Jádiger • 31 Qańtar, 2023

Kesteli shapan

185 ret kórsetildi

Shapan – halqymyzdyń ejelden kele jatqan kádeli kıimi. Tipti onyń qoldanysqa enýi sonaý kóne ǵun, keıingi túrki dáýirine qatysty derekterde kezdesedi. Mysaly, ejelgi ǵun mádenıetiniń eń iri úlgisi sanalatyn ataqty Noın-Ýla qorymyna HH ǵasyrdyń basynda qazba jumysyn júrgizgen orys ǵalymy P.K.Kozlov (1863-1935) uzyndyǵy 1,17 m, eni (jeńimen) 1,94 m ǵun shapanyn tapqanyn bilemiz. Bul mura qazir Ermıtajda tur.

Shapannyń tarıhy tereńde jatyr. «Qazaqtyń etnografııalyq kategorııalar, uǵymdar men ataýlary­nyń dástúrli júıesi» atty 2014 jyly jaryq kórgen ensıklopedııalyq anyq­tamalyqta: «Shapan – matamen astarlanyp, arasyna qoı, túıe júni nemese maqta salynyp, syryp tigilgen kıim túri» dep jazylypty.

Shapan tigilgen matasy­na qaraı: jibek shapan, púlish shapan, barqyt shapan, shuǵa shapan, qaba shapan, shıbarqyt shapan, maqpal shapan, shuǵa shapan delinse, jasalý formasyna baılanysty: sholaq shapan, qaptal shapan, qımaly shapan, syrmaly shapan, qa­ıyrma jaǵaly shapan, tik nemese orama jaǵaly shapan, t.b. aıtylady. Al sándik úlgisine qatysty: kúmis túımeli shapan, zerli shapan, oıýly shapan, kesteli shapan, t.b.

«Kemisin halqym óziń aıt,

Keńesim meniń jaqpasa,

Kem kórmeımin kóńilime,

At minip, shapan kıgendeı,

«Páli» dep jurtym maqtasa,

dep ataqty Bazar jyraý atamyz aıt­qandaı, qazaq halqy sándik shapandardy syıǵa tartatyn bolǵan nemese qudalyqqa apardy, tipti erte kezde elshiler syılyq retinde alyp júrgen.

Osyndaı áıel adamǵa arnalǵan sándik kesteli shapandy ótken jazda Baı-О́lke aımaqtyq ortalyq mýze­ıiniń kórme zalynan kezdestirdik. «Shapan­nyń uzyndyǵy 115 sm, jeńiniń keńdigi 15 sm, keýde tusy 54 sm, eteginiń keńdigi 104 sm, jaǵasy 35,5 sm, qoltyǵy 24 sm, salmaǵy 1712 gramm» dep jazylypty jádigerdiń qordaǵy anyqtamalyǵynda.

Al shapannyń jalpy sándik jasalý sıpatyna toqtalar bolsaq, syrty qara shuǵadan tystalyp, astary qyzyl sharshy bederli shytpen kómkerilipti. Aınalasyn kestelegen oıma jaǵaly, eki jeńiniń ushy jáne qos óńiri, etegimen birge syrmalanyp, qyzyl matamen jıektelgen. Shapannyń ıyǵyna sheńber formaly arqar múıiz oıý tańbalanyp, jeńi jáne etek-óńirine ulaspaly ıir órnek: aq, sary, kúlgin tústermen kestelenipti.

Shapandy 1971 jyly Bul­ǵyn óńiriniń turǵyny Jubaı degen kisiden mýzeı basshysy Qy­zyrbek Sádýuly satyp áke­lip, qorǵa tapsyrǵan eken. Bul kisi 1934 jyly tý­ǵan, aımaqtyq ólketaný mýze­ıin bas­qa­ryp turǵan 1970-1978 jyl­dary
mekeme qoryn to­lyqt­yrý isine erekshe mán be­rip, zor qyzmet atqarǵan kó­rinedi. Jaryqtyq 2005 jyly ata­jurtqa kóship kelip, 2009 jy­ly ómirden ótipti. Mar­qumǵa topyraq el­orda irge­sindegi Qoıandy aýy­lynan buıyrypty.

Sońǵy jańalyqtar

Kópbalaly anaǵa qurmet

Qoǵam • Búgin, 21:22

«Ásker barysy» atandy

Sport • Búgin, 21:21

Eń kúshti efreıtor

Ásker • Búgin, 21:20

Áskerılerdiń áleýmettik áleýeti

Ásker • Búgin, 21:19

Kók teńizge kóz tikken

Aımaqtar • Búgin, 21:17

Jataqhana máselesi sheshiledi

Qoǵam • Búgin, 21:16

Uqsas jańalyqtar