Juparly sóz, boıaýly ún

Qalqaman Sarın poezııasy ulttyń uıań, uǵymtal, dir etpe, tegeýrindi, alyp, asqaq bolmysyna sýarylǵan. Onda júrekte alǵash búr jarǵan kıeli sáýlege uqsas tazalyq, kirshiksiz kóńil, túnekke dushpan jaryq menmundalaıdy. Menińshe, poezııa – syrly sózden kúmbez soǵý emes, aqyndy qundy etetin júrek túbindegi kirshiksizdik, ádilet pen adaldyq, máńgiliktiń shuǵylasyna jaqyndyq der edik.

Perisiz?.. Perishtesiz?!.. Pendesiz be?

Hat jazdym qalam alyp men de sizge.

Bilmeımin,

Kóktesiz be,

Jerdesiz be?

Joq, álde, ǵaıyp bolyp kettińiz be,

Túsken soń qaıta oralyp kelmes izge?..

Qozǵasam, laýlaıdy órtteı dert ishtegi.

Qaıteıin, jolyqpadyq, jol túspedi.

Ertemen qaıyq salsam aıdynyna,

Erkeme jetkizer me Ertis meni?

Aqyn ne jazsa da sońǵy óleńindeı bar qýatyn, bar qaırat-kúshin, sezimin, saǵynyshyn tógip jazady. «Jup-jumyr, aınalasy tegis kelgen» óleńnen halyq aýyz ádebıetiniń samaly esedi. Álem ádebıetindegi qaıbir shoqtyǵy bıik aqynnyń túbirine úńilsek, ulttyq folklorǵa, myńjyldyqtarmen qalyptasqan ult qaınaryna kezigemiz. Federıko Garsıa Lorkanyń ultynyń tereń shejiresine boılap, ıspan aýyz ádebıetinen nár alǵany belgili, tabıǵat aqyny Robert Frost poezııasynda aǵylshyn minezi, dúnıetanymy tańbalanǵan.

Sendegi Tún – sabyrly, Kún – baıandy!

Sendegi sóz juparly, ún boıaýly!

Sendegi jalǵyzdyq ta sulý sondaı!

Sendegi saǵynysh ta, muń da – aıaýly!

Qubyltqan jasyl Jazdyń gúzál sánin,

Qosh keldiń, Kúz ańsarym, Kúz ańsarym!

Sońǵy ret kókjıekte júzer saǵym...

Seniń de keledi, átteń, uzar shaǵyń!..

«Kúz ańsar» atty óleńde Táńirdiń sheber jaratylysyna tereń tebirený, shuńǵyma tamsaný bar. Aqynda jan-tánimen súıe otyryp, sezine otyryp tabıǵat ásemdigin bezbendegen jyrlar kóptep kezigedi. Birde «aýyl túndi jamylyp ap, túgel tylsym kóshke eretin» dep tunjyr, qart aýyldyń sýretin salsa, birde «senen bir sát kóz jazyp qalmaý úshin, kirpik qaqpaı júrer em, múlgimes em!..» dep Úlbi sulýlyǵyna qaıran qalady. Ǵulama Rýmı «Aqyldy adamǵa bul ómir – ǵalamattarǵa tamsaný orny, al aqymaqtarǵa – kúıreý orny» degen bolatyn. Shynynda, qasıetti kitaptarda árbir tabıǵat qubylysynyń tili bar ekenin, adam árbir Qudaıdyń jaratylysyn súımeıinshe, Qudaıdy súıe almaıtynyn jazady. Tolstoı: «Kózine kórinip turǵandy súıe almaǵandar, kórinbegen Táńirdi qalaı súısin?» degen-tin.

Áldeneden qalǵandaı jaralanyp,

Myna álemge sońǵy ret qarap alyp,

Qalt-qult etip Ertistiń tolqynynda

Jazdyń sońǵy armany barady aǵyp.

Jazdyń sońǵy kúnderi-aı,

Jan muńaıtqan,

Únsiz kónip úkimge taǵdyr aıtqan

Ketkenińmen,

Kelersiń jyl aınalyp,

Umytpasań bolǵany joldy qaıtqan.

Ertistiń tolqynynda qalt-qult etip aǵyp bara jatqan jazdyń sońǵy armanyn elestetińiz. Ol qandaı arman? Múmkin ómirdiń jalǵandyǵyn endi ǵana sezinip, jaz ǵumyrynyń pishimine kóńili tolmaǵan aqedil jannyń armany bolar? Múmkin jaz arýdyń kúzdiń sýyq saýsaǵynan birjola ajyraý týraly úmiti shyǵar?

Qalqaman Sarın poezııasy – jer betiniń injý-marjanǵa toly qazynalaryna jan berip, jurttyń kózine kórine bermeıtin názik qubylystardy tap basatyn, adam janyn qopara jyrlaıtyn kesteli poezııa. Aqyn ótkinshi qubylystar men adam qolymen jasalǵan túbirsiz jalǵan uǵymdardan alys. Adam neni izdese soǵan aınalatynyn eskersek, máńgilik qundylyqtardy jyrlaý arqyly aqyn esimi tumalyqqa ǵashyq bolashaq terezesimen qaýyshary anyq.