Ulttyń ulylyǵy urpaǵynan kórinedi. Bul – álimsaqtan belgili nárse. Al sol urpaq taǵdyryna bylyq aralassa, ar bylǵanady. Sodan da shyǵar, ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń «Balany ulsha tárbıeleseń – ul bolmaqshy. Qulsha tárbıeleseń – qul bolmaqshy», dep ósıet qaldyryp ketkeni. Biz osy ósıetti oryndaı aldyq pa, álde bárin zamanǵa telip, teris basqan aıaǵymyzdy, dúnıeniń quly bolýǵa umtylǵan nıetimizdi túzeýge murshamyz jetpeı júr me? Bul sanamyzdaǵy aqaýdan, ultty ult etetin mádenı-genetıkalyq kodymyzdyń álsizdiginen, tipti múlde kemip ketkeninen bolyp otyr ma?

Shynynda, biz kúnkóris qamy, tirshilik jaıy dep osy jaǵyna jete mán bermeı kele jatqan sekildimiz. Sonyń kesiri keı jaǵdaıda urpaq taǵdyryn tálkekke salýda. Bireýler «shıki ókpege» zar bolyp, táńirden bala surap júrse, qara bastyń qamy dep, ardy aıaqqa basqandar myna ómirdiń esigin ashqan beıkúná sábılerdi «tastandy bala» degen sumdyqqa uryndyryp jatyr. Bul sońǵy kezderi tipti kóbeıip ketti. Kósheden, qoqystan, aıaldamadan qytaıdyń ala dorbasyna salyp, qaldyryp ketken ul men qyzdyń qandaı kinási bar edi? Kinási joq, kiná da, kúná da bizdiń moınymyzǵa bes batpan qorǵasyndaı artylyp tur. Bul – aqıqat.
Sońǵy derekterge qarasaq, Almatyda –15, Shymkentte 21 sábıdiń taǵdyry tálkekke túsken. Aqshaǵa aıyrbastalǵan. Ondaı jat qylyqqa barǵandar jazasyn alǵan, biraq sábılerdiń janyna túsken jarany qalaı jazýǵa bolady? Aqtóbede kindigi de túspegen sábıdi 60 myń teńgege saýdalaǵandarǵa qatysty sot is qarady. Aıtylatyn syltaý − áleýmettik jaǵdaı. Muqtajdyq delinedi. Qazaq qyzyn qadirlegen, anasyn ardaqtaǵan jurt edi. Surqaı qylyqtyń sebebine tereńdep barmaı, keıde saldaryna júginetinimiz de bar. Osyndaı tusta Muhtar Áýezovtiń «...adamdy haıýandyqtan adamshylyqqa kirgizetin – áıel. Adam balasynyń adamshylyq jolyndaǵy tappaq taraqııaty áıel haline jalǵasady. Sol sebepti, áıeldiń basyndaǵy sasyq tuman aıyqpaı, halyqqa adamshylyqtyń baqytty kúni kúlip qaramaıdy. Al, qazaq, meshel bolyp qalamyn demeseń, besigińdi túze! Ony túzeımin deseń áıeldiń halin túze», degen sózi oıǵa oralady. Iá, uly qalamgerdiń «El bolamyn deseń, besigińdi túze!» degen sózin mysalǵa alyp jatamyz, arǵy jaǵynda besik terbetken ana týraly tolǵamyn esten shyǵaryp alamyz.
Bulaı deýimizge sebep, tastandy sábı taǵdyryn sóz etkende bar báleni, aýyr sózderdi áıelderdiń basyna úıip-tógetinimiz bar. Áıel erge qaramaıtyn ba edi? Áıel erge qaraǵanda er jerge qarasa, osyndaı sumdyqtar oryn alatyn sekildi. Sol tastandy beıkúná sábılerdiń ákesi kim? Biz nege olar týraly da sóz qozǵamaımyz? Árıne, bul arada qatygezdikke barǵan jandardy aqtap alý, qorǵaýshy bolý nıeti joq. Bul tárbıesizdik qaıdan keldi degendi jurt bolyp oılastyrsaq degen nıet bar. Bul bárimizge, ultqa da syn bolyp otyrǵany haq.
2015 jyly elimizde nekesiz týǵan 72 myń bala bolsa, 400 myńnan astam ana, 60 myńnan astam áke urpaǵynyń jeke asyraýshysy bolyp otyr eken. Jetimder sany – 31 myń, balalar úıinde 6436 ul men qyz tárbıelenip jatyr. Osy mysaldar jalpy halqymyzdyń sanyna shaqqanda oılandyrmaı qoımaıdy.
Jaqynda «Qazaqstan» ulttyq telearnasyndaǵy «Aıtýǵa ońaı» baǵdarlamasynda Máskeýde tirlik etip júrmiz degen pendeler, ıaǵnı óz qandastarymyz deýge til áreń keledi, jastardy aldap aparyp aıaýsyz tepkige salǵany týraly jan túrshiktirer kórinister kórsetti. Úlbiregen jap-jas qyzdarymyz adam aıtsa sengisiz azap shegip, shermende bolyp, ol jaqtan da ákesiz jetimderdi jetektep kelipti. Sol baǵdarlamada kózge jas úıirgen sumdyqtardy jasaǵandar jazalana ma, álde qatygez jumystaryn jalǵastyra berer me eken? О́zgeden kórgen qorlyqty jıi aıtamyz. Al ózimizdiń ózimizge jasaǵan ıttigimizden qalaı qutylamyz?
Bala taǵdyryna keıde nemquraıly qaraıtyn bir ádet ótken ǵasyrdyń 90-jyldarynyń basyndaǵy alasapyranda bastalyp, shirik tamyryn úzbeı keledi. Sol tusta alys, jaqyn shet elderge, ásirese, AQSh-qa ketken balalar týraly «Egemen Qazaqstan» gazetine maqalalar jarııalaǵan edik. Sony uıymdastyrǵan fırmalar AQSh-qa aparyp, ózderiniń qazaqstandyq balalarǵa jaqsy qarap jatqanyn dáıektemek boldy. Biraq biz shetke ketkenniń bári Beıbarys emes ekenin, búgingi zamannyń damýy basqa baǵytta ekenin kórsetken maqalalar jazyp, «Ar aldynda biz tazamyz ba?» dep kitap shyǵarǵanymyz bar.
Bul joly ashy da bolsa aqıqatty alǵa tartýymyzǵa Elbasynyń rýhanı jańǵyrý, ıaǵnı otandastarymyzdyń sanasynyń oıanýy, rýhynyń serpilýi, ulttyq mádenı- genetıkalyq kody ǵana halyqty jaǵadan alǵan jahandanýdan saqtaıtynyn taıǵa tańba basqandaı kórsetip bergen maqalasy sebep bolǵan edi. Endigi jerde osy rýhanı jańǵyrý arqyly sanamyzdy jańartyp, ulttyq biregeılikti bıikke kóterip, jeke bastyń emes, memleketimizdiń máńgiligine jetý jolynda kemshiligimizge keńshilik jasamaı, judyryqtaı jumylyp, sózden iske kóshsek, urpaq taǵdyrymen oınaý tyıylyp, ózge de áttegenaılarymyzdan arylyp, jurt aldynda adaldyǵymyzdy, arlylyǵymyzdy kórseter edik.
Súleımen MÁMET,
«Egemen Qazaqstan»
Tashkentte koronavırýs juqtyrǵandardy emdeıtin ortalyqtar qaıta ashyla bastady
Álem • Búgin, 18:46
Almaty qalasynyń PD basshysy qyzmetinen bosatyldy
Aımaqtar • Búgin, 17:39
Úkimet basshysy qant baǵasyn retteýdi tapsyrdy
Úkimet • Búgin, 16:33
Elordada BMW X7 kóligi jaryq baǵanyna soǵylyp, aýdarylyp qaldy
Oqıǵa • Búgin, 15:38
UQK Shekara qyzmetiniń eks-basshysy qamaýǵa alyndy
Qoǵam • Búgin, 14:31
Prezıdenttiń BAQ salasyndaǵy syılyqtary men granttary tabystaldy
Prezıdent • Búgin, 12:51
Prezıdent AHQO basqarýshysy Qaırat Kelimbetovti qabyldady
Prezıdent • Búgin, 12:10
Memleket basshysy BAQ salasyndaǵy syılyqtar men granttardy berý týraly ókimge qol qoıdy
Prezıdent • Búgin, 11:33
Elimizde koronavırýs juqtyrǵandardyń sany artty
Koronavırýs • Búgin, 10:20
Aqtóbe oblysynda 6 iri sý qoımasy salynady
Aımaqtar • Búgin, 09:18
Almaty ákimdiginiń qurylymy ózgerdi
Aımaqtar • Keshe
«AMANAT» – 2022 medıa syılyǵynyń jeńimpazdary anyqtaldy
Qoǵam • Keshe
Oqıǵa • Keshe
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń tilshisi AMANAT medıa syılyǵyn ıelendi
Egemen Qazaqstan • Keshe
Mádenıet qyzmetkerleriniń jalaqysy ósedi
Qoǵam • Keshe
Toqaev Sı Szınpın usynǵan Jahandyq qaýipsizdik bastamalaryn qoldady
Prezıdent • Keshe
Qasym-Jomart Toqaev ınflıasııanyń ósýi ózekti másele ekenin atap ótti
Prezıdent • Keshe
Álemde azyq-túlik máselesine qatysty jaǵdaı kúrdelenip ketti - Toqaev
Prezıdent • Keshe
Ulttyq bank rýbldiń nyǵaıý sebebin túsindirdi
Ekonomıka • Keshe
Qostanaıda VII «Buqaralyq sport Olımpıadasy» aıaqtaldy
Sport • Keshe
Máýlen Áshimbaev: Reformalardyń basty maqsaty – ádiletti Qazaqstan qurý
Parlament • Keshe
Petropavlda Qazaqstan polısııasynyń qurdasy qyzmet etedi
Aımaqtar • Keshe
Parlament • Keshe
ShQO turǵyndarynan mına men qarý tárkilendi
Aımaqtar • Keshe
Búgin álemde 400 myńǵa jýyq adamnan koronavırýs anyqtaldy
Koronavırýs • Keshe
Prezıdent FIDE-niń eń jas chempıony Malıka Zııadındi quttyqtady
Prezıdent • Keshe
Antıkor Nurlan Másimov týraly málimet úshin syıaqy jarııalady
ANTIKOR • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Ekibastuz turǵyny esirtkimen ustaldy
Aımaqtar • Keshe
Fýtboldan Qazaqstan quramasy FIFA reıtınginde kóterildi
Fýtbol • Keshe
Uqsas jańalyqtar