«Úılený»: Kúlemiz be, jylaımyz ba?

Q.Qýanyshbaev atyndaǵy memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatryn­da Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Nurlan Jumanııazovtyń rejısserlik qoltańbasynda qoıylyp, jaqynda premerasy kórermen nazaryna usynylǵan Erkin Jýasbektiń «Úılený» mýzykalyq komedııasynyń ózegi negizinen osy ıdeıa tamyrynan tarqatylady.

Úı bolý kerek, úılený kerek... Kim­ge? Joǵary bilimdi, tórt túligi saı, tár­bıeli jigitke kimdi aıttyramyz? Álde qalyńdyqtar kúıeýdi ózderi tańdaı ma? Qaısysy durys? Tańdaý kimge túsedi?.. Osy saýaldarǵa jaýap izdep sarsańǵa tús­ken ár keıipkerdiń óz maqsaty men aqıqaty bar. Kózdegenine jetý úshin tipti adamı qalyptan attap, ar-namysty aıaq asty etýge ázir keıbiriniń áreketi shyn oılandyrady. О́ıtkeni búgingi qoǵam kórinisi de, sıqy da osy ekenin erik­siz moıyndaısyz. Spektakl ishinde qa­zirgi ýaqyttaǵy baılyq pen mansapqa degen qyzyǵýshylyq, adaldyq pen sat­qyndyq, jaqybaılyq pen ishtarlyq syndy adam boıyndaǵy túrli minez-qulyq erek­shelikteri aıryqsha ashylyp, oqıǵa boıy ol satıra men ıýmor arqyly óz sybaǵasyn alyp otyrady. Al qoıylymǵa arnaıy jazylyp, Mádenıet salasynyń úzdigi Maraljan Myrzaqulovanyń dırı­jerliginde teatrdyń halyq aspaptar ansambliniń súıemeldeýimen oryndalǵan kompozıtor Serikjan Ábdinurovtyń tamasha mýzykasy komedııa tabıǵatymen sátti qabysqanyn hám sonyń arqasynda spek­takldiń atmosferasyn jandandyryp, ekpin qýatyn erekshe qulpyrtyp, tushymdy tolyqtyrǵanyn da erekshe atap ótkimiz keledi.

Komedııada avtordyń utymdy ta­bylǵan dramatýrgııalyq sheshiminiń biri – mundaǵy keıipkerlerdiń nyspysy áıgili «gogoldik sarynmen» arnaıy allegorııaǵa qurylǵan. Iаǵnı Kerek Áı­teýiruly men Derekgúl Ereksheqyzy, Bólek, Kómek, Zerek, Terek, Merek, Erek, Jelek dep jalǵasyp kete beretin tul­ǵalar tizbegi qoıylymnyń kórkemdik hám mazmundyq ıdeıasymen sátti qabysyp qana qoımaı, sondaı-aq búgingi qoǵam kórinisiniń mádenı mozaıkasyn túzýge de tabysty qyzmet etken. Osy mazmunǵa saı akterlik quramdy iriktegen qoıylym rejısseri Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Nurlan Jumanııazov teatrdyń úlken býynymen qatar jastar jaǵyn da jarasymdy úılestire bilgen. Ásirese, bas­ty róldegi keıipkerler rólin somdaǵan teatrdyń saqa akterleri – Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkerleri Leılo Beknazar-Hanınga men Meıram Qaısanov, ekinshi quramdaǵy Saıa Toqmanǵalıeva men Erlan Malaev tandemi ádettegishe óz babynda. Jeńgetaı Merek beınesin tabys­ty keskindegen Aınur Jetpisbaevnyń izdenisi de aıryqsha atap ótýge turarlyq. Bólekti oınaǵan teatrdyń jas býyn akteri Ánýarbek Bektas, Terek rólinde kóringen Shah-Murat Ordabaevtyń sahnada jasaǵan jumystary da jan ja­dyratady. Kerisinshe Zerek rólin eki quramda oınaǵan qos aktrısanyń (Dı­nara Egýbaeva men Aıdana Ábenova) jumysynda áli de jarqyndyq jetis­peıtindeı. Sol sekildi sahnada Jelekke «jan bitirgen» Altyngúl Serkebaeva men Gaýhar Ismaılqyzynyń keıipkeri de solǵyn shyqty. Tabıǵaty erek­she keıipkerdi komedııalyq kórkem­dikke kóterý úshin áli de izdenister qa­jettiligi baıqaldy. Olaı dep kesip sóı­leýimizge sebep bolyp otyrǵany – osydan on jyl buryn qoıylǵan dál osy spek­­taklde Jelekti somdap, akterlik tabysty izdenisterimen jadymyzda aı­ryqsha jattalǵan Qazaqstan Jastar odaǵy «Serper» syılyǵynyń laýreaty Saıa Toqmanǵalıevanyń somdaýyndaǵy keıipkerdiń zamana beınesin jetkizýi men komedııalyq kóńil kúı syılaýdaǵy sheberligi basym bolǵan edi. Araǵa jyldar salyp jandanǵan qoıylymda sol ótkirlik, sol ashy aqıqat pen satıralyq kúlkiniń salmaǵy men kórkemdik qýaty báseń shyqty. Nege eken, teatr sahnasynda qaıta túrlengen komedııanyń áli de bir qaınaýy ishinde ketip, oıymyzdy oqtyn-oqtyn keri shegindirip, on jyl buryn sahna kórgen alǵashqy nusqaǵa oralta berdi. Onyń ústine mýzykalyq spektakl men operetta janryna jıi soǵyp, jarqyn spektakl qoıýda tájirıbesi mol rejısser Nurlan Jumanııazovtyń sahna bezendirý men komedııa atmosferasyn berýdegi qoltańbasy sońǵy ýaqytta bir-birine tym uqsap ketkendeı áser qaldyrǵanyn da jasyrmaımyz. Bul kúdigimizdi sahnaǵa shyqqan re­jısserdiń tańdaýy únemi túsetin Gaý­­har Júsip, Jasulan Erbolat, Shah-Mu­rat Ordabaev, Dastan Álim, Meıram Qaısanov jáne taǵy da basqa akterler bastaǵan «Jumanııazovtyń juldyzdy quramy» tipti kúsheıte túskendeı. Árıne, mýzykalyq qoıylymǵa vokaldyq múm­kindigi joǵary mundaı akterlerdiń tar­tylǵany jón-aq, tek ról saraptaýǵa kelgende sol ártisterdiń túrli baǵytta iz­denip, maǵynaly beıne týdyrǵandary da qajet-aq. «Úılenýden» keıin kóńilde sondaı úmitke toly tilek qaldy.

Jalpy, sahnaǵa shyqqan qaı janr­daǵy qoıylymnyń da ońaıy joq qoı. Áıtse de komedııanyń ózindik qıyndyqtary, kúldire otyryp oılantatyn urymtal tustary mol. Komedııa kóp jaǵdaıda tragedııa men dramadan sonysymen utady. Demek munda ár sóz ben árekettiń mańyzy zor. Osy jaǵynan kelgende de akterler sózge ese jiberip aldy. Ártisterdiń kóp sózi qulaqqa jetpeı, sonyń saldarynan pesadaǵy ótkir ázilder, áleýmettik mańyzy bar ashy shyndyqtar júrekke de jetpeı qaldy. Arzan uıqasqa qurylǵan tir­kester de azdap mezi etkenin aıta ke­teıik. Osy syndy mysaldardan-aq ak­terlik quramǵa komedııalyq ról saraptaý jolynda áli de biraz sony izdenister qajet ekendigi baıqaldy. Áıtpese, bir komedııadan ekinshisine op-ońaı aýysyp, óńin ózgertkenimen mazmuny sol qalpy qalatyn beıneler jańasha jarqyn boıaýlarǵa suranyp turǵandyǵyn jańa qoıylym taǵy bir márte aıqyndap berdi.

Áıtse de bul tutas qoıylymdy joqqa shyǵarý degen sóz emes. Ujym bolyp uıysqannan keıin utymdy sheshimderge barǵan qadamdar da jeterlik. Sonyń biri  teatr ujymynyń araǵa on jyldan asa ýaqyt salyp «Úılenýge» hám zamanaýı dramatýrgterdiń shyǵarmashylyq sheberhanasyna, ondaǵy aıtylar ózekti qoǵamı, adamı máselelerge teatr tili arqyly ún qosýǵa, sol arqyly kórermenine az da bolsa oı salsaq degen umtylysy der edik. О́ıt­keni «Úılenýdegi» aıtylar, kóteriler máse­lelerdiń barlyǵy – búgingi siz ben biz ómir súrip jatqan qoǵamnyń boıamasyz kórinisi.