Pikir • 15 Naýryz, 2023

Kitapsyz qala

Astanaǵa kóship kelgen almatylyqtardyń bas qalaǵa sińisýi qıyn. Tipti kóbi aqyrynda sol Almatysyna keri qaıtyp jatady. Elordalyqtar aıtatyn «almatylyq qustar» degen ájýa tirkes (keıde áserli estiledi) osydan paıda boldy ma deısiń. Endi bir jaǵynan, Alataýdy ańsaýǵa áser etýshi faktor da kóp. Máselen, sonyń biri – kitap. Iá, Astanada kitap dúkeni az. Bazar mańynda, ıakı jerasty joldary qasynda kitap satyp turatyn atalar munda joq. Eski kitaptar satylatyn jertóledegi dúkenderdi de tappaısyz. Almatydaǵydaı emes. Biletinimiz, sol «Abaı», sol «Folıant», sol «Meloman».

Marjan ÁBISh

El astanasyndaǵy kitap satatyn dúkenderdiń sanyn kórseteıik desek, Ulttyq statıstıka bıýrosynda mundaı derek joq eken. Al jalpy Qazaqstanda kitap saýdasymen aınalysatyn 75 kásiporyn tirkelgen. 2020 jyly elimiz boıynsha 9 mıllıard 449 mln teńgege kitap satylǵan. Bul pandemııaǵa baılanysty aldyńǵy jylmen salystyrǵanda tómen. Onyń ishinde Almaty qalasy boıynsha 3 985 062 myń teńgege, Aqmola oblysy boıynsha 60, 2 mln teńgege, Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha 391,3 mln teńgege, Batys Qazaqstan oblysy boıynsha 74 mln teńgege, Jambyl oblysynda 152,9 mln teńgege, Almaty oblysynda 126,9 mln teńgege, Soltústik Qazaqstan oblysynda 80,4 mln teńgege, Qaraǵandy qalasynda 1 910 666 myń teńgege, Qostanaı qalasynda 96,9 mln teńgege, Aqtóbe qalasynda 194,7 mln teńgege, Atyraý qalasy boıynsha 113,7 mln teńgege, Qyzylorda qalasynda 201 mln teńgege, Pavlodar qalasynda 435, 9 mln teńgege, Túrkistan qalasynda 1 197 463 myń teńgege, Shymkent qalasynda 132,5 mln teńgege kitap saýdasy júrgizilgen. Al jalpy respýblıkadaǵy byltyrǵy bul kórsetkish 12 mlrd 869 mln teńgeni quraıdy.

Sonymen, elordada kitap dúkeni nege az? Álde kitap joq pa? Búginde elimizde 300-ge jýyq baspa men 800-ge tarta baspahana jumys isteıdi. Sonda da qoǵamda kitap óndirisiniń ımıdji tómen. Oǵan sebep, kitap basyp shyǵarýda naqty júıe men marketıngtiń joqtyǵy. Sodan bolar, kitap satýdan túsetin tabystyń tek 25 paıyzy ǵana otandyq ónimge tıesili.

Naryqta báseke bolmaǵan soń, kitap saýdasy da alǵa jyljymaıtyny belgili. Monopolııalyq dúkender, mine, osydan paıda bolady. Máselen, «Meloman» kitap dúkenin alaıyq. Munda kitap tez ári kóp ótetindikten, bedeldi sanalyp otyr. Monopolııa bolǵan soń, taýarlarynyń baǵasy da joǵary. Osydan shamamen úsh jyl ýaqyt buryn «Melomanda» qazaq kitaptaryna arnalǵan burysh ashyldy. Sol kezderi qazaq ádebıetiniń klassıkalyq týyndylary satylymǵa qoıylǵan edi. Alaıda bul kórsetkish otandyq kitap dúkeniniń qazaq avtorlaryna kende ekenin baıqatady. Al keıingi avtorlardyń «Melomanǵa» degen bazynasy bólek. Iаǵnı oǵan kitap ótkizý úshin qalamgerdiń JK nemese JShS bolýy tıis. Budan bólek kitabynyń dızaıny men sapasyna erekshe kóńil bóledi. Al kelisimsharty boıynsha kitaptyń baǵalanýyna baılanysty 50-70 paıyzǵa deıin ústemeaqy qosylady.

Zerttesek, Qazaqstan baspalarynan shyǵatyn kitap ónimderiniń 80 paıyzyn oqýlyqtar quraıdy. Al naryqtaǵy ózge kitaptardyń 80 paıyzy – Reseı baspalarynan shyqqan kitaptar. Otandyq kitaptar az taralymmen shyǵatyndyqtan, satylymda kóp kezdespeıdi. О́ıtkeni kommersııalyq baǵytta kitap naryǵy damymaı otyr. Al jańa shyǵyp jatqan qazaqsha kitaptardyń kóp bóligi memlekettik mekemelerge úlestiriledi. Bul da – túıini tarqamaǵan bólek másele.

Dese de keıingi ýaqytta qazaq tilindegi onlaın kitap dúkenderi kóbeıip jatqanyn da aıtý kerek. «Qazyna», «Akel.kz», «Ziyat» ınternet-dúkenderiniń taýarlary oqyrman arasynda jaqsy satylyp jatyr. Bul – astanalyq oqyrmanǵa taptyrmas múmkindik. Budan bólek elordada jyl saıyn uıymdastyrylyp kele jatqan dástúrli kitap jármeńkesi de oqýshy qaýymnyń sóresin toltyrady.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Astana qalasyn damytý máseleleri jóninde ótkizgen keńeste kitaphanalardyń tym az ekenin atap ótken bolatyn. Sondaı-aq ár aýdanda zaman talabyna saı kitaphana ashýdy tapsyrǵan edi. Kitap dúkenderi az qalada oqyrmandy qutqaratyn qoljetimdi hám yńǵaıly kitaphana ekenin eskersek, Prezıdent tapsyrmasynyń tezirek oryndalǵanyn kútemiz. Desek te bas qaladaǵy kitap dúkenderiniń azdyǵy ózekti bolyp qala bermek.