Shoqan beınesindegi Saǵı

Shoqan rólinde birtýar akter Nurmuhan Jantórın oınady. Munda Abylaı hannyń asyl tekti urpaǵynyń ómir joly barynsha qamtyldy. Ásirese kınoda ǵalymnyń qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyrynda erekshe iz qaldyrǵan Qashqarııa sapary aıshyqty kórinis tapqan. Buǵan deıin eshbir saıahatshy aıaq baspaǵan mekenge Shoqan basyn qaterge tigip baryp, Qash­qar halqynyń tarıhy men etno­grafııasyn, mádenıetin zerttep, úlken eńbek jazdy. Osy eńbegi sol kezdegi qoǵamda úlken silkinis týǵyzdy. Bizdiń aıtpaǵymyz – ataqty akter, rejısser Asanáli Áshimov tú­sir­gen «Shoqan Ýálıhanov» fılmi. Onda da basty róldi oınaǵan Saǵı Áshimov týraly. Bul týyndy kórermenge 1985 jyly jol tartqan.

Kınotanýshylar eki fılm­niń sıýjettik jelisi bir-biri­ne uqsaǵanymen obrazdarynda aıyrmashylyq baryn aıtady. Máselen, Saǵı somdaǵan Sho­qan beınesi shyǵys ǵalymda­ryn eske túsirip, ásirese onyń ústine kıgen túrli kostıýmderi Reseı ofıseriniń emes, shy­ǵys ulylaryn kóz aldymyzǵa ákeldi dese, Jantórın oınaǵan Shoqannyń bolmysynda ulttyq naqyshtyń basym ekenin sóz etedi.

Jalpy, fılmge akterler laıyqty tańdalǵan. Shoqan­nyń ákesi Shyńǵys sultandy Asanáli Áshimovtiń ózi oınady. Alaıda basty róldi somdaıtyn akterdi tabý biraz qıyn­ǵa soǵady. Osy rette fılm rejısseri Asanáli aǵamyz óz esteliginde: «Shoqannyń ró­line kastıng jarııalaǵan­byz. Úmitkerlerdiń birde-biri oıdan shyqpaı biraz ýaqyt júrip qaldyq. О́zim syılaıtyn Sábıra Maıqanovanyń «Alystan izdeme. Saǵı tur ǵoı», degen sózine mán bergen joqpyn. О́sek sózden, el­diń kúbir-sybyrynan qoryq­tym. Birde operatorlar me­niń joqtyǵymdy paıdalanyp, Saǵıdy daıyndapty. Ań­dap qarasam, murty qıy­lyp, Shoqannyń ózinen aýmaı qalypty. Sodan ózim ara­las­qandaı bolmaıyn dep, kór­kemdik keńestiń qaraýyna jibe­rip, Shoqannyń róline Saǵıdy bekitti. Túsirý jumystaryn birden bastap kettik», dep jazypty.

Bul fılmge Saǵı 22 jasynda tússe de, onyń boıynan kórermender Shoqanǵa tán qaısarlyq, alǵyrlyq, zerektik, eń aqyry, aqsúıektik qasıet­ti kóre bildi. Sóılegende eki kózi shoqtaı janyp, jarqyrap turady. Jurtshylyq Shoqandy kórmese de onyń beınesin Saǵı arqyly kóre bildi. Qysqasy, eki tulǵanyń tabıǵatynda bir jaqyndyq bar sekildi. Aıt­paqshy, týyndynyń tabys­ty túsirilýine kórnekti qoǵam qaıratkeri Dinmuhamed Qonaev­tyń da yqpaly tıgen.

«Fılm Hıýa, Osh, Qy­taı saparyn sátti túsirip, Le­nıngradqa jol tarttyq. Biz­ge Shoqan zamanyndaǵy qala kerek. Lenıngradtyń trolleıbýs lınııalary túsirý ju­mysyna kedergi keltiretin boldy. Romanov degen basshy Dinmuhamed Qonaevty tanıdy eken, Dımekeńe sálemin aıtyp júrip Lenıngradtyń keıbir kóshelerindegi trolleıbýstyń lınııalaryn da ózgertip berdi. Úsh serııaly kıno daıyn bol­ǵan soń, ony Dımekeńniń qaraýy­na usyndyq. Úshinshi serııa Shoqannyń saılaýdan ótpeı qalǵan jerin estıtin, daladaǵy kórinisimen aıaqtalatyn. Kıno Dımekeńe qatty unapty. Alaı­da Shoqannyń Almaty óńiri­ne kelgen kezi, Tezek tóreniń ­aýy­lyn­daǵy kezeńi sýrettelmeı qalypty. Aqyry bastaǵan soń, birjolata jaqsy dúnıe etip jasaǵan jón ǵoı degen pikirin bildiripti. Sodan 1985 jyly, Shoqannyń týǵanyna 150 jyl tolý mereıtoıyna oraılastyryp, fılmniń tórtinshi serııasyn jasaýdy qolǵa aldyq. Sóıtip, 1983 jyly tapsyrýǵa tıis fılmdi 1985 jyly usyn­dyq», deıdi rejısser este­liginde. Fılmge ataqty ǵalym, Shoqan týraly irgeli eńbek jazǵan Álkeı Marǵulan keńesshi boldy.

Asanáli Áshimov bir suh­batynda osy kınony túsirý týraly usynys jasaǵanda ke­li­simin birden bermeı, biraz oılanǵanyn aıtypty. «О́ıtkeni Shoqan jaıly áýelde Májıt Begalın túsirip, Nurmuhan Jan­tórın somdaǵan Shoqannyń beınesi qandaı?! Keıinnen oılanyp qarasam, Shoqan tulǵa­sy ýaqyt óte jańǵyryp otyra­dy eken. Ýaqyt óte halqy ony jańa qyrynan tanı túsedi eken. Bál­kim, aldaǵy bolashaqta jas­tar shyǵyp, bizdiń Shoqan mynaý dep, taǵy bir fılm túsi­rer, al meniń túsirgenim, meniń Shoqanym edi…».

Fılmde aıshyqty detaldar men eleń etkizer sıýjetter jeterlik. Ásirese Shoqan­nyń aǵa sultandyqqa túsip, saılaýdan ótpeı qalǵan kezinde ákesi Shyńǵyspen dalada at ústinde kezdesýi – júrekti shym etkizedi. Osy bir qas-qaǵym kóriniske qazaqtyń bar bolmysy syıyp tur.

Qoryta aıtqanda, otyz jas ǵumyr keshse de ómirde óne­geli iz qaldyrǵan Shoqan Ýálı­hanovtyń aty ǵasyrdan-ǵa­syr­ǵa jalǵasyp, máńgilikpen ush­tasyp ketti. Ony fılmde kór­kem somdaǵan Saǵı Áshi­movtiń beınesine áli talaı san urpaq tańyrqap qaraıtyny anyq.