Ákimder áleýetin paıdalana ala ma?

Bul Memleket basshysy N.Nazarbaev­tyń «100 naqty qadamy­nyń» 98-qadamyn­da: «Selolyq okrýg, aýyl, selo, kent, aýdandyq mańyzdaǵy qala deń­geıin­de jergilikti ózin ózi basqarý­dyń derbes bıýdjeti engiziletin bolady», dep aıtylyp, «Ult jospary – Qazaq­stan­dyq armanǵa bastaıtyn jol» atty Joldaýynda 2018 jyldan bastap júzege asyrylatyny taıǵa tańba basqandaı kórsetilgen edi. Soǵan baılanysty ótken aptada el ishinde bolyp qaıtqan Máji­lis depýtattary «Keıbir zańnamalyq aktilerge jergilikti ózin ózi basqarýdy damytý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasyn talqylap birinshi oqylymda qabyldady.

Shyny kerek, aýyl ákimderi buryn da quralaqan otyrǵan emes. Mıl­lıard­tap  bolmasa da aýyl halqy­nyń talap-tilegine oraı mıllıondap qar­jy berilip kelgeni belgili. Ákim bol­ǵan jurtyna jaqyn bolsyn, bar-joǵyn jaıaý júrip túgendemeı, kólikpen baryp bilsin dep, júrgizýshisi janyn­da «Nıva» mingizgeli de biraz ýaqyt ótti. Bul qamqorlyqtardy tıimdi paıdalanyp, senimnen shyqsam, qońyr tóbel tirlikti jandandyrsam dep kúndizdi qoıyp, tún qatqandar da, eski «jyrdy» esten shyǵara almaı bergen teńgeni tenderdiń «tepkisine» salyp, taýdaı isti tarydaı shashyp alǵandar da tabylyp, talaıynyń basy daýǵa qalǵanynan da habardarmyz. Qyzmettik kólikti aýyl men aýdan arasyndaǵy jıyndarǵa minýmen shektelgender de tabyldy.

Keıbir tizgin ustaǵan azamattar el ishindegi Elbasynyń ókilderi ekenin ańǵara bermeıtin de sekildi. Sebebi, kóp jaǵdaıda bıshik meniń qolymda degen keıip tanytyp qalady. Osy arada myna bir oıdy ortaǵa sala ketsek deımiz, ol – qazaq «jalqaý» degen sóz. Árıne, bes qol birdeı emes, el bolǵan soń alasy da, qulasy da bolady, biraq, ondaıdy el jaqsylary shetke qaqpaı, qoǵamǵa qosyp, qatarǵa tartqan. Iá, qazaq – úlkenin syılaǵan, basshy bolar adamynyń aldyn qıyp ótpegen jurt. Úlkeni úıirip áketip, bas bolar basshyǵa laıyq jasty qoltyǵynan demep otyrǵan. Uıymdastyra alsa, uıytqylyq tanytsa qazaqtaı eńbekshi halyq joq. Ketpen ustaǵan Ybyraı Jaqaev pen taıaq ustaǵan Jazylbek Qýanyshbaev, tizgin men shylbyrdy teń tartqan Nurmolda Aldabergenovterdiń ónegeli ómiri sózimizge dálel bolary haq. Ulttyq mentalıtetimizge úńilsek te aldaǵy aıtqan qasıetterdi kórýge bolady. Másele – uıytqy bolýda.

Sóıtip, aldaǵy jyldan bastap birtindep aýylǵa aqsha barady. Toqyra­ǵan is ilgeri jyljyp, sapyry­lysqan ishki kóshi-qon saıabyrsıdy degen úmit­temiz. Ol úshin aýyl ákimderi ser­gek qımyldap, serpilýi, burynǵy tásildi tárk etip, jańasha oı-sana qalyp­tastyrýy tıis. Qolǵa tıgen qarajatty qojyratpaı, jelge ushyrmaı el múd­desine paıdalanýy kerek. Bul qam­qorlyqty halyq sezinip otyr. Talap kúsheıedi. Sony aldyn ala ańǵar­ǵan Májilis depýtattary da ózderiniń tujy­­rymdaryn alǵa tartýda. Bólgen qar­­jyny aýyl ákimderi paıdalana ala ma, álde qalaı degen kúdikterin aı­typ qalýda. Jaýapty jumystyń bastalýy­na 11 aıdan sál asatyn ýaqyt qaldy. Osy merzimde jergilikti jerdegi ákimderdiń bári birdeı jaqsy isti jandandyryp ákete me? Álde úılestire almaı utylyp qala ma? «Áp-ádemi án edi, pushyq shirkin qor qyldynyń» kebin kıe me? Onyń ústine bıýrokrattyq kedergilerden aryla almaı kele jatqanymyz da aqıqat. Oblys ákimi keledi dese, keıbir aýdan ákimi ol júretin joldy tazalap, jaqsy jerdi kórsetýge tyrysady. Al aýdan ákimi keledi dese aýyl ákimi quraq ushady. Osy jasandylyqtan qutylyp, bar men joqty alaqandaǵydaı túgendesek nur ústine nur. Eger bir saty joǵary otyrǵan tómendeginiń tóbesinen nuqyp, meniń aıtqanym bola­dy dep ústeldi toqpaqtasa, jaqsy istiń jara­sym tabýy ekitalaı. Bir sózben aıt­qanda, isker, adal, halyqqa qyzmet etetin azamattar jergilikti ákimdiktiń abyroıyn asyrmaq. Joǵarydaǵylar úshin kúlsheli balanyń kúnin keship, baǵynyshtysynyń aıtqanyn eki etpeı­tin jaltaq jandar bul isti aıaǵyna jet­kize almasy anyq. Biz muny nege aıtyp otyrmyz, Elbasy óziniń «Uly Dala ulaǵattary» atty kitabynda kóptegen azamattar ádemi jumysty dúrildetip bastap «…sosyn ýaqyt óte kele istiń aıaǵyn suıyltyp, tipti ári-beriden soń keıbir qajetti is-sharalardyń izine sý quıamyz», degen edi. Endeshe, kelesi jyly aýyl jurtynyń hal-ahýalyn kóterýge bólinetin qarjynyń jumsalatyn jerin  qazirden naqtylap, joba jos­paryn tııanaqtasaq utylmasymyz anyq. Jalpy, bul myńdaǵan aýyl ákimine syn bolǵaly tur. Synnan súrinbeı ótý aza­mattardyń moınyndaǵy qaryz ben paryz dep bilemiz.

Súleımen

MÁMET,

«Egemen Qazaqstan»