Kollajdy jasaǵan Záýresh Smaǵul, «EQ»
Jasynan pysyq, ótkir ári alǵyr bolyp ósken ony úlkender «naǵashysyna tartyp týǵan bala» deıdi eken. Nurǵalıdiń anasy Rabıǵa – shubyrtpaly Aǵybaı batyrdyń týǵan qaryndasy. Arhıv derekterinen tabylǵan málimetterge qaraǵanda, aýylymyzda úsh bastaýysh mektep bolypty. 1914-1918 jyldary Atbasar qalasyndaǵy eki synyptyq ýchılısheni odan keıin eki jyldyq muǵalimder kýrsyn bitiredi. Jasynan eti tiri, saýatty azamattyń eseıgen jyldary qazan tóńkerisiniń uly ózgeristerimen oraılas keledi.
Saıasatty tereń túsinetin kózqarasymen jáne eki tilge de saýattylyǵymen kózge túsken Nurǵalı Nurseıtuly 1921 jyly bolshevıkter partııasynyń músheligine qabyldanady. 1923-1925 jyldary Aqmola ýezdik partııa komıtetiniń uıymdastyrý bóliminde qyzmet isteıdi. 1925 jyly arnaıy joldamamen Lenıngrad qalasyndaǵy kommýnıstik ýnıversıtetke oqýǵa jiberiledi. Oqyp júrgen kezderinde erekshe iskerligimen kózge túsip, Lenıngrad aýdandyq partııa uıymynyń tapsyrýymen zaýyttardaǵy partııa mektepterin tekserý jumystaryna qatysady. 1928 jyly ýnıversıtetti jaqsy aıaqtap, sol kezdegi el astanasy – Qyzylordada ortalyq apparatta jumys atqara júrip, Goloshekın saıasatyna ashyq qarsy shyǵady. О́r minezdi, ult janashyrynyń bolashaq taǵdyry osy kezeńnen bastap ortalyq komıtet basshylyǵynyń qatań baqylaýynda boldy dep aıtýǵa negiz bar.
Saıası kózqarasy úshin Nurǵalı Nurseıituly 1930 jyly Aqtóbe okrýgtik partııa uıymyna aýystyrylady. 1933 jyly L.I.Mırzoıan memleket basshylyǵyna kelgennen keıin ǵana Qazaqstan ólkelik partııa komıteti apparatyna qyzmetke shaqyrylady. 1934 jyly Qarqaraly okrýgine birinshi hatshy bolyp saılanady. 1936 jyly okrýgter taratylyp, Qaraǵandy oblystyq partııa komıtetiniń ekinshi hatshysy bolyp saılanady. Kóp uzamaı jalǵan jalanyń jazyqsyz qurbany bolǵan halqymyzdyń bir top ardaqty uldarymen birge Nurǵalı da ustalyp, túrmege qamalady.
Qazaq jerinde, el besigi – aýyl-aımaqtarda bolyp jatqan qara túnek qasirettiń zalalyn anyq túsingen kózi ashyq, sanaly azamat jastaı qosylǵan jubaıy Shárbanǵa shuǵyl habar jetkizedi. О́ziniń endi qaıtip bul jerden aman shyqpasyn túsingen azamat áıeliniń tez arada aıyrylysýyn talap etedi. Ýaqyt ótkizbeı bireýdiń eteginen ustap, kóziniń qarashyǵyndaı qos sábıdi Aqas pen Raýshannyń tegin ózgertýdi ótinedi. Súıgen jarynan tirideı aıyrylǵan Shárban jylap-syqtap júrip, Nurǵalıdiń sońǵy tilegin oryndap, eki balasyn óz ákesiniń tegine aýystyryp, Rústemovter atanyp Qyrǵyzstanǵa kóship ketedi. Eli, halqy úshin janyn shúberekke túıip, Goloshekınge qarsy shyqqany úshin ór minezdi er 1937 jyly qarashanyń 22 kúni atý jazasyna kesiledi. Alaıda 1957 jyly 19 shildede qylmysy dáleldenbegen soń aqtalyp shyǵady. Stalındik saıasattyń qıturqylyǵy sonshalyq, Nurǵalıdaı bozdaqtyń 71 jastaǵy ákesi Bıǵarın Nurseıit te 1937 jyly 28 qarasha kúni ustalyp, « halyq jaýynyń» ákesi bolǵany úshin 10 jylǵa sottalyp ketedi. Aqsaqal san jyldar ótkennen keıin tek 1989 jyldyń 16 qańtar kúni ǵana aqtalǵan.
Al Nurǵalı Nurseıtuly 1957 jyly aqtalady. Onyń kinásizdigin dáleldegen qujat Qaraǵandydaǵy arhıv qorynan tabylǵan. 1970 jyldary Shárban apaı Alǵabas aýylyna, týystaryna kelip ketipti. Osy kúni urpaqtary Qyrǵyz elinde turyp jatyr. Izdestirip, telefon arqyly baılanysqa shyqqanymyzben, ókinishke qaraı, asa qyzyǵýshylyq tanytpady.
Bıyl Nurǵalı Nurseıitulynyń týǵanyna 120 jyl tolady. Urpaqtary jatjurttyq bolyp ketip, elde izdeýshisi bolmaǵan soń ony respýblıka turmaq týǵan aýyly men jerinde, qyzmet istegen aýdan, oblys ortalyqtarynda eske alý is-sharasy ótkizilmegeni ókinishti. Osy olqylyq janǵa batady...
Talǵat QURMANULY,
Astana qalalyq bıler keńesiniń múshesi
