Izraılden úırenerimiz kóp

–Erkin Ánýaruly, «Qan­dastardy Ota­ny­na qaıta­rýdy memlekettik qoldaý­dyń halyq­aralyq tájirıbesin zerdeleý» joba­syn júzege asyrýdaǵy negizgi maqsat qandaı?

–Bizdiń zertteý jobamyzdyń maqsaty – turyp jatqan elderinde dıasporalardy qoldaýdyń túrleri men nysandarynyń halyqaralyq tájirıbesin, memlekettik jáne basqa baǵdarlamalar negizinde shetelde tura­tyn otandastardyń elge oralýyn, qonys aýda­rýyn, elde beıimdelýge kómek kórsetýdi jáne dıasporanyń máseleleri boıynsha keıbir memleketterdiń zańnamasyn zerdeleý.

–Taıaýda ózińiz qazaqstandyq dele­ga­sııa­­ny basqaryp Izraıl­ge baryp qaıt­­tyńyz. Syrt­taǵy otandastaryn qoldaý, elge oral­ǵandaryna jaǵdaı jasaý máse­lesi bul elde zańnamalyq turǵyda qa­laı, qan­daı deńgeıde sheshimin tap­qan eken? Olardyń atalǵan baǵytta qandaı erek­she­likteri men artyqshylyqtaryn ańǵar­dyńyz?

–Izraılde repatrıasııa pro­sesi evreı­lerdiń Izraıl mem­le­ketine kó­­ship kelý úderisin ret­teıtin «Oralý týra­ly», sondaı-aq «Azamattyq týraly» zań­da­ry­na sáıkes qarastyrylady. Mysaly, «Oralý týraly» zańyna sáıkes Izraıl mem­leketine evreılerdiń úshinshi býynǵa deıingi urpaqtaryna jáne olardyń otbasy múshe­lerine kelýge ruqsat etiledi. Negizgi repatrıantqa onyń evreı ultynan ata-anasy nemese ájesi/atasy bar ekenin rastaıtyn qujat qajet. Bul rette Izraılde ulttyq tegi anasynan beriletinin eskergen jón. Biraq oǵan qaramastan, Alııa (ımmıgrasııa/repatrıasııa) quqyǵy evreılerdiń balalary men nemerelerine ákesi jaǵynan da beriledi.

Elge oralýdyń mańyzdylyǵy «Alııa kúni týraly» zańynda belgilengen. Bul zańnyń maqsaty – Izraıl memleketinde Alııa mańyz­dylyǵyn bildiretin jyl saıynǵy ataýly kúndi belgileý.

–Izraıl bıliginiń shettegi qan­das­ta­ryn elge qaıtarý isinde memlekettik qol­daý isi qa­laı júıe­lengen? Olarda osy is­pen shuǵyldanatyn qandaı qurylymdar bar?

–Izraıl memleketi jańa repa­trıant­tar­dyń kelýine qyzy­ǵýshylyq tanytýda. Osyǵan baılanysty memleket olardyń jaǵdaıyn retteıtin normalardy únemi je­tildirýde. Repatrıanttardy beıim­deýge baǵyttalǵan eń mańyzdy qadamdardyń biri – turaqty turýǵa kelip jatqan adamdarǵa bilim alý jáne daǵdylaryn jetildirýge baǵyttalǵan memle­ket­tiń kómegi.

Alııa jáne ıntegrasııa mı­nıstrligi qonys aýdarý baǵdar­lamasynyń biregeı operatory bola otyryp, elge kelgen repatrıanttarǵa kó­mek­­tiń, keńester men qoldaýdyń keń spek­t­rin usynady. Atalǵan mını­strlik jańa azamattar úshin kóp­tegen jeńildikter, onyń ishinde birneshe jylǵa «nóldik tabys salyǵy», sondaı-aq medısınalyq saqtandyrý boıynsha jeńildikter usynady. Izraılge kel­gennen keıin repatrıanttar qosymsha «Background Check» atty tekserýden ótedi. Sodan keıin Izraıldiń jańa turǵyndaryna ishki pas­port, «kóterme» aqsha, tegin sim-karta, medısınalyq kepildikter (aýrýhana kassasyna jazylý) beriledi.

Izraılge repatrıasııadan keıin birin­shi jyly jańa repatrıanttar «absorb­sııa kár­zeńkesin» («sal klıta») alýǵa quqyly. «Absorbsııa kárzeńkesi» – bul repat­rıant­tar­ǵa Izraılge kelgen soń bastapqy kezeńde jaı­ǵastyrýǵa arnalǵan aqshalaı kómek. Kó­mek Ýlpanda (ıvrıt tilin oqytatyn mektep) oqý kezeńinde (6 aı ishinde) ómir súrý quraldarymen qamtamasyz etý retinde usynylady jáne Izraılde ómir súrýdiń alǵashqy 12 aıynda turǵyn úıdi jalǵa alýǵa dotasııany qamtıdy. «Absorbsııa kárzeńkesi» barlyq repatrıanttarǵa, olardyń shyqqan eline qaramastan, beriledi.

«Absorbsııa kárzeńkesin» alýǵa «repatrıasııa úshin» vızasy boıynsha Izraılge alǵashqy ret kelgen repatrıanttar, jańa repatrıant mártebesin alý aldyndaǵy úsh jyldyń 24 aıynan aspaıtyn ýaqyt araly­ǵyn­da Izraılde úzdiksiz nemese jalpy ýaqyt sanaǵanda turǵan repatrıanttar, repatrıanttar-azamattar – shetelde týǵan jáne joǵaryda atalǵan barlyq krıterıılerge jaýap beretin ızraıldikter jáne Izraılge oralǵan kámeletke tolmaǵandar quqyly.

Repatrıanttardyń repatrıant mártebesin alǵan sátten bastap bir jyl ishinde «absorbsııa kárzeńkesin» alýǵa quqyǵy bar. Shetelge ketý «absorbsııa kárzeń­kesi» boıynsha tólem­derdi toqtatýǵa sebep bolady. Sondaı-aq ár­túrli baǵdarlamalar bar. Mysaly, «Vaý­cher» baǵdarlamasy Alııa jáne ıntegrasııa mınıstrligi arqyly jańa mamandyqqa oqytý qunynyń 80%-yn nemese Izraılde eńbek naryǵynyń talaptaryna sáıkes eski maman­dyq boıynsha bilimin jetildirýdi memleket óteı­tindigin qarastyrady.

Ýlpan – barlyq repatrıanttardy ıvrıt negizderine úıretetin arnaıy mektep. Ýlpannyń basty maqsaty – repat­rıant­tar­dyń ızraıldik qoǵammen barynsha jeńil yqpal­dasýǵa daıyndaý.

«Meniń qalamnan kelgen Taglıt» atty sapar baǵdarlamasy Izraıl­diń aýmaq­ta­ryna barýǵa arnalǵan 10 kún aralyq qy­zyq­ty saıahatqa baǵyttalǵan. NAALE – re­pat­­rıasııaǵa quqyǵy bar oqý­shylarǵa Iz­raıl­de orta bilimdi aıaqtaýǵa jáne álem­niń barlyq joǵary oqý oryndary moıyndaıtyn ızraıldik kemeldik attestatyn alýǵa múmkindik beretin Izraıl úkimetiniń jáne Evreı agenttiginiń baǵdarlamasy. MASA jobasy – Izraıl úkimeti men Evreı agenttiginiń birlesken jobasy. Jobanyń maq­sa­ty – dıaspora elderinde turyp jatqan 18-30 jas aralyǵyndaǵy evreılerdiń jyl saıyn Izraılde bolýyn qamtamasyz etý.

–Bul elde osy máselede mem­leket-jeke­men­shik áriptestik tetigi iske qosylǵan ba?

–Bul suraǵyńyzǵa oraı «Soh­nýt» evreı agenttiginiń qyz­metin mysalǵa keltirýge bolady. Agenttik 80 jyldan astam ýaqyttan beri Izraıl men álemdegi evreı halqynyń arasyn baılanystyrýshy bolyp keledi. «Sohnýt» evreı agenttigi 1929 jyly qur­yl­ǵan, Ierýsalımde ortalyǵy bar, kom­mer­sııa­lyq emes halyqaralyq evreı uıymy. Agenttiktiń qyzmeti evreı halqynyń tarıhı otanyna oralýyna yqpal etýge, Izraıl­de jańa repatrıanttardy bastapqy orna­las­ty­rýǵa baǵyttalǵan. Sony­men qatar agenttik Izraılde jáne búkil álemde jas evreılerdiń ulttyq sana-sezimin nyǵaıtý úshin negizgi kúsh-jigerdi shoǵyr­landyrady. Sohnýt jeke qorlarmen qarjylandyrylady, sondaı-aq qaıyrmaldyq kómekterin de qabyldaıdy. Sonymen qatar ol óz múlki arqasynda aqsha tabady. Qazirgi ýaqytta Izraıl memleketi men Sohnýt arasynda elge repatrıasııa boıynsha kómek kórsetý, sondaı-aq sheteldegi evreı qaýymdastyqtaryna qatysty aqparat almasý týraly resmı shart bar. Osyǵan oraı, Sohnýt qyzmeti ishinara Alııa jáne ıntegrasııa mınıstrliginiń qarajaty esebinen qarjylandyrylady.

Sohnýt agenttiginiń mindeti: basqa elder­de­gi evreı halqy men Izraıl memleketi arasyndaǵy baılanystardy nyǵaıtý, evreı mádenıeti, tarıhy jáne dástúri sala­syn­da­ǵy aǵartýshylyq qyz­metti, ıvrıt tilin úırenýge um­ty­lysty qoldaý, Izraıl mem­leketinde qonystanýǵa sheshim qabyldaǵan repatrıasııaǵa quqyǵy bar azamattarǵa aqpa­rattyq jáne keńestik kómek kórsetý, evreı mádenıetin, tarıhyn, ıvrıt tilin jáne dástúrlerin zertteýmen aınalysatyn Izraılden tys ózge memleketterdegi evreı qaýym­dastyqtaryna járdemdesý, bala­lar mektebi jáne mektepke deıingi meke­melerge, onyń ishinde múmkindikteri shek­teýli balalarǵa qaıyrymdylyq, uıym­das­ty­rýshylyq jáne qarjylyq qoldaý kórsetý.

–Izraıldiń shettegi otandastaryn sha­qyrý isindegi nátıjesi qandaı? Jalpy, olar­dyń búginge deıin qansha qandasy eli­ne oralǵan?

– Alııa jáne ıntegrasııa mınıstrliginiń derekteri boıyn­sha sońǵy jyldary repatrıasııa deńgeıi birneshe ese ósken (kóbinese Fransııa, TMD elderi: 1/3 – Ýkraınadan, 1/3 – Reseıden, 22 myń – Qazaqstannan) jáne óńirdegi saıası jaǵdaıǵa, mindetti áskerı qyzmetke jáne joǵary baǵalarǵa qaramastan, sońǵy otyz jylda elge 1,5 mln-ǵa jýyq adam kelgen. Sońǵy jyldary, TMD elderinen Izraılge kelgen repatrıanttar sany boıynsha rekordtyq kórsetkish oryn alýda jáne bul san áli de ósýde. Eger 10-20 jyl buryn Izraılge negizinen orta taptyń ókilderi, túrli mamandyǵy bar jumysshylar kelse, sońǵy jyldary turǵylyqty jerin aýystyrýdy sheshken bıznesmenderdiń úlken úlesi tirkelýde.

–Atalǵan sala boıynsha ızraıl­dik ozyq tájirıbelerdi ózimizde qoldanýǵa biz­diń múm­kindigimiz bar ma?

–Izraıl memleketiniń tájirıbesin qa­zaqs­tandyq zańna­many jetildirýde qol­da­nýǵa bolady. Osy oraıda aıta keteıin, «Sheteldegi otandastardy mem­lekettik qol­daý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy zań jobasynyń Tujy­rymdamasyn, «Sheteldegi otandastardy memlekettik qoldaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy zańynyń jobasyn, «Sheteldegi qazaq dıasporasyn jáne repatrıasııany qoldaý boıynsha» 2020-2030 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamanyń Tujy­rym­damasyn, «Sheteldegi qazaq dıasporasyn jáne repatrıasııany qoldaý boıynsha» 2020-2030 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamany ázirleý barysynda Izraıl memleketiniń tájirıbesin qoldaný kózdelýde.

Reti kelip turǵanda aıta keteıin, Izraıl memleketiniń tájirıbesi mysalynda repat­rıant­tarǵa, son­daı-aq shetelde turatyn otan­das­tarǵa qatysty qoldaý júıesin, balalar jáne jastar baǵdarlamalaryn ázirleý jáne engizý tájirıbesin, eńbek naryǵynyń talaptaryna sáıkes jańa mamandyqqa oqy­tý nemese eski kásibi boıynsha bilimin jetil­dirý baǵdarlamalaryn, jas dárigerler men medısınalyq JOO stýdentterine (18-29 jas), IT, naqty ǵylymdar, basqarý jáne bıznes salasyndaǵy jas mamandarǵa (18-26 jas); sportshylar men belsendi ómir saltyn ustanatyndarǵa (18-26 jas); fotograftardyń, dızaınerler men óner qaıratkerleriniń (18-26 jas) múddeleri men kásibı qyz­metine baǵyttalǵan arnaıy baǵdar­lamalaryn elimizde qoldaný qajet.

Buǵan qosa, atalǵan eldiń táji­rıbesi mysalynda Izraıl kolledjderi men ýnıver­sı­tetterine túsýge arnalǵan ámbebap jáne eń tanymal baǵdarlamasyn (17 jastan 21 jasqa deıin), ınvestısııalyq kapıtaldy tartý retinde kóshi-qon úrdisiniń tıimdiligi boıyn­sha esepteý ádistemesin, repatrıanttardy «absorbsııa kárzeńkesi», medısınalyq saqtan­dyrýmen jáne repatrıanttarǵa qatys­ty ózge de jeńildiktermen qamtamasyz etý tájirı­besin qazaqstandyq zańna­manyń er­ekshe­likterin eskere otyryp qoldaný ma­ńyz­dy.

Áńgimelesken

Joldybaı BAZAR,

«Egemen Qazaqstan»