Teńiz aıbyny

Aqtaýdaǵy alǵashqy kúnimiz Áskerı-teńiz kúshteriniń bas qolbasshysy kontr-admıral Sáken Bekjanovtyń basshylyǵymen júrgizilgen komandalyq-shtabtyq oqý-jattyǵýlarmen bastaldy. Aldymen áskerı-teńiz bazasynyń jeke quramy jaýyngerlik daıarlyqtyń joǵary deńgeıine keltirildi. Teńizshiler belgilengen ýaqytta turaqty qyzmet ornyna kelip, kemelerdi shuǵyl urysqa jáne joryqqa daıyndaýǵa kiristi. Kemelik kesteler kitabyna sáıkes, árbir áskerı qyzmetshi mindetin atqarý úshin óz oryndarynan tabyldy. Kemelerdi joryqqa daıyndaý kezinde bazalyq pýnktte qorǵanystyń barlyq túri uıym­dastyryldy.

– Oqý-jattyǵý josparyna sáıkes, kemeler daıyn bolǵan soń joǵary turǵan qolbasshylyqtyń ruqsatymen teńiz joryǵyna shyǵamyz, – deıdi ártekti kemeler dıvızıonynyń komandıri 3-dárejeli kapıtan Murat Baımuhanov. – Teńiz polıgonynda túngi, kúndizgi atystar uıymdastyrylady. Atys jat­tyǵýlarynyń bári artıllerııalyq atys erejelerine sáıkes júrgiziledi. Teńiz nysanasyna shaǵyn keme maketi paı­da­lanylady. Áýe nysanasy retinde gelmen toltyrylǵan sharlardy alamyz. Sonymen birge júzetin mına maketterin de joıý júzege asady.

Biz dıvızıon komandıriniń usy­ny­­symen «Qazaqstan» zymyran-artıl­lerııalyq kemesine arnaıy at basyn burdyq. Bul jaýyngerlik keme Áskerı-teńiz kúshteriniń flagmany bolyp sanalady. 2013 jyly 7 mamyrda «Qazaqstan» zymyran-artıllerııalyq kemesi men «Jaıyq» gıdrografııalyq kemesi «Mátibulaq» polıgonynda ótken jaýyngerlik paradqa qatysyp, Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq sektorynda onlaın rejimde ózderiniń atys múmkindikterin kórsetkeni kóptiń esinde.

2012 jyly Shaǵan ózenine túsirilip, Kaspııge kelip jetken kishi zymyrandy-artıllerııalyq keme «Zenıt» Oral zaýytynda shyǵarylǵan otandyq ónim. Sol jyly keme komandıri, kapıtan-leıtenant Erkebulan Dárkenbaev bastaǵan alǵashqy ekıpaj «Qazaqstandy» Áskerı-teńiz kúshteriniń sapyna qosqan bolatyn. Búginde osy alǵashqy ekıpaj quramynda bolǵan bas starshına Dármen Jumaǵalıuly kemedegi qyzmetin áli jalǵastyryp keledi. Bizdi jyly ushyraı qarsy alǵan 3-dárejeli kapıtan ózin «Qazaqstan» zymyran-artıllerııalyq kemesiniń komandıri Rýslan Iаhıarov» dep tanystyrdy.

Jaýyngerlik dabyldy alysymen kemege kelip jetken jeke quram kózdi ashyp-jumǵansha óz mindetterin oryndaýǵa kirisip ketkeni ońaı baıqalady. Onyń ishinde joryqqa daıyndyq barysynda pırstegi kemelerdi áýe shabýylynan qorǵaýdy uıymdastyryp úlgergen. Osy jerde Aqtaý teńiz portynda ornalasqan jaýyngerlik kemeler turaqtaıtyn bul aılaq el táýelsizdiginiń 25 jyldyǵy qarsańynda paıdalanylýǵa berilgenin atap ótken jón. Uzyndyǵy 400 metrlik keshen bir mezgilde onnan astam kemeni qabyldaı alady eken. Buǵan deıin áskerı teńizshiler Baýtıno aılaǵynan ashyq teńizge shyǵýǵa alty saǵat jumsasa, Aqtaý portyna kóshkeli ýaqyt tórt saǵatqa qysqarǵan.

Áskerı kemelerdi kásibı bilikti teńizshiler tizgindegen. Ofıserlerdiń basym kópshiligi – baýyrlas Túrkııa, Reseı Federasııasy, Germanııa, Ońtústik Koreıa, AQSh, Qytaı sekildi alpaýyt elderdiń jetekshi jaýyngerlik oqý oryndaryn bitirgen túlekter. «Qazaqstan» zymyran-artıllerııalyq kemesiniń komandıri 3-dárejeli kapıtan Rýslan Iаhıarov – kásibı teńizshi. Sankt-Peterbýrgtegi áskerı-teńiz ınstıtýtynyń 2010 jylǵy túlegi. Alǵashqy qyzmetin áskerı-teńiz bazasynda shtýrmandyq-jaýyngerlik bólimniń top komandıri laýazymynan bastaǵan. Keme ekıpajyndaǵy ofı­serlerdiń bári áskerı bilim alǵan bilikti mamandar. Kelisimshart boıynsha áskerı qyzmetshilerdiń de deni Aqtaýdaǵy áskerı-teńiz ınstıtýtynyń túlekteri.

Matrostardyń da tehnıkalyq joǵary jáne arnaýly orta bilimderi bar ekenin aıta ketken artyq bolmas. Olardyń bári merzimdi qyzmetke ótken jyldyń kúzinde Pavlodar, Shyǵys Qazaqstan oblystarynan shaqyrylǵan jastar. Jaýyngerlik bólimniń motorısi matros Vladıslav Petrov pen aǵa maman matros Altynbek Qazenǵazy áskerge deıin arnaýly orta bilim alǵan. Vladıslav 2021 jyly Semeıdegi kólik transporty kolledjin bitirgen soń «Qazaqstan sý joldary» mekemesinde eńbek etken. Negizi Vladıslavtyń ákesi Valerıı Nıkolaevıch te Keńes odaǵy tusynda Soltústik teńiz flotynda merzimdi qyzmetin ótegen. Áskerden soń Mýrmansk qalasynda 6 jyl aǵa mıchman bolyp qyzmet etken. Qazaqstanǵa oralǵan soń Semeıdegi tank polkynda kelisimshartpen qyzmet atqarǵan. Búginde «Qazaqstan sý joldary» mekemesinde keme mehanıgi bolyp eńbek etedi eken. Al Abaı oblysynyń Úrjar aýdanynan áskerge shaqyrylǵan Altynbek Almaty temirjol kolledjiniń túlegi. Merzimdi qyzmeti aıaqtalǵan soń joǵary bilim almaq oıynyń baryn aıtyp qaldy. О́tken jyldyń kúzinde áskerge shaqyrylǵan qos matros ábden ysylǵan. О́z isiniń mamany deýge bolady. Qımyldary naq. О́zderine senimdi.

Áskerı-teńiz kúshteri ártekti kemeler dıvızıonynyń zymyran-artıllerııalyq korablder toby teńiz joryǵy tapsyrmalaryn oryndaýǵa ázirligin baıandaǵan soń 3 dárejeli kapıtan Rýslan Iаhıarovpen áńgimemiz qaıta jalǵasty.

– Bul jıynnyń maqsaty – Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq sektorynda qolaıly jedel rejimdi ustap turý, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasy Áskerı-teńiz kúshteriniń jalaýyn kórsetý – deıdi Rýslan Turǵanuly. – Teńiz joryǵy kezinde jeke quram kemeniń áýe shabýylyna qarsy qorǵanysyn, kemege qarsy jáne mınaǵa qarsy qorǵanysty uıymdastyrý sekildi tapsyrmalardy pysyqtaıdy.

Áskerı teńizshiler 30 mm AK-306 artıllerııalyq qondyrǵysynan, 23 mm zenıttik qurylǵydan jáne 12,7 mm «Ýtes» oqshasharynan teńiz mejeleri boıynsha praktıkalyq oq atýlaryn ótkizedi. Mundaı is-sharalar keme ekıpajdary jeke quramynyń joǵary mashyǵyn, kemelerdiń birlesip júzýi kezindegi úılesimdiligin, jaýyngerlik bólimge degen jaýapkershilikterin arttyrary sózsiz.

Jalpy, oqý-jattyǵýlardan bólek, áskerı teńizshilerdiń teńiz joryǵy jaýyngerlik daıarlyq josparyna sáıkes júrgiziledi. Olar erte kóktem – naýryz aıynan bastap, jeltoqsan týǵansha ártúrli merzimge teńizge shyǵady. Jeke quram teńiz polıgonynda kemedegi qarý-jaraqtyń bar túrinen jaýyngerlik atystar júrgizip mashyqtanady. Jylyna eki ret Kaspıı teńizi boıynsha joryqtar jasaıdy. Bul saparlarda bizdiń áskerı teńizshiler Reseı Federasııasynyń, Ázerbaıjannyń, Iran Islam Respýblıkasynyń jáne Túrikmenstannyń memlekettik teńiz shekaralary boıymen bir jarym myńǵa jýyq teńiz mılin júrip ótedi. Budan ózge Halyqaralyq armııa oıyndary aıasynda dástúrli túrde ótkizilip júrgen «Teńiz kýbogy» saıysyna úzbeı qatysyp kele jatqan bizdiń jigitter sátti óner kórsetip keledi. Elimizdiń áskerı teńizshileri 2015, 2016, 2018 jyldary ótken konkýrstardyń kúmis júldegerleri atansa, 2017, 2019, 2021, 2022 jyldary úshinshi oryndy ıelengen.

Syrt kóz – synshy. Áskerı-teńiz salasyndaǵy múıizi qaraǵaıdaı sheteldik baqylaýshylar qazaqstandyqtardyń teńiz daıyndyǵyna, júzýdiń ártúrli jaǵdaılarynda kemeni basqarý praktıkasyna, jeke jáne kemeler toby quramynda oqý-jaýyngerlik is-qımyldardy saýatty júrgizý qabiletine únemi joǵary baǵa berip keledi.

Táýelsizdik jyldarynda elimizdiń Áskerı-teńiz kúshteri qajetti tájirıbe jınaqtap, memleketimizdiń áskerı qaýip­siz­digin qamtamasyz etý múddesinde jaýyn­gerlik jáne jumyldyrý ázirligin tolyq­taı jetildire aldy. Áskerı-teńiz kúshteri syndy aıryqsha qýatty qury­lymda qyzmet etetin ofıserler men matrostardyń teńizdiń týlaǵan tolqyn­darymen arpalysa júrip atqaratyn jaýapty mindetterine biz de sáttilik tileımiz.

Muharbek MAHAMBET,

áskerı jýrnalıst