Qurban aıt – ulyq meıram

Atalǵan qulshylyqtyń mańyzy týraly shyǵystanýshy ǵalym Zaýr Jalılov osy áreketi arqyly musylman balasy Allanyń  rızashylyǵyna bólený­ge úmit etetini týraly aıta kele, bul meıram Orta Azııa halyqtarynyń ejelgi salty boıynsha dinı mazmunynan bólek, taǵy bir qyry gýmanıstik aspekti­lerge negizdelgen óte zor qundylyq deıdi. Demek, musylman balasy osy qul­shy­­lyǵy arqyly Jaratýshyǵa jaqyn­daý­men qatar, týystaryna qamqorlyq jasap, jaǵdaıy tómen adamdarǵa kómek qolyn sozýy eki bastan anyq nárse.

О́ıtkeni Uly Iemiz bizdiń bir japy­raq etke muqtaj emes. Quran kárim­niń «Haj» súresiniń 37-shi aıatynda: «Olardyń (qurban malynyń) etteri de, qandary da Alla taǵalaǵa jetpeıdi. Taqýa­lyqtaryń ǵana jetedi» degen ashyq úkim bar. Osyndaǵy aıattyń tiri tápsiri táriz­di myna bir súnnet amalyn aıtpaı ketsek bolmas. Birde úlken sahaba Omar ıbn Hattab (r.a.) qurbandyq shalý úshin túıe satyp alypty. Kele jatyp alǵan túıesinen de semiz úlken túıeni kórip qalyp, Allanyń rızashylyǵy úshin ana semiz túıeni soıamyn degeninde, paıǵambarymyz oǵan: «Omar, soıǵan malynyń eti de, qany da Allaǵa barmaıdy, tek seniń yqylasyń ǵana jetedi. Atap qoı­ǵan malyńdy soıa ber» degeni jaıly hadıs bar.

Iаkı joǵaryda aıtylǵan sharıǵat úkimderin qazaqtyń jalpaq tilimen jetkizer bolsaq, qurbandyq qulshylyǵy áýeli bir Allaǵa baǵyttalyp, shalynǵan mal eti joq-jitiktiń jyrtyǵyn jamaı­tyn kóńil qýanyshyna aınalýy kerek. О́zi­niń bilimdarlyǵymen aty shyqqan tórtinshi halıfa Álı ıbn Ábýtalıf aıtqandaı, baılar kedeılerge kómektesip tursa, al kedeıler dúnıe úshin aqyretin satpasa, ondaı elde eshqashan búlikshilik bolmaıdy.

Keıbir adamdar tarapynan qurbandyq shalý rásimin ysyrapshyldyqqa balap, beıýaz mal baıǵusqa obal degen syńaıly pikirler de aıtylyp qalyp jatyr. Árıne jeke tulǵanyń óz oıy men jeke paıymy bolǵany durys. Degenmen biz biletin bir aqıqat bar. Adam ólsheýli, Alla ólsheýsiz. Abaı atamyz 38-shi qara­ sózinde aıtqandaı, «ólsheýlimen ólsheý­sizdi bilýge bolmaıdy». Onyń syr­tynda qurban shalý qulshylyǵynyń paı­da bolý tarıhy tym tereńde. Din­taný­shy Muratbek Qystaýbaev baýyry­myz­dyń paıymynsha, qurban aıt mer­ekesi 642 jyly paıǵambarymyz Muham­medtiń (s.a.ý.) nusqaýymen ulyq paıǵambar Ibrahımniń qurmetine oraı qalyptasqan.

Ol neniń qurmeti degenge toqtalar bolsaq, barlyq paıǵambarlardyń atasy sanalatyn Ibrahımge túsinde Alla taǵala «ulyń Ismaıyldy qurbandyqqa shal» dep aıan beredi. Uly Jaratýshynyń úkimin qaltqysyz oryndaý úshin qart paıǵam­bar balasyn jetektep, qazirgi Mekke qalasynyń shet jaǵy Mına jazy­ǵyna qurbandyqqa shalýǵa alyp keledi. Dál úkim oryndalar sátte Alla tara­pynan ýahı túsip, Ismaıyldy bosa­typ, onyń ornyna mynany shal dep kókten qoshqar túsiredi. Mine, sodan beri Ibra­hım paıǵambardyń Jaratýshyǵa shynaıy berilgen qurmeti úshin keıingi barlyq musylmandarǵa aqyrzamanǵa deıin qurban shalý mindeti júktelgen.

Sonymen qatar qurbandyqqa shalynatyn maldyń da sharıǵat bekitken sharty bar. Bul shart saqtalmasa qurbandyq qabyl emes. Ol qandaı shart? Birinshiden, qurbandyqqa qoı, eshki, sıyr jáne túıe maldary jaramdy sanalady. Qurbanǵa shalynatyn qoı jáne eshki kem degende bir jasar, sıyr eki jasar, túıe bes jasar bolýy kerek. Qoı men eshkiniń erkegin, sıyrdyń urǵashysyn shalý abzal. Ulyq paıǵambarymyz Muhammed (s.a.ý.) qurbandyq mal týrasynda: «Soqyrlyǵy anyq belgili soqyr, aýrýy belgili aýrýshań, (júre almaıtyn dárejede) aqsaqtyǵy belgili bolǵan aqsaq jáne jiligi kórinetindeı tym aryq maldar qurbandyqqa jaramaıdy» degen.

Qurban shalýǵa nıet etken musylman­nyń atqarar ádebi jaıly Qazaqstan mu­syl­­mandary dinı basqarmasynyń tarapy­nan bekitilgen «Islam ǵylym­haly» atty ki­tap­ta, mal baýyzdaı­tyn py­shaq óte ót­kir bolýy shart, odan keıin qur­ban­dyqt­yń basy qubylaǵa qara­tylǵany du­rys, so­ńyn­da maldyń aıaǵyn jaqsylap baı­lap ba­ýyz­­da­mas bu­ryn mindetti túrde «Bısmıl­lıahı, Allahý akbar» dep duǵa jasaıdy, delin­gen.   

Islam ǵalymdary qurbandyqtyń etin Quran kárimde aıtylǵan «Qurbannyń eti­nen ózderiń jeńder, ári miskinder men ke­deı­lerge jegizińder» degen aıat boıynsha, et­tiń bir bóligin ıesi ózi alady, bir bó­li­­­gin jaǵdaıy nashar adamdarǵa tara­ta­­­dy, úshinshi bóligin sadaqa retinde joq-ji­­tikke bergen abzal degen pátýany ustan­ýda.

Sózimizdiń sońyn Almatydaǵy Nur-Múbarak ıslam ýnıversıtetiniń dok­toran­­ty, ıslamtanýshy Qýat Qabdol­danyń áleýmettik jelige jarııalaǵan: «Eger qurban shalatyn bolsań maldy qanshaǵa satyp alǵanyńdy kópshilik ortasynda, dostaryńnyń janynda aıtpa jáne qymbatqa alsań renjime. О́ıtkeni bul qurbandyǵyńdy Allaǵa jaqyndaý nıe­ti­men shalyp otyrsyń. Alla taǵala se­niń aıtqanyńdy estıdi, sondyqtan ǵıba­datyńdy jaqsy nıetpen orynda. Sebe­bi ol Allanyń buıryǵy. Jarat­qan Iemiz Quranda: «Kim Allanyń belgi­lerin ulyqtasa kúdiksiz ol júrektiń taqýa­ly­ǵynan» dep buıyrǵan» degen qundy pikirimen aıaqtaǵandy jón kórdik.