Foto: https://aviales.kz/
Aqtóbe oblysynda kıikter Betpaqdala men Ústirtti meken etedi. Baıǵanın, Shalqar aýdandarynyń terrıtorııasynda óristeıtin kıiktiń sany tym artyp ketken. Mysaly Ústirtiń ózinde 39 700 bas bar eken, Al Betpaqdala tósinde 120 000 bas kıik jaıylyp júr. Áıteke bı, Yrǵyz, Hromtaý aýdandarynyń sharýalaryna orasan salmaq salyp, egis alqabyn qorýǵa májbúr, biraq «qoldan keler qaıran joq» dep kúıinedi sharýalar.
Osy jyly Qaraǵandy oblysynyń úsh aýdanyndaǵy 13 aýyldyq okrýgtiń 36 sharýashylyq ıesi kıikterdiń órýinen orasan zardap shekken. Bul oblysta taptalǵan jalpy egistik kólemi - 38 440 gektar. Kıikterdiń taptaýynan tek egistik alqaptary ǵana emes, shabyndyq jerdiń de shóbi orýǵa jaramaıdy. Sonyń saldarynan sharýa qojalyq ıeleri malǵa qysqy shóbin tıisti mólsherde jınaı almaı qalamyz ba dep qaýiptenedi. Olar ózdigimen arnaıy jasaq quryp, egis alqabyn qoryǵandarymen qol kúshiniń azdyǵynan kıikterdiń qaıyrym bermeı turǵanyn aıtyp dabyl qaqty. Sharýalar osy keleńsizdikke baılanysty aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge shyǵyn keltirip, áleýmettik shıelenisti boldyrmaý maqsatynda kıikterdiń egistik alqabyn taptaýyna baılanysty shuǵyl sharalar qabyldanýyn talap etti.
Batys Qazaqstan oblysy sharýalarynyń basynda da osy kep. Aqjaıyqta da kıik popýlıasııasynyń qarqyndy ósýi baıqalyp otyr. Qaztalov, Jánibek, Bókeı ordasy, Jańaqala, Tasqala, Aqjaıyq aýdandarynda kıikter meken etedi. Bul óńirde kıikter tek 1990 jyldary ǵana 300 myńǵa deıin ósken. Kóktemgi tóldeý kezeńi bastalar aldynda júrgizilgen avıa sanaqta 1 mıllıon 130 myń bas anyqtalǵan, mamandar bıylǵy tólimen qosqanda Batys Qazaqstan oblysynda kıik sany 2 mıllıonǵa jetýi ábden múmkin deıdi. Batysqazaqstandyq ǵalymdardyń bıologııalyq negizdemege súıenip eksheýi boıynsha bul oblysta kıiktiń sany 500 myń bastan aspaýy tıis. Dala janýarynyń órisinde eshqandaı shekara bolmaǵandyqtan tórt túlikpen mıdaı aralasyp birge órip, jýsaıtyn kıikterdiń aýrý taratý qaýpi de joǵary. Veterınar mamandardyń shyryldaıtyn da jóni bar. О́ıtkeni 1984 jyly 100 myń bas, 1988 jyly 164 myń bas, 2011 jyly 12 myń bas kıik pasterelez indetinen qyryldy. Bul máseleniń túıinin qalaı sheshý qajet? Jergilikti atqarýshy organdar qandaı qam jasap otyr?
«Batys Qazaqstan oblysy ákimdiginiń tapsyrmasyna sáıkes kıikten zardap shegip otyrǵan árbir aýdanda kıikten zalaldar kólemin esepteý úshin komıssııalar quryldy. Ár sharýashylyq kóleminde akt jasaqtap, oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasyna usynyp otyr. Usynylǵan aqparatqa sáıkes oblys kóleminde 1350 agroqurylymdardyń 913 myń ga aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerge (3,0 myń ga egistik, 46,1 myń ga shabyndyq jáne 863,9 myń ga jaıylymdyq jerler) zalal keltirilgen. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi usynǵan ádistemege sáıkes, zalaldy óteýdiń qarjylaı kólemi de mınıstrlikke joldandy. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginen usynylǵan esepteýlerge sáıkes, jaıylymdarǵa keltirilgen zalal quny 8,0 mlrd teńgeni quraıdy. Sondaı-aq qazirgi kezde kıikterdiń popýlıasııasyn basqarý jóninde Úkimet qaýlysy qabyldandy. Qaýly shamadan tys kóbeıip ketken kıik sanynyń 20%-yn azaıtýdy kózdeıdi. Bul jumystar qyrkúıek aıynyń 15-nen bastalady», deıdi jergilikti atqarýshy organ ókilderi.
Aqmola oblysynyń dıqandary men mal sharýashylyǵyn óristetip otyrǵan kásipkerleri kıiktiń kesapatymen tek bıyl ǵana kúresip kele jatqan joq. Jyl saıyn osy másele kese-kóldeneń turady. 2021 jyly oblys aýmaǵynda 40 myń bas kıik bolsa, byltyr eki esege artyp, 80 myńǵa jetken. Al bıylǵy sanaqtyń kórsetkishi tipti joǵary – 200 myń bas. Taptalǵan egistik alqaptyń kólemi de orasan bul oblysta. Ásirese Atbasar, Egindikól, Jaqsy, Jarqaıyń, Qorǵaljyń, Astrahan, Selınograd aýdandaryndaǵy sharýalar kıiktiń zardabyn tartýdaı-aq tartyp otyr.
Qostanaı oblysynyń Arqalyq qalasy, Amangeldi, Jangeldın, Naýryzym, Qamysty aýdandarynyń dıqandarynyń málimetinshe 23 118 gektar egistik alqabyn kıik taptap jaramsyz etken.
Kıikterdi atýǵa moratorıı osy jyldyń sońyna deıin uzartyldy. Sharýashylyq ıeleri qaıtedi budan keıin? Aldaǵy ýaqytta egis alqaptaryn qoryp, kıikterdi úrkitý úshin makettik-gabarıttik qarýdy (bos patrondy) qoldanýǵa ruqsat etý máselesi qarastyrylyp otyr. Munyń qanshalyqty tıimdi bolatynyn ýaqyt aıqyndaıdy.
