Qazaqty saqtap qalǵan uly tulǵa

Rýhanııat • 14 Qańtar, 2020

Qazaqty saqtap qalǵan uly tulǵa

190 ret kórsetildi

Uly oıshyl, fılosof, aqyn Abaı qazaq jazba ádebıetiniń negizin sala otyryp, ózi ómir súrgen zamandaǵy áleýmettik, qoǵamdyq máselelerge tereńnen qarap, sol kezeńdegi halyqtyń qıly taǵdyryna alańdaýshylyǵyn shyǵarmalary arqyly jetkizip otyrdy.

Egemen Qazaqstan

Abaı HIH ǵasyrdyń sońynda jarǵa qulaýǵa shaq qalǵan halyqty qutqarýǵa jan dúnıesimen kiristi. Uly dala mádenıeti kúıreýdiń aldynda turǵan kezeńde odan shyǵar jol izdedi. Abaı kóshpendi órkenıettiń sońy edi. Kenesary, Mahambetter ketti... Abaı bergi zamandaǵy otarshyldyqty, asharshylyqty, tipten Aral qasiretin sezgen Asan qaıǵydaı zar-zaman ókilderiniń eńbekterin tanydy. Uly dala mádenıetine qaýip tóngen tusta óziniń órshil, rýhshyl, shynshyl, batyl shyǵarmalary arqyly halqynyń kemshiligin synady, minedi, sabap ta aldy. Ol tyǵyryqtan shyǵar jol izdeı otyryp, elin-jurtyn mádenı kúıreýden aman alyp qaldy. HH ǵasyrda júrekti, sanaly ǵalymdar, qalamgerler, ıaǵnı Alash qaıratkerleri Abaıdy kósem tutty ári uly oıshyldyń murasyn eldiń bostandyǵy men keleshegine paıdalandy.

Abaı qazaqty saqtap qalǵan uly tulǵa desek qatelespeımiz. Qazaq halqy basynan qanshama náýbetti keshirdi. Halqynyń keleshegi úshin uly kúreske aǵartýshylyq jolmen keldi. Osy tusta baýyrlas jońǵarlar nege joıylyp ketti degen saýal týyndaıdy? О́ıtkeni olardyń Abaıdaı tulǵasy bolǵan joq. Sondyqtan da búgingi kúni Abaıdy aýdarylǵan paraq retinde emes, áli de tereń zertteletin álem retinde qarastyrýymyz qajet.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» maqalasy rýhanı keńistigimizge, mádenı ómirimizge serpin beretin, tereń oı salatyn júıeli túrde jazylǵan qundy dúnıe. Abaı kim, qandaı tulǵa bolǵan, ǵulamanyń tarıhymyzda alatyn orny qandaı? Abaı murasynyń qandaı tustary ómirimizge erekshe qajet, ony qalaı zerttep bilemiz? Mine, osyndaı keleli oı salatyn maqala abaıtaný tujyrymdamasyn jasaýdy qajet etip otyr. Osy tusta tıisti mekeme mamandarymen mazmundy keńester uıymdastyrylýy qajet.

Abaıdyń týǵan jeri Shyńǵystaý – kıeli meken. Árıne Qazaqstandaı týǵan eldiń barlyq aımaǵy da qasterli ári kıeli. Al Abaı men Shákárim, olardyń shákirtteri ósip-óngen ortaǵa rýhanı ortalyq retinde qaraý, jańa mártebe berý óńirdi túletip, serpiltetin ıgi bastama. Adam túgili, shóbi de, topyraǵy da ıadrolyq synaqtyń zardabyn shekken aımaqtyń, Shyńǵystaý ólkesiniń qaıta jandanyp, gúldenýine, rýhanı jańǵyrýyna, úmitsizdikten arylýyna jol ashatyny sózsiz.

Oıǵa-oı qosýǵa úndeıtin Prezıdent maqalasynyń ózindik bir áýezi bar. Al Abaıdy taný úshin árkim óz-ózin, ishki álemin tanýy tıis. Sonda ǵana Abaı bizge jaqyndaı túsedi. Abaıdyń «tolyq adamy» osyǵan meńzeıdi. Abaı – uly ustaz. Ári Abaıdy zerttep, túsiný qoǵam úshin úlken olja. Sondyqtan da Abaıdy tanýǵa árqaısymyz daıyn bolýǵa tıispiz. Abaıdy túsiný úshin kókirek kózinde úmit oty uıalaǵan, el men jerdi súıgen ultjandy adam bolý kerek. Sonda ǵana Abaı áleminiń syryn uǵyna túsemiz. Abaıdy túsiný úshin árkim de sol bıikke umtylsa ıgi. Abaı kóptiń biri emes, Abaı – bıik shyń. Zamanǵa qarsy tura bilgen segiz qyrly, bir syrly tulǵa.

Osydan biraz ýaqyt buryn «Mádenı mura» baǵdarlamasy sátti, nátıjeli júzege asty. Qorytyndysynda mádenı muramyzdy túgendep, sanamyzdy eki jarym myń jyldyq tarıhymyzǵa úırete bastadyq. Abaı osy sanǵasyrlyq tarıhymyzdyń jalǵasy.

Murat ÁÝEZOV,

mádenıettanýshy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri

ALMATY