Urpaq taǵdyrymen oınaǵan ońbaıdy

Shynynda, biz kúnkóris qamy, tirshilik jaıy dep  osy jaǵyna jete mán bermeı kele jatqan sekildimiz. Sonyń kesiri keı jaǵdaıda urpaq taǵdyryn tálkekke salýda.  Bireýler «shıki ókpege» zar bolyp, táńirden bala surap júrse,  qara bastyń qamy dep,  ardy aıaqqa basqandar myna ómirdiń esigin ashqan beıkúná sábılerdi «tastandy bala» degen sumdyqqa uryndyryp jatyr. Bul sońǵy kezderi tipti kóbeıip ketti. Kósheden, qoqystan, aıaldamadan qytaıdyń ala dorbasyna salyp, qaldyryp ketken ul men qyzdyń qandaı kinási bar edi? Kinási joq, kiná da, kúná da bizdiń moınymyzǵa bes batpan qorǵasyndaı artylyp tur. Bul – aqıqat.

Sońǵy derekterge qarasaq, Almatyda –15, Shymkentte 21 sábıdiń taǵdyry tálkekke túsken. Aqshaǵa aıyrbastalǵan. Ondaı jat qylyqqa barǵandar jazasyn alǵan, biraq sábılerdiń janyna túsken jarany qalaı jazýǵa bolady?  Aqtóbede kindigi de túspegen sábıdi 60 myń teńgege saýdalaǵandarǵa qatysty sot is qarady. Aıtylatyn syltaý − áleýmettik jaǵdaı. Muqtajdyq delinedi. Qazaq qyzyn qadirlegen, anasyn ardaqtaǵan jurt edi. Surqaı qylyqtyń sebebine tereńdep barmaı, keıde saldaryna júginetinimiz de bar. Osyndaı tusta Muhtar Áýezovtiń  «...adamdy haıýandyqtan adamshylyqqa kirgizetin – áıel. Adam balasynyń adamshylyq jolyndaǵy tappaq taraqııaty áıel haline jalǵasady. Sol sebepti, áıeldiń basyndaǵy sasyq tuman aıyqpaı,  ha­lyq­qa adamshylyqtyń baqytty kúni kúlip qa­ra­maı­dy. Al, qazaq, meshel bolyp qalamyn demeseń, besigińdi túze! Ony túzeımin deseń áıeldiń halin túze»,  degen sózi oıǵa oralady. Iá, uly qalamgerdiń «El bolamyn deseń, besigińdi túze!» degen  sózin mysalǵa alyp jatamyz, arǵy jaǵynda besik terbetken ana týraly tolǵamyn esten shyǵaryp alamyz.

Bulaı deýimizge sebep, tastandy sábı taǵdyryn  sóz etkende bar báleni, aýyr sózderdi áıelderdiń basyna úıip-tógetinimiz bar. Áıel erge qaramaıtyn ba edi? Áıel erge qaraǵanda er jerge qarasa, osyndaı sumdyqtar oryn alatyn sekildi. Sol tas­tandy beıkúná sábılerdiń ákesi kim? Biz nege olar týraly da sóz qozǵamaımyz? Árıne, bul arada qatygezdikke barǵan jandardy aqtap alý, qorǵaýshy bolý nıeti joq. Bul tárbıesizdik qaıdan keldi degendi jurt bolyp oılastyrsaq degen nıet bar. Bul bárimizge,  ultqa da syn bolyp otyrǵany haq.

2015 jyly elimizde nekesiz týǵan 72 myń bala bolsa, 400 myńnan astam ana, 60 myńnan astam áke urpaǵynyń jeke asyraý­shysy bolyp otyr eken. Jetimder sany – 31 myń, balalar úıinde 6436 ul men qyz tárbıelenip jatyr. Osy mysaldar jalpy halqymyzdyń sanyna shaqqanda oılandyrmaı qoımaıdy.

Jaqynda «Qazaqstan» ulttyq tele­ar­nasyndaǵy «Aıtýǵa ońaı» baǵ­dar­la­ma­synda Máskeýde tirlik etip júrmiz de­gen pendeler, ıaǵnı óz qandastarymyz deý­ge til áreń keledi, jastardy aldap aparyp aıaý­syz tepkige salǵany týraly jan túr­shik­tirer kórinister kórsetti. Úlbiregen  jap-jas qyzdarymyz adam aıtsa sengisiz azap shegip, shermende bolyp, ol jaqtan da ákesiz jetimderdi jetektep kelipti. Sol baǵdarlamada kózge jas úıirgen sum­dyq­tardy jasaǵandar jazalana ma, álde qa­tygez jumystaryn jalǵastyra berer me eken? О́zgeden kórgen qorlyqty jıi aı­tamyz. Al ózimizdiń ózimizge jasaǵan ıtti­gimizden qalaı qutylamyz?

Bala taǵdyryna keıde nemquraıly qa­raıtyn bir ádet ótken ǵasyrdyń 90-jyldarynyń basyndaǵy alasapyranda bas­talyp, shirik tamyryn úzbeı keledi. Sol tusta alys, jaqyn shet elderge, ási­rese, AQSh-qa ketken balalar týraly «Egemen Qazaqstan» gazetine maqalalar ja­rııalaǵan edik. Sony uıymdastyrǵan fır­malar AQSh-qa aparyp, ózderiniń  qa­zaqstandyq balalarǵa jaqsy qarap jat­qa­nyn dáıektemek boldy. Biraq biz shetke ketkenniń bári Beıbarys emes ekenin, búgingi zamannyń damýy basqa  baǵytta ekenin kórsetken maqalalar jazyp, «Ar aldynda biz tazamyz ba?» dep ki­tap shyǵar­ǵa­nymyz bar.

Bul joly ashy da bolsa aqıqatty alǵa tartýymyzǵa Elbasynyń rýhanı jańǵyrý, ıaǵnı otandastarymyzdyń sanasynyń oıanýy, rýhynyń serpilýi, ulttyq mádenı- genetıkalyq kody ǵana halyqty jaǵadan alǵan jahandanýdan saqtaıtynyn taıǵa tańba basqandaı kórsetip bergen maqalasy sebep bolǵan edi. Endigi jerde osy rýhanı  jańǵyrý arqyly sanamyzdy jańartyp, ulttyq biregeılikti bıikke kóterip, jeke bastyń emes, memleketimizdiń máńgiligine jetý jolynda kemshiligimizge keńshilik jasamaı, judyryqtaı jumylyp, sózden iske kóshsek, urpaq taǵdyrymen oınaý tyıylyp, ózge de áttegenaılarymyzdan arylyp, jurt aldynda adaldyǵymyzdy,  arlylyǵymyzdy kórseter edik.

Súleımen MÁMET, 
«Egemen Qazaqstan»