Dala teatry stılinde ótken tamasha keshke teatr ujymynan bólek, qurmetti qonaqtar da qatysyp, kózaıym boldy. Atap aıtsaq, jazýshy, dramatýrg, Abaı atyndaǵy memlekettik syılyqtyń laýreaty Roza Muqanova, memleket jáne qoǵam qaıratkerleri Darhan Myńbaı, Baqytjan Ábdiraıym, Parlament májilisiniń depýtaty, aqyn Janarbek Áshimjan bastaǵan mártebeli meımandar teatr toıynyń tórinen tabyldy.
– Naýryz merekesi tek toı ǵana emes, ár ulttyń óziniń tanymyna sáıkes qundylyqtary, salt-dástúrleri, ádet-ǵurpy, mádenıeti men óneri nasıhattalatyn ulyq meıram. Sondyqtan da búgingi merekeniń urpaq sabaqtastyǵyna dáneker bolarlyq taǵylymy mol dep esepteımin. Sondaı-aq Q.Qýanyshbaev teatrynda búgin qasıetti kún. Qazaq óneriniń úlken tulǵasy, eń alǵashqy qazaq teatrynyń irgesin qalaǵan akterlerdiń biri – Qalıbek Qýanyshbaevtyń týǵanyna 130 jyl tolyp otyr. Búgin dál týǵan kúni. Aýqymdy shara osy ataýly kúnmen oraılastyrylǵan eken. Munyń ózinde úlken sımvolıkalyq mán jatyr» dedi saltanatty shara shymyldyǵyn ashyp bergen Mádenıet jáne sport vıse-mınıstri Nurǵısa Dáýeshov.
Teatr ishindegi keń alańǵa tigilgen aqshańqan kıiz úılerge aýyl-aýyl bolyp bólingen ujym qyzmetkerleri jan-jaqty ónerimen saıysqa tústi. Ár bólimniń qyzmetine sáıkes aýylyna «Zań-zakon», «Ystyq-sýyq», «Alys-beris», «Asaı-múseı», «Is-áreket» dep erekshe at bergen ujymdy kórermen jańa qyrynan tanydy. Bul joly sahnada tek kásibı akterler ǵana oınaǵan joq, teatr ishindegi ózge sala mamandary da bir sátke ózderin akter retinde synap kórdi. Olardyń «Altaıdan aýǵan el», «Úılený», «Qozy Kórpesh – Baıan sulý» syndy teatr repertýaryndaǵy qoıylymdardan kórsetken úzindileri de kópshilikti tánti etti. Tamasha toıdan erekshe áserlengen aqyn, Parlament Májilisiniń depýtaty Janarbek Áshimjan aqyndyq shabytyna erik berip:
«Zań-zakondaryńyz» durys bolsyn,
«Ystyq-sýyqtaryńyz» basylmasyn,
«Asaı-múseılerińiz» kóp bolsyn,
«Alys-beris» mol bolsyn,
«Is-áreketi» durys komanda
bas júldeni alsyn! –
dep óleńdete bata berdi. Al alashtanýshy ǵalym, akademık Dıhan Qamzabekuly alǵashqy qazaq teatrynyń ashylýyna atsalysqan Qoshke Kemeńgeruly, Smaǵul Sádýaqasuly syndy Alash arystarynyń kitaptaryn teatr mýzeıine tartý etti.
Kıiz úılerdegi meımandarǵa tartylǵan tabaq-tabaq et, qazan-qazan kóje, teatr aýlasyndaǵy ulttyq oıyndardan ótken jarystar, jón-joralǵysymen jasalǵan salt-dástúr rásimderi – bári-bári óner ólkesindegi Naýryz toıyna erekshe merekelik kóńil kúı ǵana emes, ulttyq rýh ta syılaǵany sózsiz.
Resmılikten ada, qazaqtyń keń darııa peıili kól-kósir tógilip jatqan, saýyǵy men saltanaty, áni men sáni kelisken keshte bári erkin, erekshe jaǵdaıda toılandy. Shabyttana bar ónerin ortaǵa salǵan akterlerdiń tamasha talanty kezinde Qoıandy jármeńkesinde óner kórsetken dala daryndarynyń álemine birtaban jaqyndata túskendeı ǵalamat áserge bóledi. Áz Naýryzben oraılastyra toılanyp jatqan Qalıbek Qýanyshbaevtaı tulǵa mereıtoıynyń dál osylaı – dala teatry stılinde atalyp ótýiniń astarynda da úlken sımvolıkalyq mán jatsa kerek.
Sebebi alǵashqy qazaq teatryn qurýshy akterlerdiń óneri eń áýeli halyqtyń ortasynan, Qoıandy syndy ataqty jármeńkelerde óner kórsetýden, ıaǵnı dala dýmanynan bastalǵan. Tulǵa toıyn dál sol atmosferaǵa jaqyndatýǵa tyrysqan búgingi óner dýmany uly akterge kórsetken urpaq alǵysynyń jarqyn kórinisindeı jadymyzda jattaldy.
Jalpy, qazaq teatr óneri Qallekı – Qalıbek Qýanyshbaevtaı týma talanttarǵa sheksiz qaryzdar. Sebebi Qalıbek Qýanyshbaev bastaǵan dalanyń dara daryndary búgingi kásibı qazaq teatrynyń negin qalaýshylar ǵana emes, sony damytyp, órkendetýge ólsheýsiz úles qosqan qazaq óneriniń qara narlary. Sózimige belgili ǵalym, alashtanýshy, tulǵa týraly keleli zertteýdiń avtory Tursyn Jurtbaıdyń: «О́tken ǵasyrda, jalpy qazaq tarıhynda ultymyzdy dúnıejúzine tanytyp qana qoımaı, álemdi resmı túrde moıyndatqan úsh adam bar. Olar: ǵylymda – Qanysh Sátbaev, qalamgerlikte – Muhtar Áýezov, ónerde – Qalıbek Qýanyshbaev. Osy úsh adamnyń esimindegi uly degen sózdi biz ǵana emes, búkil Eýropa halqy moıynap qol qoıady. Solardyń ishinde dúnıejúzilik masshtabta eń alǵash moıyndalǵany – Qallekı, Qalıbek Qýanyshbaev» – degen sózi dálel bola alady.
Sahna ónerinde Qalıbek Qýanyshbaev shyqan eń bıik shyń – Abaı róli desek, M.Áýezovtiń «Eńlik–Kebegindegi» – Nysan Abyz, Ǵ.Músirepovtiń «Aqyn tragedııasyndaǵy» – Mylqaý, Balýan beıneleri, Gogoldiń «Revızoryndaǵy» – Gorodnıchıı, Ý.Shekspırdiń «Otello», «Asaýǵa tusaý» qoıylymdaryndaǵy – Brabansıo, Baptısta rólderi óziniń shynaıylyǵymen, jan-jaqtylyǵymen, tereńdigimen kórermen kókeıinde kúni búginge deıin jattalyp qalǵan. Qallekı oıynyn kózimen kórgen qaýym áli ańyz ǵyp aıtady. Ásirese, Máskeýdegi kórkem teatrdyń 50 jyldyǵy qurmetine uıymdastyrylǵan teatrlar baıqaýynda Qazaqstan atynan barǵan Shekspırdiń «Asaýǵa tusaý» komedııasynyń úzdik dep tanylǵanyna tarıh kýá. Ondaǵy Qallekı baba nusqalaıtyn Katarınanyń ákesi Baptıstanyń róli Máskeý teatr mamandaryn shynaıylyǵymen tánti etedi. Tipti akterdi orystyń uly sahna maıtalmandary V.Davydov pen M.Tarhanovqa teńegen eken. Qalıbek Qýanyshbaev tek sahnada oınap qana qoıǵan joq, halqymyzdyń aýyz ádebıetin, ulttyq qundylyqtaryn jetik bilýiniń arqasynda kezinde rejısserlerdiń keńesshisine, qazynaly qarııasyna aınaldy. Qazaq tarıhyna, salt-dástúrine qatysty qandaı da bir talas týa qalsa sahnagerler sózsiz Qallekıdiń keńesine júginetin kórinedi. Akterdiń bul qasıeti jóninde rejısser M.Goldblat: «Ol halyqtyń eposyn, turmys-saltyn jaqsy bildi, kórkemdik talǵamy da kúshti. Ol konsýltant-rejısser retinde spektakldi daıarlaýǵa eleýli úles qosty» dep jazady.
Al qazaq ulty úshin Qallekıdi uly etken beıne – Abaı róli. 1940 jyldyń 20 qazanynda Asqar Toqpanovtyń rejısserligimen qoıylǵan «Abaı» qoıylymyndaǵy bas keıipkerdi oınaýshy Qallekıdiń ról saraptaýdaǵy kemeldigi kópti tánti etip, áli kúnge deıin kózkórgender arasynda jıi aıtylady. «Qallekı aıtypty» degen shanshar ázilder men oıly aforızmder de sahna sańlaǵynyń kózin kórgen ini býyn áriptesteri aýzynan ańyz bolyp tógilip, kókiregine qurmet bolyp quıylady. Qallekı qartqa tıesili árbir jádiger teatr álemin tanyǵysy keletin ár órenge ómirlik ónege, ǵumyrlyq taǵylym ekeni sózsiz. Al rejısser Asqar Toqpanovtyń Kellekıdiń Abaıyna bergen: «Qalıbekten keıin Abaıdy talaı daryndy akterlerimiz oryndap keldi, biraq Qalıbek – Abaı bireý-aq! Ol – Hantáńiriniń bıik shoqysynda oqshaý turǵan beıne» degen baǵasy – akter shyǵarmashylyǵynyń shyn deńgeıin aıǵaqtasa kerek.
Mine, áıgili akterdiń esimin ıelengen teatr ujymy tulǵa toıyn osylaısha, dúrkiretip atap ótip, babalar rýhyna quran baǵyshtap, taǵzym jasady. Al teatr tórinde tulǵa toıymen qatar toılanǵan Naýryz merekesi el esinde uzaq ýaqyt saqtalary sózsiz.
Oqıǵaǵa oraılas oı:
Roza MUQANOVA, jazýshy, dramatýrg, Abaı atyndaǵy memlekettik syılyqtyń laýreaty:
– Teatrdaǵy tamasha toıdyń, taǵylymdy toıdyń kýási boldyq. Eń áýeli elorda tórinde osyndaı úlken qarashańyraqtyń, jańa ǵımarattyń paıda bolýy – bul halyqtyń rýhyn, teatrǵa degen talǵamyn ósirdi. Mine, búgin sol ásem ǵımaratta keremet Naýryz toıy, naýryzben birge qazaq teatrynyń abyz tulǵasy Qalıbek Qýanyshbaevtyń 130 jyldyq mereıtoıy qatar toılanyp jatyr. Qazaqtyń salt-dástúri, ulyq meıramnyń urpaqpen sabaqtastyǵy erekshe áspetteldi. Teatr ǵımaratynda torqaly toı jasap, qazaqtyń appaq qanatty aqshańqan úıi tigilip, akterler keremet óner kórsetti. Meniń tańǵalǵanym – akterlerdiń ıntellektisi, tereńdigi, bilimi, erekshe ishki mádenıeti. Bul qazaq halqynyń óskendigin, úlken mádenıetke qol jetkizgendiginiń bir aıǵaǵy boldy. Búgin biz sony kórdik.
Darhan MYŃBAI, memleket jáne qoǵam qaıratkeri:
– Talaı Naýryzdy kórip júrimiz ǵoı. Onyń barlyǵy birjaqty bolyp ketedi. Kıiz úıdiń ishinen shyqpaı qalady nemese sol kıiz úıdi aınalyp ótip ketedi. Al búgingideı ıntellektýaldy jarysty, ishi men syrty qatar kelisken rýhanı baı, mazmuny tereń Naýryzdyń jóni bólek. Shara óner ıeleriniń sheberligine, bilimine saı joǵary deńgeıde uıymdastyrylǵan eken. Jarys barysynda qoıylǵan suraqtardyń ózi taqyrypqa saı tamasha tabylǵan. Taǵy bir qýantqan jaıt – akterlerimizdiń bilek kúshiniń júrekterimen saı kelip turǵany, qyzdarymyzdyń keste toqyp, kóne dástúrlerimizdi qaıta jańǵyrtýy. Munyń barlyǵy óner ujymynyń deńgeıinen habar berse kerek. Dál osyndaı mazmundaǵy Naýryz bizge qajet.
Qýandyq QYSTYQBAI, teatrdyń kórkemdik jetekshisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri:
– Búgingi ótken is-shara bizdiń ujym úshin, ásirese sahnanyń syrtynda júrgen, kózge kórine bermeıtin, eńbekteri zor áriptesterimiz úshin úlken qýanysh boldy jáne solardyń arasynan biz tanı almaı júrgen keremet talanttardy taptyq. Merekeniń men úshin eń keremet jańalyǵy jáne eń bir utqan jerimiz osy boldy ǵoı dep oılaımyn. Árıne, ártister qaýymy qashanda sahnada bolsyn, tys bolsyn mindetti túrde eldiń aldynda júredi ǵoı. Eldiń súıispenshiligi de, marapat ta solarǵa tıip jatady. Al búgingi meıram ujymdy biriktirgen, akterlik qurammen birdeı shyǵarmashylyq deńgeıde taıtalasqa túsken, ózderin joǵary deńgeıde kórsetken sahna syrtyndaǵy áriptesterimizdiń juldyzdy sáti boldy desem, artyq aıtqandyǵym emes. Ujymymyzdyń birligine tánti boldym. Bul mereke eń áýeli bizdiń rýhymyzdy biriktirdi. Barsha áriptesterime, uıymdastyrýshylarǵa alǵysymdy bildiremin.
