Veıp pen «kaıf»

«Anadaı temeki emes qoı» dep elektrondy shylymnyń zııanyn joqqa shyǵa­ratyndar bar. «Elektrondy temeki men aıkostyń shy­lymǵa qaraǵanda zııany az» degen pi­kir­diń jańsaq ekenin arnaıy zertteýler dáleldep berdi. Zertteýshilerdiń aıtýynsha, elektrondy temekiniń quramyna mango, jemis-jıdek, krem sııaqty zattar qosylatyndyqtan jastardy tez baýrap alady. Shyn máninde, kóbinde nıkotın bar. Shylymnan shyǵatyn aerozoldyń quramynda nıkotın, kanserogendi hımıkattar, ushpa organıkalyq qosylystar, ókpe aýrýymen baılanysty hosh ıister, nıkel, qalaıy jáne qorǵasyn sııaqty aýyr metaldar bolýy múmkin. Veıptiń qaptamasyndaǵy nıkotın joq degen jazýǵa beıqam qaraýǵa bolmas. AQSh-ta júrgizilgen zertteý sol elde satylatyn veıpterdiń 99 paıyzynda nıkotın bar ekenin kórsetipti.

Temeki shegýge arnalǵan suıyqtyqtyń temperatýrasy joǵarylaǵan kezde bý shyǵarýǵa arnalǵan qyzdyratyn qu­rylǵy erin men aýyz qýysynyń shyryshty qabyǵyn, sondaı-aq tynys alý joldaryn kúıdiredi. Temeki suıyq­tyqtyǵynyń quramyna kiretin dıasetıl tynys alý joldarynyń shyryshty qabyǵyn zaqymdaıdy, onyń saldary ty­nys alýdy taryltatyn bronhıt bolýy múmkin. Qysqasy, nıkotın qatty táýel­di etip, jasóspirimderdiń mıynyń da­mýyna zııan keltiredi. Mıdyń nazar aýda­rýǵa, oqýǵa, kóńil kúıge jaýap beretin bóli­gi zaqymdalady. Ǵylymnyń sózi bul. Dáleldengen!

Alystan mysal izdep kerek emes. Sońǵy ýaqytta TMD kóleminde, sonyń ishinde elimizde jastardyń veıp pen nıkpekten zardap shegip, ýlaný derekteri jıi tirkelip júr. Keıbir veıpter 300 ret sorýǵa arnalǵan. Bulardyń barlyǵy bekitilgen memlekettik standartsyz, baqylaýsyz ja­sa­la­tyndyqtan, onda naqty qansha nıkotın bary beımálim. Máselen, bir dana shylymda ortasha eseppen 1-2 mıllıgramm nıkotın bolsa, bir nıkpekte onyń kólemi ondaǵan ese asyp túsýi múmkin.

Joǵaryda aıtqanymyzdaı, boıjetkender arasynda elektrondy temeki sánge aınalyp bara jatqany belgili. Tipti qyz­dar bir-biriniń týǵan kúnine veıp syılaıtyn «dástúr» paıda bolypty. Ásem bezendirilip, kishkentaı qutyǵa, qorapshaǵa toltyrylǵan bul ónimder álde­bir ınnovasııa, sándi taýar retinde kózdiń jaýyn alady. Máselen, veıpterde batareıa zarıa­dy, kartrıdjdegi ónimi qansha qal­ǵa­nyn kórsetetin ındıkator-lampa qaras­ty­rylǵan. Sáıkesinshe, jastar ony de-vaıs, gadjet dep tanıdy.

Qazir kez kelgen gıpermarketke, iri dú­­ken­­ge kirseńiz, temeki ónimderi kassa al­dyndaǵy bıik ornalasqan ádemi sórede qaz-qatar tizilip turady. Kassaǵa kezegińiz­di kútkenshe sony tamashalaýǵa májbúrsiz. Bul, ásirese, jastardyń oǵan degen ynta-yqy­lasyn týdyrady deıdi mamandar.

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıy­mynyń málimetinshe, jer sharynda 1 mlrd-tan astam adam shylym shegedi. Temeki tutynýshylar jylyna 5,7 mlrd dana tabak ónimderin paıdalanyp, 1 mln tonna tuqyl tastaıtyn kórinedi. Beıresmı málimet boıyn­sha álemde 40 mıllıondaı adam elektrondy temeki tartady. Jyl saıyn temeki zııanynan 8 mıllıonnan astam adamnyń ómiri qıylady eken. Olardyń 7 mıllıonnan astamy temeki shegýshiler men buryn temeki tutynǵandar, 1,2 mıllıonǵa jýyǵy temeki shekpeıtin, biraq temeki tútininiń áserine ushyraǵandar.

Máseleni túbegeıli sheshýdiń joldaryn qarastyrý mańyzdy. Temeki óndirý kompanııalarynyń belsendi jarnama jumy­sy jáne temeki baǵasynyń tómen bolýy alańdatady. Jasóspirimder men jas­tar arasynda temeki shegýdiń aldyn alý jumystary myqtap qolǵa alynýǵa tıis. Durysy, jasóspirimderdiń elektrondy teme­kige degen qushtarlyǵyn zań arqyly tejeý kerek. Túkirik úshin aıyppul qarastyrylyp jatqanda elektrondy shy­lymǵa qatysty aıyppuldy retteýge bolatyn shyǵar...