Lırneı aıdahary hám baspana

Elimizde ótken jyly 130 686 páter óz ıesin tapqan. Sonyń ishinde Astanada berilgen bas­pana sany 26,4 myń. Osylaısha, elorda kósh basynda. Byltyr álemdegi geosaıası jaǵdaıǵa baılanysty qurylys salasynda ósim baıaýlaǵany belgili. Osynyń saldarynan qoldanysqa berilgen páter sany 2021 jylmen salystyrǵanda 24 paıyzǵa azaıǵan. Biraq báribir toǵyzynshy terrıtorııanyń qalǵan bóliginde dál bas qaladaǵydaı qarqyn joq.

Turǵyn úıge qatysty mynandaı da qy­zyq­ty derek bar. «Otbasy bank» aksıo­ner­lik qoǵamynyń basqarma tóraǵasy Lázzat Ibragımovanyń aıtýynsha, elimizde 6,3 mıllıon adamnyń jekemenshiginde páteri ne úıi bar. Sonyń ishinde 700 myńnan astam adamnyń atyna eki ne odan da kóp jyljymaıtyn múlik tirkelgen. Statıstıkaǵa súıensek, Qazaqstanda 6,7 mıllıon otbasy bar eken. Byltyr turǵyn úı kezegine turǵandardyń sany 600 myńnan asqan. Al mundaı kezekke arnaıy sanattaǵy adamdar ǵana enetinin eskersek, onda baspanasy joq turǵyndar sany odan da kóp ekeni aıtpasa da túsinikti.

Osy oraıda zańdy suraq týyndaıdy. Nege elimizde baspana sany jetkilikti bola tura, úısiz júrgender kóp? Páterden páter aýys­tyryp júrgender nelikten azaımaı otyr? Teriskeıdegi kórshimizde mobılızasııa jarııalanyp, reseılikter elimizge jóńkile kóshkende, shekaraǵa jaqyn mańdaǵy, iri shaharlardaǵy páter aqysy kúrt qymbattaǵan edi. Sodan beri úı ıeleri sharshy metr jerge atasynyń qunyn surap turǵany belgili. Aınaldyrǵan 19 mıllıon adamdy baspanamen qamtamasyz ete almaýymyz paradoks emes pe? Álde, resmı mekemeler usynǵan statıstıkalyq derekterde qate bar ma?

Aıtpaqshy, Astananyń aıshyqty kóshelerin túnde aralasańyz mynandaı qyzyqqa kýá bolasyz. Kópqabatty turǵyn úılerdiń keıbirinde janyp turǵan jaryq joqtyń qasy. Ne ıesi elektr energııasyn únemdeıdi, ne ol páterde eshkim turmaıdy. Osyndaıda álgi «Shanshar» ázil-ysqaq teatryndaǵy keıipker seriniń: «60 myń qara úı tigilgen. 40 myń adam júr», dep qoıyp qalatyny bar. Ile-shala áriptesiniń suraǵyna «Bilmeımin, bos turǵan úıler kóp boldy» dep jaýap beredi. Elordanyń kóshelerin aralap, jaryǵy joq úılerdi kórgen saıyn halyq arasyna Týka atymen tanylǵan ártistiń osy sózi esime túse beredi.

Qurylys qansha jerden qarqyndy júr­ge­nim­en baspanasyzdar sany azaıar emes. Tipti zeınetaqy jarnasynyń bir bóligin aýdarý, «7-20-25» sekildi utymdy baǵdarlamalar da máseleni túbegeıli sheshýge qaýqarsyz bolyp otyr. Qurylys kompanııalarynyń keńsesine bara qalsańyz, salynyp jatqan nysandarda bos páterler tez satylyp ketetinin aıtady. Onyń bárin kim alyp jatyr dep tańǵalasyń.

Bizdińshe, turǵyn úı naryǵyndaǵy máseleni sheshýdiń bir joly – jalǵa berý máselesin memlekettik baqylaýǵa alý. Páterin jalǵa beretinderdiń kópshiligi eshqandaı kelisimshart jasaspaıdy, memleketke salyq tólemeıdi. Baqylaý bolmaǵandyqtan qojaıyndar oıyna kelgen baǵa qoıatyny da belgili. Sondyqtan shyǵar, byltyrǵy qyrkúıek aıynda páter jalǵa berý quny kúrt kóterildi. Qazir jaǵdaı turaqtalǵanymen, birjola arzandady dep aıtý qıyn.

Endigi jerde páterdi jalǵa berý qunynyń sharyqtaýyna jol bermeý kerek. Memlekettik turǵyda bul salany baqylaýǵa alyp, páterdi jalǵa berý qunyna shekteý qoıǵan jón. Mundaı júıe kóptegen elde qoldanylady. Máselen, Aýstralııada úı ıeleri jaldaý aqysyn bir jylda tutyný baǵasynyń ındeksinen artyqqa qymbattata almaıdy. Fransııada jyldyq ósim 3,5 paıyzdan aspaýǵa tıis. Sol sekildi AQSh-ta, Ispanııada, Nıderlandta, Germanııada jalǵa alý qunyna qatysty túrli shekteý bar. Endeshe, elimizde de osyndaı júıe engizý kerek. Birinshiden, bul halyqtyń qaltasyna túsetin salmaqty azaıtady. Ekinshiden, bıýdjetke qyrýar qarjy ákeledi.

Grek mıfinde dańqty Gerakl zahar shashqan Lırneı aıdaharymen kúresedi ǵoı. Ańyzǵa sáıkes, toǵyz basty maqulyqtyń bir basyn kesse, onyń ornyna eki bas ósip shyǵady. Sodan amaly taýsylǵan Gerakl aıdahardyń kesilgen basyn otpen kúıdiredi. Sonda ǵana kesilgen bas qaıta óspeıdi. Qurylys salasynda úıler samsap turǵanymen, baspanasyz adamdardyń azaımaýyn dál osy Lırneı aıdaharyna teńesek bolady. Tek bizge Gerakl sekildi qaharman jetpeı turǵany...