Sýsamyrdyń alǵashqy belgisimen kúres álemdik sıpatqa ıe

Qazaqstanda qant dıabeti áleý­­­­­­­mettik mańyzdy aýrýlardyń qa­­taryna engizilgen. 2011 jyldan beri elimizde dıabetti erte anyq­taýǵa arnalǵan Ulttyq skrının­gileý baǵdarlamasy áreket etedi. Jyl saıyn 40 jas­­­­­tan asqan 1,5 mıllıon adam skrın­ıngiden ótedi. Degenmen bul shara jetkiliksiz. О́ıtkeni otandyq medısına mamandary (2017 jylǵy NOMAD zertteýi) Qazaqstanda eresekterdiń 38 paıyzy (20-79 jas) dıabetaldyna, al 8,2 paıyzy dıabetke shaldyqqanyn dáıektep otyr. Bul kózdi jumyp qaraıtyn derek emes. Al «2-tıpti dıabet» dıagnozymen halyqtyń tek 1,8 paıyzy esepte tur. 

Halyqaralyq dıabet­ fe­dera­sııasynyń (IDF) málim­deýinshe, 2-tıpti qant dıabetiniń taralýy álemde arta túsken. Osy­laı­sha, 2017 jyly bul kór­setkish 352,1 mıl­lıon bolsa, al 2045 jyl­ǵa qa­raı 589 mıllıonǵa jetpek. Jo­ǵaryda atap ótkendeı, ár dıabet­tiń bastaýy, ıaǵnı dıabetaldy túri bolady. IDF derekterine súıen­sek, 10 jyldan keıin dıabetaldy anyq­talǵan naýqastardyń 50 paıy­zy 2-tıpti qant dıabetine shal­dyǵady. AQSh-ta 86 mıllıon ere­sekte dıabetaldy bar bolsa, olar­dyń 90 paıyzy óz keseli týraly bilmeıdi.

Sonymen dıabetaldy qalaı anyqtalady jáne 2-tıpti qant dıabetiniń damýyna jol bermeý úshin ne isteý kerek? Osy máse­lege oraı, Qazaqstan men Reseı­diń endokrınologııa men otbasylyq medısına mamandary «Dıabetaldy – áreket etetin kez keldi» taqyrybynda baspasóz máslıhatyn ótkizdi. 

Dıabetaldy – bul 2-tıpti qant­ dıabetine ákeletin jaǵdaı. Bul kezde qandaǵy qant (glıýkoza) quramy qalyptan asqanymen, «2-tıpti qant dıabeti» dıagnozyn qoıatyn kórsetkishke jet­peı­di. Adam bul kezde ózinde qan­daı kinárattyń paıda bol­ǵanyn seze bermeıdi. Biraq, alǵash­qy  belgi­leri bilingennen-aq, ýaqtyly anyq­tap, óte aýyr 2-tıpti qant dıa­betine jol bermeý qajet. Jyl saıyn álemde qant dıabetinen 5 mıllıonnan astam adam kóz juma­dy. О́lim-jitim jaǵynan bul aýrý jú­rek-qan tamyry aýrýlary men­ onkologııalyq aýrýlardan keıin­gi úshinshi orynda tur. Jáne onyń saldary zaǵıptyq, búırek aýrý­lary, ınfarkt, ınsýlt pen aıaqtar­dyń ampýtasııa­syna deıin jetkizedi. 

Eýrazııa medısınalyq qa­ýym­dastyǵynyń vıse-prezı­denti Nadejda Petýhovanyń aıtýynsha, dıabetaldy turǵyndar men dárigerlerge asa málim emes glıkırlengen gemoglobınniń deńgeıin halyq arasynda aýqym­dy túrde zerttep, durys sta­­tıstıka qalyptastyrǵan jón. Tolyq zertteý barlyq jas­taǵy adamdarda 2-tıpti qant dıabetiniń aldyn alýǵa kómek­tesedi. О́ıtkeni qazir 2-tıpti qant dıabetiniń jastar arasynda beleń alyp, tipten 7 jastaǵy balalarda kezdesýi mamandardy alańdatady. 

Densaýlyq saqtaý mınıstr­ligi Medısınalyq kómekti uıym­­dastyrý departamentiniń dırektory Asqar Horoshash 2-tıpti qant dıabeti máselesi ma­­­ńyzdy sıpatqa ıe bolyp kele jatqanyn atap ótti.

Sýsamyrdyń daýasy joq bolsa da, endi bastalyp kele jat­­­qanda emdeýge, aldyn alý­ǵa, asqynýǵa jol bermeýge múm­kindik bar. Dıa­betaldy jaǵ­­­­daıdy anyqtaý úshin  medısı­na qyzmetkerleriniń bilik­ti­ligin kóterý, halyqty aqpa­rat­tandyrý, Aýrýlardy basqarý baǵ­darlamasynyń kómegimen aza­mattardyń óz densaýlyǵyna jaýap­kershiligin arttyrý qajet. 

Mamandardyń málim­deýin­she, Qazaqstanda jasyryn túr­de 2-tıpti qant dıabetimen ár­bir tórtinshi adam aýyrýy múm­kin. Sondyqtan dıabetaldy syrqatty erte anyqtaý 2-tıpti dıabettiń aldyn alýda mańyzdy ról atqarady. Res­mı málimetterge saı, 2018 jy­ly sýsamyr 16 myń adamda anyq­talsa, elimizde dıabetke shal­dyq­qandar sany 308 myń adamǵa jetken.

Dıabetaldy derti 2-tıpti dıa­bet klınıkalyq túrde baı­qal­­ǵanǵa deıin 9-12 jyl ara­ly­ǵyn­da birtindep damıdy. Demek ár adamnyń dıabetaldy jazylmas dertke ulastyrmaýyna birneshe jyl ýaqyty bar.