartyna shyǵaryp, Qazaqstan ǵana emes, álem moıyndaǵan irgeli óner ordasyna aınaldyrý, álbette, kim-kimnen bolsyn qajyrly qaırat pen taýsylmas erik-jigerdi talap eteri sózsiz. Mine, sol táýekel men erlik osydan týra 15 jyl buryn Nurqanat Jaqypbaıdyń boıynan tabylǵan bolatyn. Al jas teatr­dyń búginge deıingi jetken jetistigi men ba­ǵyndyrǵan bıigi – ıgi izdenisterdiń máýeli jemisi.

Tulǵa boıyndaǵy osy shyǵarmashy­lyq erekshelikter ekshelip, sýretkerdiń teatr ashý jolyndaǵy taǵylymdy eńbegi kásibı kózqaras turyǵysynan taldanyp, baıypty baǵalanatyn osy joldar avtorynyń «Qııaldan qııanǵa samǵaǵan bir pendeń...» atty kitabynyń tanystyrylymy mereıtoı baǵdarlamasynyń shymyldyǵyn ashyp berdi.

Bul týyndy kórnekti rejısser Nurqanat Jaqypbaıdyń shyǵarma­shy­lyq joly men ulttyq ónerge sińir­gen eń­begin zerdelýge hám adamı bol­my­syn, talant tabıǵatyn tanýǵa arnalǵan. Kitap­ta sýretkerdiń akterlik pen ustaz­dyq jo­lynan bólek, ulttyq rejıssýradaǵy qaıtalanbas qoltańbasy jan-jaqty qy­rynan taldanyp, talǵam bıiginde tarazylanady. Sondaı-aq óner ıesiniń tyń­nan túren salyp Arqa tórinen Jastar teatryn ashýy jáne ony nebári 15 jyl ishin­de sony súrleýge túsirip, ult­tyq­ teatr­ óne­rine ja­ńashyl lep ákel­gen qaı­rat­ker­­lik qyrlary da keńinen baıandalady.

Tulǵa jaıly týyndy­nyń tusaýyn memleket jáne qoǵam qaırat­keri Qýanysh Sultanov pen fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Ádil Ahmetov kesip, jyly lebizderin jetkizdi. Al belgili aqyn, dramatýrg, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Nurlan Orazalın men Jastar teatrynyń dırektory, Memlekettik syılyqtyń laýreaty, akter Ádil Ahmetov tizgindegen saltanatty jıynnyń ekinshi bólimi ile ǵylymı-tájirıbelik konferensııaǵa ulasty.

– Bir zamandarda teatr deıtin eń kóne ónerdiń baǵyty men baǵdaryn anyq­taý baqyty dramatýrgterdiń qolynda bolǵanyn tarıhtan jaqsy bilemiz. Bul jazýsyz qaǵıdany jıyrmasynshy ǵasyr ózgertti. О́mir men ónerdegi silkinister teatr tizginin birte-birte rejıssýra­nyń qolyna ótkizdi. Keshegi teatr avan­ssenasynan oqylatyn monologterdi rejısser qııalynan týǵan sınkretti kórkem oılaý men kórkem plastıka yǵystyrdy. Sofokl, Servantes, Shekspır, Chehov, Áýezov teatry deıtin uǵym­dardy birte-birte Meıerholdtyń, Pıter Brýktyń, Pansonyń, Stýrýanyń, Mámbetovtiń ­teatry deıtin jańa anyq­taýysh uǵymdar ­almastyrdy. Jıyr­ma­synshy ǵasyr túrenin salǵan osy­naý óner reformasy órisin keńeıtti. El aýy­zynda «Nurqanattyń teatry» degen atpen taraǵan, rýhanı keńis­tigimizge óz mánerimen, óz oılaý júıe­simen eshbir teatrǵa uqsamaıtyn óz mine­zimen, ásirelep aıtqanda, óziniń «býn­tarlyq» jaratylysymen erkin engen, táýelsizdik dáýiri tusaýyn kes­ken asta­nalyq Jastar teatry osy sózi­mizdiń aıqyn dáleli! Bul teatrdyń ár jańa spektakli berisi – respýblıkalyq, árisi dúnıejúzilik festıvalderdiń gran-prıin almaǵan kezi kemde-kem... Bir sózben aıtqanda, Jastar teatry – ónerimizdiń áleminde baǵy janǵan órisi keń, órkendi teatr, dep teatrdyń baıandy jetistikterin baǵalaýǵa arnalǵan ǵylymı jıynnyń álqıssasyn aıtqan Nurlan Orazalınniń sózin ári qaraı ǵylymı kózqaras negizinde sabaqtaǵan PhD, rejısser, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Ashat Maemırov: – Nurqanat Jaqypbaı – ózindik ádistemesi bar jańashyl rejısser. Biz Reseıdegi P.Fomenko sheberhanasyn bilemiz, onda tek onyń shákirtteri ǵana sahnada qyzmet etedi. Sondaı-aq Sankt-Peterbýrgte shaǵyn drama teatry bar, onda Lev Dodın­niń ár jyldary dáris alǵan stý­dentteri ǵana oınaıdy. Qarap otyryp birden sol stýdııalyq atmosferany birden seziný óte jaqsy. Orys teatry keńistiginde mektep-stýdııa-teatr degen uǵym bar. Bizde de qoldanysqa enýde. Ony engizip jatqan tulǵa – Nurqanat Jaqypbaı. Bul – onyń tól shákirtteri jáne bizdiń úmitimizdi aqtaıtyn eksperımenttik, zerthanalyq jumystary, dep Jastar teatrynyń búgingi kelbeti men Nurqa­nat Jaqypbaıdyń teatrǵa ákelgen jańalyǵyna tushymdy taldaý jasady. Sol kezde Astana qalasy ákiminiń orynbasary qyzmetinde bolǵan Qazaqstan­nyń eńbek sińirgen qaıratkeri Ermek Amanshaev Jastar teatrynyń alǵash­qy qurylý jyldarynyń kýási retinde qyzyqty estelikterimen bólisti. Májilis depýtaty, aıtysker aqyn Amanjol Áltaı, T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń ustazdary Aman Qulbaev, Gúldana Saparǵalıva bastaǵan bir top sóz ben saz óneriniń ókilderi de óz quttyqtaýlaryn jetkizdi.

Sondaı-aq alqaly jıynda Qyrǵyz Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaırat-­
keri, Qyrǵyz ulttyq teleradıo korpo­rasııa­synyń dırektory, dramatýrg Qaı­rat Imanálıev Jastar teatry men Nurqa­nat Jaqypbaı óneri qyrǵyz elinde de jo­ǵary baǵalanatynyn alǵa tartyp, jazda teatr ujy­myn Bishkekke arnaıy shaqyrdy. Qoǵam qaı­ratkeri lebiziniń sońyn Jastar teatrynyń ónerine joǵary baǵa berýmen túıindedi.

О́ner oshaǵy men rejısserdiń mereıtoıyna oraı kelip túsken quttyqtaý hattar leginde de shek bolmady. Parla­ment Senatynyń tóraǵasy Máýlen Áshim­baevtyń quttyqtaýyn senator Nur­tóre Júsip, Astana qalasy ákiminiń quttyq­taýyn orynbasary Erlan Dákenov oqyp berdi. Sonymen qatar Mádenıet jáne sport mınıstri Dáýren Abaevtan kelip túsken quttyqtaý hatta da elordalyq Jas­tar teatry men onyń kórkemdik jetekshisi Nurqanat Jaqypbaı eńbegine bıik baǵa berildi.

 Saltanatty jıyn sońy sahna tórinde ótken teatrdyń tarıhynan syr shertip, qurylý joly jan-jaqty baıan­­­da­la­tyn merekelik keshke ulasty. Mereı­­toı rejısser Nurqanat Jaqypbaı qoltań­­­ba­synda qoıylǵan Ý.Shekspırdiń «Romeo-Jýletta» spektakliniń premera­sy­men túıindeldi. Áıgili aǵylshyn dara­ma­týrginiń klassıkalyq týyndysyn jańa­sha formada saraptap, qazaqtyń ult­tyq tabıǵatyna laıyqtap qoıǵan sýretker jumysy teatrǵa jınalǵan kóp­shilik kóńilen shyǵyp, tolassyz qoshemetke bólendi.

Rasymen de, san janr men sahna múm­kin­digin bir arnada toǵystyryp, sodan kórkemdik deńgeıi joǵary bıik óner týdyrǵan Jastar teatrynyń óner alamanyna kelip qosylýy – qazaq teatrlarynyń shyǵarmashylyq turǵy­da jańasha túlep, silkinýine uıytqy bol­ǵany sózsiz. Sebebi buǵan deıin ónerge ózgeshe talap qoıyp kelgen mádenıet oshaqtary jas trýppanyń zamanaýı ­teatr mádenıetin jetik ıgerip jáne sodan ǵalamat nátıje kórsetken alǵashqy aıaqalysynan-aq jaqsy maǵynasynda­ǵy básekelestik rýhty sezinip, sahna álemi sony serpiliske baǵyt túzedi. Sóz ben oı endigi jerde qımyl áreketimen jarysqa tústi. Sahnagerler san ónerdiń basyn bir boıynda toǵystyrar jan-jaqtylyqqa, ámbebaptyqqa qaraı um­ty­la bastady. Mýzykalyq spektakl qoıý­shylardyń kópshiligi fonogrammadan bas tartyp, mıýzıklge jandy daýysta óner kórsetýge nıet bildiristi. Akterlerdiń jeke dara óner kórsetýimen birge sahnada ansambldik birtutastyqqa jetý izdenisteri de qolǵa alyna bastady. Teatr tórinde túrli eksperımenttik baǵyttaǵy qoıylymdar ómirge kelip, plastıka men áýezdi ánnen ǵalamat úndestik túzildi. Mu­ny da belgili bir deńgeı men ólshem aıasynda, Jastar teatrynyń jasampazdyq rýhynyń jemisi dep baǵalaý kerek.

...Iá, osydan týra 15 jyl buryn Nurqanat Jaqypbaı elordanyń tórine óz qolymen ákep ekken bir túp shybyq bú­ginde tamyryn keńge jaıyp, saıaly báıterekke aınaldy. Arman aqıqattyń jo­lyna tústi. Alǵashqy jemisin bere basta­dy. Jas órkenge tynys syılap, demin ashqan sol máýeli báıterek óner-ormanyndaǵy óz ornyn belgiledi. Nebári 15 jyldyq tarıhynda respýblıkalyq, halyqaralyq baıqaýlardan 14 birdeı Gran-Prı júldesin qanjyǵasyna baılaýy da jas ujym óneriniń baǵytyna baǵdar, órisine ólshem. Jalǵyz jolaýshy adas­papty. Sońynan qaýlap ósip kele jatqan ordaly ormanǵa baǵban Nurqanat oılana uzaq kóz tigedi...