Iá, ýaqyttyń aǵynymen qoǵamnyń kóp bóligi gazettiń osy kúnde de shyǵatynyna, onda da jýrnalıster maqala jazyp, oqyrman ony oqıtynyna tańǵalatyn úrdis paıda boldy. Muny «deńgeısiz tańǵalý» nemese «tańǵalmasqa tańǵalý» sındromy desek bolady. Qazirgi ádebıetten, gazet-jýrnal oqýdan, jalpy jazý-syzýdan halyqtyń habary joqtyǵynan, jazyp júrgen bárimizdiń óz álemimiz, al rýhanı ómirden tym alys qarapaıym jurttyń óz álemi qalyptasty. Dál bir qalam ustaǵan qaýym úńgir ishinde qalǵandaı: aıtasyń – estimeıdi, jazasyń – oqymaıdy.
Aqıqatynda, adam jandy kartınaǵa, jaqsy óleńge, táýir shyǵarmaǵa, estetıkaǵa toly sulýlyqqa tańǵalsa kerek. Kórkem dúnıege súısiný, qyzyǵý, baǵalaý – adamı ınstınkt. Shyn ónerge tamsaný da talǵamǵa baılanysty, árıne. Adamnyń oıyn da, kózqarasyn da, qaǵıdasyn da talǵam ózgertedi. Iаǵnı jan qalaýy, ishki syn – talǵam deńgeıi ómir súrýińizge yqpal etedi. Sondyqtan da talǵam árqashan bıik, kirpııaz keledi. Tipti adamnyń adamnan artyqshylyǵy da sol talǵam deńgeıine baılanysty deımiz. Alaıda ýaqyt óte kele jaqsyǵa tańǵalýdyń jóni men josyǵy ózgeredi eken. Ol da talǵamnan.
Bizdiń ómirimiz – osy qoǵam, osy ýaqyt. Bizdiń oı-sanamyz, kózqarasymyz aınalamyzda bolyp jatqan oqıǵalardyń jelisimen damıdy. Máselen, qazaq ádebıetiniń keshegi dáýirinde talantty aqyn-jazýshylar da, saýatty, talǵampaz oqyrman da kóp boldy. Tipti keı oqýshynyń deńgeıi avtormen shamalas kelipti dep jatady. Hám ol kezdegi tańǵalys ta bólek: sheberdiń sheberin ǵana moıyndaǵan, jaqsynyń jaqsysyna ǵana tańǵalǵan. Qarapaıym oqyrmanyńyz anaý-mynaý jazarmandy mensinbeıdi. Kórkem dúnıege qyzyǵýdyń naǵyz klassıkalyq úlgisin kórsetken (aıta keteıik, bul – ótkendi ańsaý sındromy emes).
Al qazir keıde adamdardyń tańǵalatyn dúnıesine qarap tańǵalasyń. Halyq sheneýnik, depýtattar qazaqsha sóılese, qarap otyryp qýanady. Al ózge ult ókili qazaq tilinde biraýyz sóz aıtsa, tipti rıza bolady. Kez kelgen memlekettiń azamaty sol tilde sóılese, ol qalypty jaǵdaı emes pe? Oǵan nege tańǵalamyz? О́z elińde óz ultyń óz tilińde sóılegenine ishiń jylý – qorashsynýdyń qaı deńgeıi?..
Adamdardyń gazet-jýrnal, ıakı kitap oqýy da búginde sırek kezdesetin qubylysqa aınalǵan. Sodan bolar, tańǵalys ta kóp. О́zi sııaqty gazet oqymaıtyn jurttyń kóp ekenin biletin, máselen, jańaǵydaı taksıshiler, oqý, jazý, syzý degen mamandyqqa kóneniń kózindeı músirkeı qaraıdy. Árıne, óz deńgeıinshe. Al keı qaýym kitap, qalam ustaǵan jurtty arıstokrat, ózderin qara jaıaý sezinedi.
Qoǵamdaǵy jazý-syzýdan tym alys adamdardyń osyndaı kózqarasyna búginde etimiz úırengendeı. Hám qarapaıym halyqtyń mundaı deńgeısiz tańǵalysyna qazir tańǵalmaıtyn da boldyq. Bálkı, bul tańǵalystyń bir sebebi, ǵalamtor (biraq oǵan ılaný qıyn), bálkı bilimsizdik, «joǵalǵan oqyrman», jazylmaǵan klassıka, ıdeologııa, turmys...
Al siz ákim qazaqsha sóılese qýanasyz ba? Orys qazaqsha jol surasa she? Eń bastysy, osy kúni gazet shyǵatynyn bilesiz ǵoı?..
Aıtpaqshy, qazir taksıge minsem, sóılemeıtin boldym. Buryn qoǵamdaǵy adamdardyń oı-pikirin ańdaıyn dep tildesýshi edim. Qazir «gazet áli shyǵa ma?» degen sumdyq suraqty estimeý úshin aýzymdy ashpaımyn.
