О́nerkásiptiń qozǵaýshy kúshi – ǵylym

Keıingi jyldary jas ǵalymdar granttyq qarjylandyrý aıasynda kóptegen jobany iske asyryp keledi. Olardyń ishinde óndiriske laıyqty, ónerkásiptik áleýeti bar jobalar kóp. Sondaı-aq ǵylymǵa qyzyǵýshy jastardyń magıstratýra men doktorantýrada óz bilimin shyńdaýy úshin jáne shet memleketterde taǵylymdamadan ótýi úshin arnaıy granttar da bólinip keledi. Granttar sanynyń ósýimen qatar, olarǵa beriletin stıpendııanyń kólemi de aıtarlyqtaı ulǵaıyp otyr. Mysaly, Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń dereginshe, 2021-2022 oqý jylynda memlekettik tapsyrys boıynsha magıstratýraǵa – 13 263, doktorantýraǵa 1 890 grant bólingen. Magıstratýra men doktorantýraǵa granttar bólýdiń nátıjesinde jas ǵalymdardyń sany artty. Bul ǵylymdaǵy býyndar arasyndaǵy baılanystyń nyǵaıýyn qamtamasyz etip, ǵylym salasynyń bolashaǵyna salynǵan ınvestısııaǵa aınaldy deýge bolady. Alaıda olardy kommersııalandyrýǵa kelgende kóptegen másele týyndaıdy. Bul másele ǵylym men ónerkásip arasyndaǵy baılanystyń bolmaýynan oryn alyp otyr. Bir ǵana aqparattyq tehnologııalar salasyn alsaq, Qazaqstan naryǵynda kóptegen sheteldik kompanııa ónimderi mıllıardtaǵan tabysqa ıe bolyp otyr. Biraq logıstıka, bank, bilim, taǵy da basqa saladaǵy sıfrly platformalardy damytýǵa, óndiriske engizýge óz ǵalymdarymyzdyń múmkinshiligi mol ekenine kóńil bólmeı otyrmyz. Otandyq ǵalym­dar­dyń jetistigin óndiriske engize almaýymyzǵa ne sebep? Tipten óz elimizde qoldaý tappaǵan bilikti IT-mamandardyń startaptary úlken tabysqa ıe bolyp otyr.

Qazirgi tańda tıisti mınıstrlik ǵylym men ónerkásipti baılanystyrý úshin úlken jumystar júrgizip otyr. Sondaı jumystardyń biri – ǵylym týraly zańǵa ózgeris engizý, otandyq óndiristermen baılanysty nyǵaıtý, ǵylymı nátıjeni óndiriske engizý. Jańa tehnologııalarmen belsendi jumys istep otyrǵan Aqparattyq jáne esepteýish tehnologııalar ıns­tıtýty aqparattyq jáne esepteýish tehnologııalar, aqparat salasynda teoretıkalyq mindetterdi sheshý úshin matematıkalyq ádisterdiń qoldanýǵa negizdelgen qoldanbaly jáne irgeli ǵylymı zertteýlermen aınalysyp keledi. Jasandy ıntellektiniń sońǵy jetistikteri negizinde bıoınformatıka boıynsha keń kólemdegi zertteýlerdi júzege asyrýda. Jasan­dy ımmýndyq júıelerdiń jańa modıfıkasııalanǵan algorıtmderi negizinde Smart-tehnologııalar jáne olardy ónerkásiptik avtomattandyrý júıelerindegi, munaı-gaz salasynyń tehnologııalyq úderisterindegi, bilim berýdegi jáne farmakologııadaǵy tehnıkalyq, tehnologııalyq jáne áleýmettik-ekonomıkalyq kúrdeli basqarý obektileri úshin praktıkalyq qosymshalar ázirleýde. Aqparattyq resýrstardyń, aqparattardy saqtaý­dyń qaýipsizdigine suranys artyp otyrǵandyqtan, Derekterdi óńdeý ortalyǵyn qurý qajettiligi týdy. Instıtýt ǵalymdary alǵash ret aqpa­rat­ty shıfrlaýdyń otandyq algo­rıtmin ázirledi.

Aqparattyq tehnologııalar qa­rysh­tap damyǵan kezeńde ınstıtýt ǵa­lym­darynyń izdenisteri otandyq óndiristi damytýǵa jol asha otyryp, eksporttyq áleýetine de yqpal etetini sózsiz.

О́rken MAMYRBAEV,

Aqparattyq jáne esepteýish tehnologııalar ınstıtýty dırektorynyń  orynbasary, PhD, professor