Bankrottyq – nesıe keshirý aksııasy emes

Kollajdy jasaǵan Amangeldi Qııas, «EQ»

Byltyr jyl sońynda qabyl­dan­ǵan «Qa­zaqstan Respýb­lıkasy azamattarynyń tó­lem qabilet­tiligin qalpyna keltirý jáne bankrot­ty­ǵy týraly» zań halyqtyń shek­ten tys kredıt alýyn azaıtý maq­sa­tyn­da qabyldandy. 2022 jyl­dyń qory­tyndysy boıynsha qazaq­stan­dyq­tardyń nesıe qaryzy 14 trln teńgege jetti. Sonyń ishin­­de tuty­nýshylyq nesıeniń kólemi – 8 trln teńge. Tólenbegenine 90 kúnnen asqan (NPL90+) nesıe beresheginiń kólemi bú­kil portfeldiń 6 paıyzyn quraıdy. Qaryz alýshylardyń jalpy sany 8 mln adamǵa jýyqtaıdy. Mem­le­kettik kirister komıtetiniń habarlaýynsha, 1,5 mln adam qarjy ınstıtýty aldyndaǵy qaryzyn 90 kúnnen asyryp tóleı almaı otyr. Nesıe beresheginiń 90 kúnnen asyp ketýi qaryzdy problemalyq zaım qataryna qosady. Mundaı qaryz kólemi – 1 trln 449 mlrd teńge. Al mıkro­qarjy uıymdary bergen qaryz kólemi 979 mlrd teńgege taıap, 2021 jylmen salystyrǵanda 42,7 paıyzǵa ósken. Bul rette 90 kúnnen artyq tólenbeı turǵan qaryz kólemi portfeldiń 8 paıyzyn quraıdy. Tıisinshe 76 mlrd teńgege baǵalanyp otyr.

Árıne, 14 trln teńge bolǵan bank nesıesi de, jalpy kólemi 1 trln teńgege jýyqtap qalǵan mıkroqarjy uıymdarynyń qaryzy da az bereshek emes. Bul azamattardyń erikti ótinishi negizinde júzege asatyn bas­tamasy bolǵandyqtan, ázirge el boıynsha naqty qansha adamnyń jeke tulǵa bankrottyǵyna ótinish bereri belgisiz. Degenmen Qarjy vıse-mınıstri Erjan Birjanovtyń aıtýynsha, bankrottyqqa ótinish berýshiler sany shamamen 1 mln 100 myń adamnan asýy múmkin.

– Aryz kelip túskennen keıin memle­ket­tik organdarmen, banktermen málimet alma­samyz. Eger ol barlyq parametrge saı kelse, onda jumysqa alyp, bankrottyǵy jaıly sheshimdi qabyldaımyz. Eske­re­tin jaıt – 3 jyl boıy qarjy­lyq monıtorıng jumysyn júr­gizemiz. Eger bankrottyqqa ádeıi tap­syrǵany anyqtalsa, onda azamat jaýapkershilikke tartylady. Zańnyń taǵy bir ma­ńyzdy tusy – bankrottyq ár azamat­tyń óziniń erki. Iаǵnı bank nemese qandaı da bir úshinshi tarap bankrottyq máselesin qozǵaı almaıdy. Sebebi bankrottyq – qaryzdy keshirý aksııasy emes. Azamattar osyny túsinýi kerek. Bankrottyqtyń saldary bar. Álem tájirıbesine den qoısaq ta, bankrottyq – eń sońǵy qadam. Tabys, artyq aqsha, múlik bolmaı, bankrottyqtan basqa amal qalmady degen kezde jasalatyn sheshim, – deıdi Erjan Birjanov.

Vıse-mınıstrdiń pikirinshe, zań jobasyn daıyndaý kezinde bank­termen belsendi pikir almasý júr­gizilgen. Ázirge memleket pen bank sektory ortaq mámilege kelip otyr.

– Bul zań basqa elderde iske asyrylyp jatyr. Solardyń tájirıbesin eskerip, oń tustaryn alyp, zańǵa engizdik. Kóp tal­qy­lanyp baryp qa­byldandy. Zańdy memle­kettik qyzmet organdary jáne ekinshi deń­geı­li banktermen birigip iske asyramyz. Qazirgi ýaqytta elimizde ási­re­se, kepilsiz nesıe alǵan azamat­tar sany kóp. Bul zań birinshi kezekte solardyń jaǵdaıyn sheshýge baǵyttalady. Zańdy daıyndaý prosesine ekinshi deńgeıli bankter tolyqqandy qatys­ty. Árıne, su­raq­tar týyndady, biraq ortaq mámilege kele al­dyq. Iske asyrý kezin­de sa­­­­ýaldar týyndasa ony birlese sheshe­miz dep oılaımyn, – deıdi vıse-mınıstr.

Jeke tulǵanyń bankrottyǵy birneshe jyldan beri ózekti másele­ge aınalǵanyn bilemiz. Muny «Nurbank­tiń» baspasóz qyz­me­ti de rastady.

«Zańnyń basty maqsaty – ekonomıkany jaqsartý, kredıtorlardyń talaptaryn qanaǵattandyrý jáne azamattardyń qaryzdaryn óteý prosedýralary arqyly úmitsiz qa­ryz­dar­dyń kólemin azaıtý. De­gen­men, kópshilik bul zańdy kezekti nesıe amnıstııasy retinde, al pro­se­dý­ra­nyń ózin qaryzdy keshirý retinde qabyldaýy múmkin. Bul durys pikir emes. Barlyq «problemalyq» boryshkerler «bankrot» bola almaıdy. Al prosedýranyń ózi aıtar­lyq­taı qıyn jáne boryshkerler úshin birqatar jaǵymsyz saldarǵa ákeledi. Qazirgi ýaqytta bizdiń banktiń nesıe portfelinde NPL90+ úlesi 5,52 paıyzdy quraıdy. Ázirge qaryz alýshylar ishinen qansha adamnyń sottan tys bankrottyq rásimine qatysý úshin ótinim bererin tap basyp aıtý óte qıyn. Biraq atalǵan múmkindiktiń problemalyq qaryzy bar birqatar klıentti qyzyqtyrary sózsiz. Al sot bankrottyq rá­si­min qoldaný maqsatynda sotqa júginý úshin 1 600 aılyq eseptik kórsetkishten asatyn mindettemelerden bólek, basqa da fak­tor­lardyń bolýy talap etiledi. Atalǵan jaǵdaıdy eskere otyryp qazir qandaı da bir naqty sıfrlardy aıtyp, adamdardyń oıyn buzǵymyz kelmeıdi. Qazir aıtqan deregimiz keleshekte durys bolmaı qalýy ábden múm­kin. Naqty suraqtarǵa tıisti zań kúshine engennen keıin oralǵan jón», dep málimdedi banktiń baspasóz qyzmeti.

«VTB Banktiń» habarlaýynsha, jeke tulǵa­lardyń bankrottyǵy týraly zań qarjy ınstıtýtynyń qar­jy­lyq ahýalyna zııanyn tıgiz­beýge tıis. «Qabyldanǵan zań qaryz alýshy men kredıtor arasyn­da­ǵy qarym-qa­ty­nasty retteýge baǵyttalady. Sol sebep­ti zań ómirlik qıyn jáne qar­jy­lyq jaǵ­­­daı qyspaǵynda qalǵan klıentterdiń prob­lemasyn sheshedi jáne olardyń moı­nyn­daǵy nesıe júktemesin joıady dep esep­teımiz. Sondaı-aq jańashyldyq keleshekte azamattardyń nesıeni eshqandaı kedergisiz rásimdeý úshin jaǵymdy nesıe tarıhyn qalyptastyrýǵa degen jeke qy­zy­­ǵýshylyǵyn oıatýǵa kómektesedi dep oı­laımyz», dep ha­bar­lady banktiń baspasóz qyzmeti.

Jeke tulǵalardyń ban­k­rot­­ty­ǵyna baılanysty kredıt alýǵa óti­nish bildiretin aza­­mattardyń sany azaıýy múmkin be? Bul suraqqa «VTB Banktiń» baspasóz qyz­meti bylaı dep jaýap berdi: «Bankter ishki táýekel-rásimderdi jáne boryshtyq júkteme koef­fı­sıentin eskere otyryp, kredıt tarıhyn taldaý kezinde bastapqy kezeńde krıterıılerge sáıkes kelmeıtin ótinim­derdi ári qaraı qaras­tyrmaıdy. Son­dyqtan halyq tarapynan kepilsiz tutyný­shy­lyq kredıtterge sura­nys­tyń tómendeýi kútilmeıdi».

Freedom Bank bul zańnyń qar­jy ınstıtýty qyzmetine zalalyn tıgiz­beıtinine se­nimdi. «Bizdiń bank ashyl­ǵan kúnnen bastap jeke tulǵa­lar­dy nesıelendirýge qa­tysty kon­servatıvti nesıe saıasatyn usta­­nady, negizinen kepilmen (avto, ıpoteka) nesıe beredi. Banktiń nesıe port­fe­lindegi NPL90+ aǵymdaǵy úlesi 1 paıyzdan az. Osyǵan baılanysty, bul zań banktiń kórsetkishterine aıtarlyqtaı áser etpeıdi», dep habarlady banktiń baspasóz qyzmeti.

«Altyn Bank»-tiń baspasóz qyzme­tiniń málimdeýinshe, Qazaq­stan aýma­ǵyn­da praktıka joq bol­ǵan­­dyqtan, bank atalǵan zańnyń qolda­nysyna qatysty pikir bildire almaıdy. «Qa­zir­gi ýaqytta osy zańnyń qu­ral­da­ryn durys qol­da­ný úshin ýáki­let­ti organdarmen birlesip bar­lyq qajetti is-sharalar júr­gi­zilý­de», dep jaýap berdi.

Joǵaryda aıtqanymyzdaı, ban­k­rot­tyq rásimin paıdalanýdyń úsh nusqasy bar. Alǵash­qysy, sottan tys bankrottyq rási­mine qaryzy 5,5 mln teńgeden aspaıtyn azamattar qatysa alady. Bul rásim aıasynda is sotqa joldanbaı, tikeleı Memle­kettik kirister komıteti arqyly retteledi. Ban­krot­tyqtyń bul rásimin Egov.kz elektrondy portaly jáne «e-Salyq Azamat» mobıldi qosymshasy arqy­ly da júzege asyrýǵa bolady.

5,5 mln teńgeden asatyn qaryzdar boıynsha jáne basqa da bere­shek túrleri boıynsha azamattar sot bank­rottyǵyna júgine alady. Sot bankrot­tyǵynyń maqsaty – bankrot­tyń múliktik massasy esebinen kredı­torlardyń talaptaryn barynsha qana­ǵattandyrý. Eger jalǵyz turǵyn úı kepil zaty bolyp sanalsa, onda kredıtor ony qaıtaryp alýǵa quqyly. Jalǵyz baspana kepil bolmasa, kredıtor ony talap ete almaıdy. Sot bankrottyǵy rásimin qarjy basqarýshylary júzege asyrady. Olar – zańdy tulǵalar bankrottyǵy rásimindegi ákimshiler, kásibı býhgalterler, zań konsýltanttary jáne aýdıtorlar.

«Barlyq boryshker qarjy bas­qa­rý­­shy­la­rynyń qyzmetine aqy tóleı almaıtynyn nazarǵa ala otyryp, zań jobasynda, múlki joq, áleý­met­tik osal topqa jatatyn adamdar­ǵa mem­leket esebinen aqy tóleý kóz­del­gen», dep naqtylady Memlekettik kirister ko^­mı­te­ti.

Bankrottyqty qoldanýǵa múmkin­dik bere­tin úshinshi rásim – tólem qabilettiligin qal­pyna keltirý rásimi. Bul eń qolaıly nusqa sanalady. Sebebi rásimnen keıin eshqandaı saldar bolmaıdy. Turaqty tabys bol­ǵan jaǵdaıda, qaryzdy tóleý úshin (5 jylǵa deıin) sot tártibimen bólip tóleý josparyn alý múmkindigi qarastyrylady. Saýyqtyrý jospary qarjy baqarýshymen birlesip ázirlenip, sotpen bekitiledi. Bul prosedýranyń artyqshylyǵy, keıin adam «bankrot» degen mártebesin almaıdy. Sondyqtan bankrot úshin kóz­delgen saldar oǵan qoldanyl­maı­dy.